TEMEL VETERİNER FİZYOLOJİ

• Sinerjik (aynı yönde) etkileşim: İki farklı hormonun hücrede aynı etkiyi oluşturmak üzere beraber hareket etmeleridir. Herbir hormon tek başına aynı yanıtı oluşturabilir. İki hormon hücreye beraberce etki ettiklerinde daha büyük bir yanıt oluşturabilirler. Örn: Norepinefrin ve Epinefrin

• Permisif (izin verici) etkileşim: Hormon, hedef dokunun ikinci bir hormonun işlevine izin verecek şekilde yanıt vermesini kolaylaştırır. Örn: Uterusun önceden östrojenle karşılaşması progesteron reseptörlerinin oluşumunu uyarır.

• Antagonist (zıt) etkileşim: Bir hormonun etkisi ile diğer hormonun etkisinin azalması veya ortadan kalkmasıdır. Örn: İnsulin ve glukagonun kan glikoz düzeyine etkisi

Kimyasal yapılarına göre:

• Protein, peptid hormonlar, peptid ya da polipeptid zincirler halindedir. Yapılarında çeşitli sayıda aminoasit kalıntısı bulunur.

• Glikoprotein hormonlar, karbonhidrat grupları ile konjuge olmuş protein yapısındadır. Bu gruptaki hormonlara, ön hipofizden salınan folikül stimüle edici hormon (FSH), lüteinleştirici hormon (LH), tiroid stimüle edici hormon(TSH) örnek verilebilir.

• Amin hormonlar, belli bir amino asitten köken alan hormonlardır. Örneğin; tiroid hormonları (T3, T4) tirozin amino asitten, serotonin ve melatonin hormonları triptofandan, katekolaminler ise tirozin amino asitin enzimatik olarak dihidroksifenilalanine dönüştürülmesi ile oluşturulur.

• Steroid hormonlar, kolesterolden sentezlenen hormonlardır. Protein yapıdaki hormonlara göre daha uzun ömürlüdürler. Örneğin, gonadlardan sentezlenen östrojen, progesteron, testosteron, adrenal bez korteks hormonları

• Yağ asidi türevleri, araşidonik asitten köken alan prostaglandin, prostasiklin, tromboksan gibi hormonlar

Hipotalamustaki nöroendokrin hücrelerde yapılan kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH), gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH), büyüme hormonu salgılatıcı hormon (GHRH), büyüme hormonu salınımını kısıtlayıcı hormon (GHRIH, somatostatin), tirotropin salgılatıcı hormon (TRH), prolaktin salgılatıcı hormon (PRH) ve prolaktin salınımını kısıtlayıcı hormon (PIH) ön hipofize etki eder. Yine hipotalamusta yapılan melanosit uyarıcı hormonu salgılatıcı hormon (MSH-RH) ve melanosit uyarıcı hormonun salınımını kısıtlayıcı hormon (MSHRIH) ise ara hipofizde hormon yapımını denetler.

Arka Hipofiz Hormonları Hipotalamusta çok sayıda nukleus (çekirdek) vardır. Nukleus paraventrikularis ve nukleus supraoptikus adı verilen iki çekirdekteki nöronların aksonları oldukça uzundur ve hipofiz sapını geçerek hipofiz arka lobunda sonlanır. Peptid yapıda olan oksitosin ve antidiüretik hormon (ADH, vazopressin) hipotalamustaki supraoptik ve paraventriküler çekirdekteki nöron gövdelerinde sentezlenir. Oksitosin’in yaklaşık %60’ı paraventriküler çekirdekte, ADH’nun %60’ı ise supraoptik çekirdekte yapılır. Bu hormonlar nörofizin I ve nörofizin II adı verilen taşıyıcı proteinlere bağlanır ve nöronların aksonları boyunca taşınarak doğrudan hipofiz arka lobuna ulaştırılır. Arka hipofize gelen sinirsel uyarımlar aksonlarda veziküller içerisinde bekletilen oksitosin ve antidiüretik hormonun akson sonlanmalarından genel kan dolaşımına salgılanmasına neden olur.Arka Hipofiz Hormonları Hipotalamusta çok sayıda nukleus (çekirdek) vardır. Nukleus paraventrikularis ve nukleus supraoptikus adı verilen iki çekirdekteki nöronların aksonları oldukça uzundur ve hipofiz sapını geçerek hipofiz arka lobunda sonlanır. Peptid yapıda olan oksitosin ve antidiüretik hormon (ADH, vazopressin) hipotalamustaki supraoptik ve paraventriküler çekirdekteki nöron gövdelerinde sentezlenir. Oksitosin’in yaklaşık %60’ı paraventriküler çekirdekte, ADH’nun %60’ı ise supraoptik çekirdekte yapılır. Bu hormonlar nörofizin I ve nörofizin II adı verilen taşıyıcı proteinlere bağlanır ve nöronların aksonları boyunca taşınarak doğrudan hipofiz arka lobuna ulaştırılır. Arka hipofize gelen sinirsel uyarımlar aksonlarda veziküller içerisinde bekletilen oksitosin ve antidiüretik hormonun akson sonlanmalarından genel kan dolaşımına salgılanmasına neden olur.

