TEMEL VETERİNER FİZYOLOJİ

Memelilerde üç çeşit kas dokusu vardır:

1.İskelet kası: Çizgili kastır ve çalışması istemlidir. Hareket etme isteği gibi, çalışması canlının isteğine göre olmaktadır. Yani iskelet kasının kasılması istendiğinde siniri aracılığıyla aktive edilmesi gerekir. İskelet kaslarını somatik sinirler idare eder. 2. Kalp Kası: İskelet kası gibi çizgili kastır fakat istemsiz çalışır otomatiktir. Kalp kasını sinirlendiren bütün sinirler kesilse bile kalp kası çalışmaya devam eder. Kalp kası otonom sinirler ile idare edilir. 3. Düz kas (Visseral kas, içorgan kası): İskelet veya kalp kası gibi çizgileri yoktur. İstemsiz çalışır. Düz kaslar da otonom sinirler ile idare edilir. Çalışması bakımından iki tip düz kas vardır; a. Tek üniteli iç organ düz kası (Otomatik düz kas): Kendi kendine uyarım üretebilen yani siniri olmasa da kasılabilen düz kaslardır. Sindirim kanalı kasları tek üniteli düz kaslara güzel bir örnektir. b. Çok üniteli iç organ düz kası (Otomatik olmayan düz kas): Yalnız sinirleri yoluyla aktiviteye sevk edilen düz kaslardır. Büyük kan damarı kasları, gözdeki iris kasları çok üniteli düz kaslara örnektir.

Genel olarak iskelet kasları organizmayı dış ortamın değişikliklerine uydurmakla, düz kaslar ve kalp kası ise organizmanın iç ortamındaki değişikliklere reaksiyon göstermekle görevlidir. İskelet kası sadece bir somatik sinir teli alırken, düz kaslar ve kalp kası ise bir sempatik bir de parasempatik sinir teli alırlar. İskelet kasının kasılması ve gevşemesi hızlı, düz kasların ve kalp kasınınki ise daha yavaştır. İskelet kasını sinirlendiren sinir teli kesilirse o iskelet kası atrofiye olurken, düz kaslar ve kalp kasında böyle bir durum oluşmaz ve özellikle otomatik düz kaslar ve kalp kası sinir impulsu almadan da kasılır. Örneğin bir bağırsak parçası veya kalp dışarı uygun ortama alındığında kasılmaya devam eder.

İnce ve kalın flamentler kasılma esnasında sürgü gibi birbiri üzerine kaymaları miyozin başlarının aktinler ile yaptığı köprüler ile sağlanmaktadır. Kasın kasılmasında bu dört proteinden ve enerji kaynağı olarak ATP den başka bir de kalsiyum iyonuna ihtiyaç vardır. Sinir impulsu kasa ulaşınca sarkoplazmik retikulumdan kalsiyum serbest bırakılır ve kasılma meydana gelir. Sinir impulsu durur durmaz kalsiyum hemen sarkoplazmik retikuluma geri döner ve kasılma sona erer.

ADP’nin fosforile edilerek tekrar ATP meydana gelmesi için çeşitli metabolik yollar vardır. Bunlar; • Anaerobik glikoliz • Aerobik glikoliz • Serbest yağ asitlerinin oksidasyonu • Fosfokreatin mekanizması gibi metabolik yollar

İskelet kasında enerji ilk olarak depo glikojenden sağlanır.Depo glikojen tükenince yerine plazmadan glikoz alımı ile enerji sağlanmaya çalışılır. Besinler ve oksijen olduğu sürece bu üretim sınırsızdır. Oksijen yetersiz ise pirüvat laktata dönüşür ve anaerobik glikolizis ile enerji sağlanmaya çalışılır. Karbonhidratların enerji için yetersiz olduğu veya kullanılmadığı koşullarda ise serbest yağ asitleri, enerji kaynağı olarak kullanılır. Serbest yağ asitleri de biter veya yetersiz olursa artık vücudun depo proteinleri yıkılır ve enerji elde edilir. Sonuçta üre meydana gelir, normal şartlar altında günlük fizyolojik bir protein yıkımı ve üre oluşumu vardır.

