TEMEL VETERİNER GENETİK

Dominaslık (tam baskınlık): Bir allel genin diğerinin etkisini örtmesi ya da engellemesi durumudur. İki allel genin birlikte olduğu heterozigot birleşimde fenotipde baskın olan genin etkisi görülür.

Kodominaslık (eş baskınlık): Bu etkileşim şeklinde genotipik olarak heterozigot birleşimlerde allellerin etkisi fenotipde aynı zamanda ortaya çıkar. Fenotipde her iki genin etkisi de görülür. Bu tür etkileşimlerde fenotipe bakıp genotipin ne olduğu belirlenebilir.

Intermedier kalıtım: Bu tip etkileşimde, heterozigot birleşimde fenotipde her iki genin sahip olduğu etkilerin arasında bir durum görülür. Kıvırcık tüylü tavuklarla düz tüylü tavukların birleşmesi sonucunda oluşan F1 soyda bu gen etkinliklerin arasında zayıf kıvırcık tüylü tavukların görülmesi bir örnek olarak gösterilebilir. Beyaz ve siyah Endülüs tavuk ırklarının F1 soyda mavi kanat rengine sahip olmaları gibi bir başka örnek de bu gen etkileşimine örnek olarak gösterilebilir.

Pleitropi: Bir genin birden fazla karakteri belirlemesidir. Bu genetik etkileşim aracılığı ile bir bireyin fenotipine bakarak o bireye ait gözle belirleyemediğimiz başka bir karakteri ile ilgili bilgi sahibi olunabilir.

Köpeklerde bir lokusta bulunan “B” geni siyah renkliliği belirlemektedir. Bu genin çekinik alleli olan “b” ise kahve renkliliği belirlemektedir. Bir başka lokusta bulunan “I” geni pigmentasyon oluşumunu engellemekte ve hayvanlar albino olmaktadır. Bu genin çekinik allelinin homozigot birleşiminde ise pigmentasyon işlevi sağlanmaktadır. “I” geni diğer lokustaki “B” ve “b” genleri ile birlikte olduğu zamanlar bu genler üzerine epistatik etki göstererek etkilerini engellerler. Bu olay dominant epistazis (baskın epistazis) olarak tanımlanmaktadır.

Tavşanlarda rex tüylü olmak, kürk hayvanı yetiştiricileri için arzu edilen özelliklerden biridir. Bu özellik çekinik bir gen “r1” tarafından belirlenir. Gene aynı özelliği belirleyen fakat başka bir lokusta olan “r3” geni vardır. Bu genler çekinik olduklarından rex tüylüğü belirleme özelliklerini homozigot oldukları zaman gösterirler. Farklı lokustadaki bu çekinik genlerin tüm genotipik birleşimlerindeki bu özellikler çifte çekinik epistazis adlanmaktadır.

Penetrans (genin etkinliği): Aynı çevre koşullarında, aynı genotipe sahip olan bireylerin genotipik özelliklerinin gerektirdiği fenotipi gösterme yüzdesidir.

Ekspresiviti ( genin görüntü derecesi): Aynı penetrans, genotip ve çevre koşullarında bireylerin sahip oldukları genotipik özellikleri farklı fenotipik derecelerde göstermeleridir. Bazı kalıtsal hastalıklarda da aynı durum görülebilir. Aynı genotipe sahip oldukları halde bazı bireylerde hastalık daha şiddetli, bazılarında orta şiddetli, bazılarında ise daha az şiddetli gibi çeşitli derecelerde ortaya çıkabilir.

Epistatik genler etkilerine göre baskın ya da çekinik olabilirler.

Bazı karakterin oluşumunda birden fazla gen etkilidir. 

Dominaslık, bir allel genin diğerinin etkisini örtmesi ya da engellemesi durumudur.

Bir türe özgü iki tam haploit kromozom setine sahip olma durumuna diploit denir.

Tavuklarda ibik şeklinin belirlenmesi ile ilgili olarak, gül ibikli olmasını belirleyen “R” geni ve bezelye ibikli olmasını belirleyen “P” geni vardır. Bu genler farklı lokuslarda bulunurlar. Yani birbirlerinin allelleri değildirler. Bir gül ibikli ile bir bezelye ibikli tavuk çiftleştirildiğinde bunlardan farklı olarak F1’de ceviz ibikli tavuk fenotipleri olmaktadır. Ceviz ibikliler kendi aralarında birleştirildiği zaman ise F2 de orantısal olarak 9 Ceviz, 3 Gül, 3 Bezelye, 1 Balta İbikli Fenotipe sahip tavuklar olmaktadır.

Bazı heterozigot birleşimlerde fenotipik olarak heterozigot bireylerin homozigot olanlara göre üstün olma durumuna over dominaslık (üstün dominaslık) denir.

Intermedier kalıtımda, heterozigot birleşimde fenotipde her iki genin sahip olduğu etkilerin arasında bir durum görülür. Kıvırcık tüylü tavuklarla düz tüylü tavukların birleşmesi sonucunda oluşan F₁ soyda bu gen etkinliklerin arasında zayıf kıvırcık tüylü tavukların görülmesi bir örnek olarak gösterilebilir.

Pleitropi bir genin birden fazla karakteri belirlemesidir.

Ekspresiviti (genin görüntü derecesi) aynı penetrans, genotip ve çevre koşullarında bireylerin sahip oldukları genotipik özellikleri farklı fenotipik derecelerde göstermeleridir.

Allel olmadıkları halde bazı genlerin birbirleriyle etkileşimine epistazis adı verilmektedir.

Kodominaslıkta (eş baskınlık) genotipik olarak heterozigot birleşimlerde allellerin etkisi fenotipde aynı zamanda ortaya çıkar. Fenotipde her iki genin etkisi de görülür. Kırmızı Shorthorn ile beyaz Shorthorn sığırları melezlendiğinde F1 soyda kırçıl fenotipde Shorthorn’ların görülmesi gibi durumlar bu etkileşime iyi birer örnektir.

Diploit bir organizmada homolog kromozomların karşılıklı lokuslarında bulunan genler birbirlerinin allelleridir.

Bazı popülasyonlarda tüm bireyler aynı genotipe sahip olmalarına ve aynı çevre koşullarında bulunmalarına rağmen o genotipin etkisini göstermezler. Bu durumda o popülasyonda tam olmayan penetrans vardır. Eğer tüm bireyler o etkiyi gösterirlerse “burada tam penetrans vardır” denilir.

Tavuklarda ibik şeklinin belirlenmesi ile ilgili olarak, gül ibikli olmasını belirleyen “R” geni ve bezelye ibikli olmasını belirleyen “P” geni vardır. Bu genler farklı lokuslarda bulunurlar. Yani birbirlerinin allelleri değildirler. Allel olmadıkları halde birbirleriyle etkileşen genlerin arasındaki etkileşime epistazis adı verilmektedir.

Diploit bir organizmada morfolojik olarak birbirinin aynı olan kromozomlara homolog kromozomlar denir.