Oksitosin Yavrunun memeyi emmeye başlaması ile duyusal reseptörlerden çıkan afferent uyarımlar hipotalamustaki nukleus paraventrikularis ve nukleus supraoptikusa ulaşır. Oksitosinin bu çekirdeklerdeki yapımı artar. Oksitosin, arka hipofizden kana verildiğinde meme alveollerini çevreleyen miyoepiteliyal hücrelerin kasılmasını sağlar ve sütün inmesine neden olur. Oksitosin, doğumda uterus düz kaslarını uyararak kuvvetli ritmik kasılmalara neden olur.

Kalsitonin Tiroid bezindeki folikül epitel hücrelerinin aralarına serpilmiş olan parafoliküler hücrelerden yapılır ve salınır. Kan kalsiyum düzeyi yükseldiğinde salınımı artar ve kan kalsiyum düzeyini düşürür. Parathormonun antagonisti olarak çalışır. Kalsitonin, hedef hücresi olan kemik dokuda osteoklastların etkinliğini baskılayarak yıkımı azaltır. Kalsiyumun kemiklerde depolanmasını uyarır.

D hormon yeterince oluşmadığında kalsiyum emilimi azalır. Büyüme döneminde yetersizliği kemik gelişiminde bozukluklarla kendini gösteren raşitizme neden olur. D hormon büyüme döneminden sonra da kemik yapının korunması için gereklidir. Eksikliğinde, kemik dokuda kayıplarla kendini gösteren osteomalasi ortaya çıkar.

PANKREAS HORMONLARI Pankreas, ekzokrin ve endokrin özellikte bir bezdir. Bezdeki Langerhans adacıkları, hormon sentezleyebilen ve salgılayan hücrelerden oluşmuştur. Farklı immunohistokimyasal özelliklere ve işlevlere sahip bu hücreler ve salgıladıkları hormonlar şöyledir:

• Alfa Hücreleri (Glukagon)

• Beta Hücreleri (İnsülin)

• Delta Hücreleri (Somatostatin)

• F Hücreleri (Pankreatik Polipeptid)

Glukagon Kanda glikoz düzeyi azaldığında (hipoglisemi) pankreasta yapılan glukagon kana verilir. Glukagon, karaciğerde depo halde bulunan glikojenin glikoza parçalanarak (glikojenoliz) kana geçmesini uyaran bir hormondur. Glukagon, kan glikoz düzeyini yükseltir. Yağların, yağ asidi ve gliserole doğru parçalanmasını uyararak enerji kaynağı olarak kullanılmasını sağlar (lipolitik etki). Fazla salındığında kan glikoz düzeyi yükselir (hiperglisemi).

Östrojen:

• Dişilerde ikincil cinsiyet karakterlerini ve davranışlarını belirler.

• Dişilerde uterus ve dişi üreme kanalı gelişiminden sorumludur.

• Meme bezlerinde süt kanallarının gelişimini sağlar.

• Kas kitlesini artırır (anabolizan etki).

• Ergenlikte kemiklerin uzamasını uyarır, kemikleşmeye yardımcı olur.

Progesteron başlıca korpus luteumlarda yapılan steroid bir hormondur. Daha az olarak ovaryum, testis ve adrenal kortekste yapılır. Ovulasyonla birlikte korpus luteumdan salınımı giderek artar. Progesteron, belli bir düzeye yükseldiğinde dişi artık kızgınlık göstermez. Bu hormon uterus bezlerinin gelişmesini sağlar. Uterusta salgı evresini başlatan progesteron, endometriumu döllenmiş yumurtanın yerleşmesine ve büyümesine hazır hale getirir.

Progesteron:

• Uterus kasılmalarını önler, uterusu gevşetir.

• Gebeliğin devam edebilmesini sağlar. Yavru atma engellenir.

• Meme bezlerinde alveollerin gelişmesine hizmet eder.

• Hayvan davranışsal olarak sakinler.

Aynı dokuyu hedef kabul eden farklı iki hormon, hücreleri işlevleri aralarındaki özel etkileşimlerle düzenleyebilir. İnsülin ve glukagonun kan glukoz düzeyine etkileri, antagonist etkileşime bir örnektir. Çünkü insülin glukagonun etkisine zıt yönde bir etkileşimde bulunur.

Araşidonik asit bir yağ asidi türevidir ve prostaglandin araşidonik asitten köken alır. Melatonin ve serotonin triptofandan, dopamin tirozinden, lüteinleştirici hormon ise glikoproteinlerden köken alan hormonlardır.

Kortikotrop hücrelerden salgılanan polipeptid yapıdaki bir hormon olan adrenokortikotrop hormonun salgılanması diurnal ritim göstermektedir.

Kanatlılarda yuva yapma davranışını uyaran hormon prolaktindir.

Derialtı dokuda mükoproteinler ve sıvı birikiminin görüldüğü hipotiroidi durumu miksödemdir.

Pankreasın alfa hücrelerinden glukagon; beta hücrelerinden insülin; delta hücrelerinden somatostatin; F hücrelerinden pankreatik polipeptid salgılanır. Aldosteron ise böbreküstü bezinden salgılanır.

Böbreklerden sodyumun geri emilmesini sağlayarak bedenin sıvı dengesini koruyan hormon aldosterondur.

Progesteronun görevleri uterusun kasılmalarını önler, uterusu gevşetir; gebeliğin devamlılığını sağlar; meme bezlerinde alveollerin gelişmesine hizmet eder; hayvan davranışsal olarak sakinler.