Kasta kasın durumu hakkında merkezi sinir sistemine bilgi veren iki esas reseptör vardır. Bunlar; • Kasın gerimini algılayan reseptör olan golgi tendon organı ve • Kasın uzunluğunu algılayan reseptör olan kas mekiğidir. Golgi tendon organı kas telleri arasındaki bağdokuda bulunur ve kasın kasılması ile bağdokudaki gerilme derecesi hakkında merkeze sinyaller gönderir. Golgi tendon organ refleksi, iskelet kasının taşıyabileceğinden fazla yükle yüklenmesine karşı koruyucu bir mekanizmadır. Eğer iskelet kası taşıyabileceğinden daha fazla bir yük ile yüklenirse golgi tendon organı refleksi kasın gevşemesine neden olarak kası korur (Şekil 8.8). Kas mekiği, kas kitlesinin ortasında bulunan ince kas telleridir. Kas yükle yüklenince, kasın boyu uzar, kas mekiği gerilir ve mekiğin orta bölümündeki form değişikliği sonucu reseptör potansiyeli doğar. Reseptör potansiyeli belli bir düzeye yükselince kas duyu sinirinde aksiyon potansiyeli oluşur. Omuriliğe ulaşan kas mekiği duyu impulsları kasın refleks yoluyla kasılmasını sağlar. Kas kasılınca boyu küçüldüğünden kas mekiği gerilmez ve reseptör potansiyeli meydana gelmez. Kas tekrar gevşer.

Kasa eşik değerinden daha düşük şiddette ardı ardına yapılan uyarımlar, kasta uyarımın birikmesine neden olarak bir süre sonra refleks cevabın ortaya çıkmasını sağlarlar. Buna summasyon adı verilir. Örneğin bir kas, cevap oluşturmayacak şekilde ardı ardına gerilir veya siniri uyarılırsa bir süre sonra kasılma cevabı gözlenir.

Kalp kası hücreleri hem iskelet kasının hem de düz kasın özelliklerini taşır. İskelet kası gibi çizgilidir ve hızlı kasılır, düz kas gibi istek dışı aktivite gösterir ve otonom sinirlerle aktivitesi düzenlenir. Kalp kası da mikroskopla incelendiğinde, çizgili bir yapı gösterir. Bu çizgiler aynen iskelet kasında olduğu gibi kalp kasındaki aktin ve miyozin tellerinin birbirine göre olan durumlarından kaynaklanmaktadır. Kalp kası iskelet kasına benzemesine ve aynı mekanizmalar ile çalışmasına rağmen iskelet kasına göre farklılıkları vardır; • İskelet kasındaki her kas hücresi bir diğerinden bağımsızken, kalp kası hücreleri interkalat diskler ile birbirine bağlıdır ve bu sayede fonksiyonel bir bütünlük oluşturur. İnterkalat disklerin ortası boştur. Bu boşluklar aracılığıyla kalp kası hücrelerinin içleri, birbirleriyle bağlantı kurarlar. Bu özellik nedeniyle kalp kasını oluşturan kas hücreleri dokusal bir bütünlük oluştururlar. • Kalp kendi kendine uyarı doğurabilen ve bunu tüm kalp hücrelerine yayabilen özel bir ileti sistemine sahiptir. • Kalp herhangi bir sinirsel bağlantısı olmaksızın da uyarı doğurabilir. Kalpte üç çeşit kas hücresi vardır. Birincisi, kalpte kasılma uyarımını oluşturan ve ileten sistemin hücreleridir. Bu hücreler esas kalp kası hücrelerinden daha küçüktür, kasılma yetenekleri azdır ve kendi kendilerine dışarıdan bir uyarım almadan belirli aralıklarla ritmik olarak uyarım oluştururlar. İkinci tip hücreler kalbin en iri hücreleridir ve bunların da kasılma yetenekleri az olmasına rağmen uyarımı hızlı bir şekilde iletme özelliğine sahiptirler. Üçüncü tip kalp kası hücreleri, kalbin kasılmasını sağlayan esas kalp kası hücreleridir. Bu hücreler orta büyüklükte olup kuvvetli ve hızlı kasılma yeteneğine sahiptir. Kalp kası telleri ortalarında bir çekirdek, bol miktarda mitokondri, sarkoplazmik retikulum ve miyofibrillere sahiptir. Ayrıca kalp kası telleri arasında çok sıkı olan özelleşmiş interkalat diskler olarak adlandırılan bir bağlantı vardır. Bu bağlantı yerlerinde hücrelerarası geçit bölgeleri bulunur.

Düz kaslar sindirim sistemi hareketlerinin düzenlenmesi, damar ve bronşiyol çap ayarlanması, uterus, ureter, sidik kesesi ve diğer bazı iç organ işlevlerinin düzenlenmesi gibi hayati öneme sahip düzenlemelerde rol alan kas grubudur. Düz kaslar, isteğimiz dışında çalışan iç organlarda bulunan kaslardır. Aktin ve miyozin iplikleri intizamlı bir şekilde bir araya gelmedikleri için çizgi göstermeyen kaslardır. Bu nedenle düz kas olarak adlandırılırlar. Düz kaslar aktin, miyozin, tropomiyozin taşırlar ama troponin taşımazlar. Düz kaslarda kasılmak için kalsiyum, troponin yerini alan kalmodulin denilen bir proteine bağlanır. Düz kas hücreleri mekik şeklinde olup bir tane çekirdek, iskelet kaslarına oranla da daha az mitokondri ve sarkoplazmik retikulum taşırlar. Düz kaslar enerjilerini daha çok glikolizden sağlarlar. Düz kasların diğer bir özelliği ise uzun süre yorulmadan kasılmalarını sürdürebilmeleridir. Düz kasın kasılması ve gevşemesi iskelet kasına göre yavaş olmasına rağmen kasılma gücü zayıf değildir. Örneğin doğum esnasında uterus kasının kasılması çok güçlüdür.

Kas dokusu; i) uyarılabilirlilik; uyarıma tepki verme, ii) iletebilme; uyarımları iletebilme yeteneği, iii) kasılabilirlilik; uyaranlara cevap olarak boyunu kısaltması ve kalınlaşabilmesi, iv) uzayabilirlilik; eklem etrafında bulunan kaslar eklemin hareket etmesini sağlamak için bazı kasların boylarının kısalırken bazı kasların boylarının uzaması, v) esneyebilirlilik; kasın kasılma veya gevşemeden sonra orijinal durumuna geri dönebilmesi gibi 5 temel özelliğe sahiptir.

1.İskelet kası: Çizgili kastır ve çalışması istemlidir. Hareket etme isteği gibi, çalışması canlının isteğine göre olmaktadır. Yani iskelet kasının kasılması istendiğinde siniri aracılığıyla aktive edilmesi gerekir. İskelet kaslarını somatik sinirler idare eder. 2. Kalp Kası: İskelet kası gibi çizgili kastır fakat istemsiz çalışır otomatiktir. Kalp kasını sinirlendiren bütün sinirler kesilse bile kalp kası çalışmaya devam eder. Kalp kası otonom sinirler ile idare edilir. 3. Düz kas (Visseral kas, içorgan kası): İskelet veya kalp kası gibi çizgileri yoktur. İstemsiz çalışır. Düz kaslar da otonom sinirler ile idare edilir. Çalışması bakımından iki tip düz kas vardır; a. Tek üniteli iç organ düz kası (Otomatik düz kas): Kendi kendine uyarım üretebilen yani siniri olmasa da kasılabilen düz kaslardır. Sindirim kanalı kasları tek üniteli düz kaslara güzel bir örnektir. b. Çok üniteli iç organ düz kası (Otomatik olmayan düz kas): Yalnız sinirleri yoluyla aktiviteye sevk edilen düz kaslardır. Büyük kan damarı kasları, gözdeki iris kasları çok üniteli düz kaslara örnektir.

1.İskelet kası: Çizgili kastır ve çalışması istemlidir. Hareket etme isteği gibi, çalışması canlının isteğine göre olmaktadır. Yani iskelet kasının kasılması istendiğinde siniri aracılığıyla aktive edilmesi gerekir. İskelet kaslarını somatik sinirler idare eder. 2. Kalp Kası: İskelet kası gibi çizgili kastır fakat istemsiz çalışır otomatiktir. Kalp kasını sinirlendiren bütün sinirler kesilse bile kalp kası çalışmaya devam eder. Kalp kası otonom sinirler ile idare edilir. 3. Düz kas (Visseral kas, içorgan kası): İskelet veya kalp kası gibi çizgileri yoktur. İstemsiz çalışır. Düz kaslar da otonom sinirler ile idare edilir. Çalışması bakımından iki tip düz kas vardır; a. Tek üniteli iç organ düz kası (Otomatik düz kas): Kendi kendine uyarım üretebilen yani siniri olmasa da kasılabilen düz kaslardır. Sindirim kanalı kasları tek üniteli düz kaslara güzel bir örnektir. b. Çok üniteli iç organ düz kası (Otomatik olmayan düz kas): Yalnız sinirleri yoluyla aktiviteye sevk edilen düz kaslardır. Büyük kan damarı kasları, gözdeki iris kasları çok üniteli düz kaslara örnektir.

İskelet kası sadece bir somatik sinir teli alırken, düz kaslar ve kalp kası ise bir sempatik bir de parasempatik sinir teli alırlar. İskelet kasının kasılması ve gevşemesi hızlı, düz kasların ve kalp kasınınki ise daha yavaştır. İskelet kasını sinirlendiren sinir teli kesilirse o iskelet kası atrofiye olurken, düz kaslar ve kalp kasında böyle bir durum oluşmaz ve özellikle otomatik düz kaslar ve kalp kası sinir impulsu almadan da kasılır. Örneğin bir bağırsak parçası veya kalp dışarı uygun ortama alındığında kasılmaya devam eder.

Kas dokusunun önemli görevlerinden birisi de beden ısısının oluşturulmasıdır. Kas kasıldığı zaman ısı meydana getirir. Isının meydana gelişi iki şekilde olur: 1. Kas uyarıldıktan sonra ve kasılma olmadan önce meydana gelen ısıya aktivasyon ısısı denir ve kasın kasılma derecesi tatbik edilen yük, kasa gelen oksijen miktarı ve kasın yaptığı iş miktarı ile alakalıdır. 2. Kas kasıldığı zaman meydana gelen ısıya ise kasılma ısısı denir ve ısı miktarı kasılma ile doğru orantılıdır.

İskelet kasında enerji ilk olarak depo glikojenden sağlanır. Depo glikojen tükenince yerine plazmadan glikoz alımı ile enerji sağlanmaya çalışılır. Besinler ve oksijen olduğu sürece bu üretim sınırsızdır. Oksijen yetersiz ise pirüvat laktata dönüşür ve anaerobik glikolizis ile enerji sağlanmaya çalışılır. Karbonhidratların enerji için yetersiz olduğu veya kullanılmadığı koşullarda ise serbest yağ asitleri, enerji kaynağı olarak kullanılır. Serbest yağ asitleri de biter veya yetersiz olursa artık vücudun depo proteinleri yıkılır ve enerji elde edilir. Sonuçta üre meydana gelir, normal şartlar altında günlük fizyolojik bir protein yıkımı ve üre oluşumu vardır.

Memelilerin iskelet kasında iki tip kas bulunmaktadır. Bunlar kırmızı ve beyaz kaslardır. Bu kaslar Tip I (kırmızı) ve Tip II (beyaz) olarak da adlandırılırlar. Kırmızı ve beyaz kaslar ayrı olduğu gibi hem beyaz hem de kırmızı kas tellerini taşıyan kaslar da vardır. Bu iki kas tipi fonksiyon ve özellik bakımından farklılıklara sahiptir; •Kırmızı kaslar, kırmızı kasa rengini de veren bol miktarda miyoglobine sahiplerken; beyaz kaslar, kırmızı kaslara oranla çok daha az miyoglobine sahiptir. •Beyaz kaslar, kırmızı kaslara oranla daha hızlı kasılırlar. •Kırmızı kaslar, beyaz kaslara oranla daha fazla kan damarına sahiptir. Bu nedenle uzun süre yorulmadan kasılabilirken; beyaz kaslar çabuk yorulur. •Kırmızı kas telleri, beyaz kas tellerinden daha ince bir yapıya sahiptir. •Kırmızı kaslar, beyaz kaslara oranla daha bol miktarda mitokondriye sahipken; beyaz kaslar da kırmızı kaslara oranla daha fazla glikojen depo ederler. Bu nedenle kırmızı kaslar enerjisinin çoğunu aerobik glikozdan sağlarken, beyaz kaslar ise enerjisinin çoğunu anaerobik glikolizden sağlarlar. •Bu iki tip kasın fonksiyonları farklı olduğu gibi, bu iki tip kasın motor sinirleri de farklıdır.

Memelilerin iskelet kasında iki tip kas bulunmaktadır. Bunlar kırmızı ve beyaz kaslardır. Bu kaslar Tip I (kırmızı) ve Tip II (beyaz) olarak da adlandırılırlar. Kırmızı ve beyaz kaslar ayrı olduğu gibi hem beyaz hem de kırmızı kas tellerini taşıyan kaslar da vardır. Bu iki kas tipi fonksiyon ve özellik bakımından farklılıklara sahiptir; •Kırmızı kaslar, kırmızı kasa rengini de veren bol miktarda miyoglobine sahiplerken; beyaz kaslar, kırmızı kaslara oranla çok daha az miyoglobine sahiptir. •Beyaz kaslar, kırmızı kaslara oranla daha hızlı kasılırlar. •Kırmızı kaslar, beyaz kaslara oranla daha fazla kan damarına sahiptir. Bu nedenle uzun süre yorulmadan kasılabilirken; beyaz kaslar çabuk yorulur. •Kırmızı kas telleri, beyaz kas tellerinden daha ince bir yapıya sahiptir. •Kırmızı kaslar, beyaz kaslara oranla daha bol miktarda mitokondriye sahipken; beyaz kaslar da kırmızı kaslara oranla daha fazla glikojen depo ederler. Bu nedenle kırmızı kaslar enerjisinin çoğunu aerobik glikozdan sağlarken, beyaz kaslar ise enerjisinin çoğunu anaerobik glikolizden sağlarlar. •Bu iki tip kasın fonksiyonları farklı olduğu gibi, bu iki tip kasın motor sinirleri de farklıdır.

Kaslarda, kas aşırı derecede aktiviteye sevk edilince kasın daha fazla çalışmaması gerektiğini ileten ve idrak edilebilen ağrı - acı duyusunu algılayan reseptörler bulunur. Kasın gerimini algılayan reseptör olan golgi tendon organıdır. Kasın uzunluğunu algılayan reseptör olan kas mekiğidir. Kasın kasılmasına neden olan en küçük uyarana eşik değer denir. Kasa eşik değerin altında bir uyarım verilirse kas kasılmaz. Eşik değerde bir uyarım verilirse oluşan aksiyon potansiyeli nedeni ile kas bir kez kasılır. Eşik değerin üzerinde bir uyarım verilirse kas yine eşik değerde bir cevap verir. Buna kasta hep ya da hiç yasası denir. Kasın motor sinirine veya kas teline peş peşe kısa aralıklarla uyarım verilirse kas teli ikinci uyarana anında cevap veremez. Kasın ikinci uyarana yanıt verebilmesi için kısa bir süre gerekir, kas telinin ikinci uyarana yanıt verebilmesine kadar geçen bu süreye kasta refraktör dönem denir.

Kaslarda, kas aşırı derecede aktiviteye sevk edilince kasın daha fazla çalışmaması gerektiğini ileten ve idrak edilebilen ağrı - acı duyusunu algılayan reseptörler bulunur. Kasın gerimini algılayan reseptör olan golgi tendon organıdır. Kasın uzunluğunu algılayan reseptör olan kas mekiğidir. Kasın kasılmasına neden olan en küçük uyarana eşik değer denir. Kasa eşik değerin altında bir uyarım verilirse kas kasılmaz. Eşik değerde bir uyarım verilirse oluşan aksiyon potansiyeli nedeni ile kas bir kez kasılır. Eşik değerin üzerinde bir uyarım verilirse kas yine eşik değerde bir cevap verir. Buna kasta hep ya da hiç yasası denir. Kasın motor sinirine veya kas teline peş peşe kısa aralıklarla uyarım verilirse kas teli ikinci uyarana anında cevap veremez. Kasın ikinci uyarana yanıt verebilmesi için kısa bir süre gerekir, kas telinin ikinci uyarana yanıt verebilmesine kadar geçen bu süreye kasta refraktör dönem denir.

Kas dokusu organizmada; i) hareket etme; kemikler ve eklemlerle birlikte yürüme, koşma gibi yer değiştirme hareketlerinin
yanı sıra işin ortaya çıkmasını sağlamaktan, ii) vücutta madde taşınması; düz kasların oluşturduğu sindirim, boşaltım ve üreme sistemlerinin hareketini sağlama veya kalp kasının oluşturduğu, kalbin kanı pompalamasını sağlamaktan, iii) vücut şeklinin oluşması; kemiklerin etrafında bulunan iskelet kaslarının vücut seklinin oluşturulmasından iv) ısı üretimi; kas kasılması veya kasın kasılmaya hazırlanması sonucu beden ısısının oluşmasından sorumludur. Enerji üretmek kas dokunun görevlerinden değildir. Doğru cevap B'dir.