TEMEL VETERİNER FİZYOLOJİ

Antagonist (zıt) etkileşim: Bir hormonun etkisi ile diğer hormonun etkisinin azalması veya ortadan kalkmasıdır. Örn: İnsulin ve glukagonun kan glikoz düzeyine etkisi.

Glikoprotein hormonlar, karbonhidrat grupları ile konjuge olmuş protein yapısındadır. Bu gruptaki hormonlara, ön hipofizden salınan folikül stimüle edici hormon (FSH), lüteinleştirici hormon (LH), tiroid stimüle edici hormon(TSH) örnek verilebilir.

Limbik sistem: Merkezi sinir sisteminde amigdala, koku alma soğanı, hipokampusdan oluşur.

Hipofiz, ‘sella tursika’ denilen kemik doku içinde yer alan endokrin bir bezdir. Üç bölümden oluşur.
• Ön lob (adenohipofiz)
• Ara lob (pars intermedia)
• Arka lob (nörohipofiz)

Hücreler ve salgıladıkları hormonlar aşağıda verilmiştir.
• Somatotrop hücreler- Büyüme hormonu (GH)
• Tirotrop hücreler - Tiroid uyarıcı hormon (TSH)
• Kortikotrop hücreler - Adrenokortikotrop hormon (ACTH)
• Gonadotrop hücreler - Folikül uyarıcı hormon (FSH) ve Luteinleştirici hormon (LH)
• Laktotrop (mammotrop) hücreler - Prolaktin (PRL)

Somatomedinler: IGF1,IGF-2 gibi karaciğer, kemik gibi dokularda yapılan ve büyüme hormonun etki göstermesi için aracılık eden moleküllerdir.

Nukleus: Benzer fizyolojik ve histolojik özellikler gösteren, ortak işlevlere sahip nöron grupları örn: Arkuat nukleus, nukleus ventrolateralis,
nukleus ventromedialis, nukleus preoptikus.

Kretinizim: Tiroid hormonu yetersizliği ile ortaya çıkan büyüme gelişme geriliği, cücelik.

Uterus (dölyatağı, rahim): Döllenmiş zigotun gelip yerleştiği yerdir. Plasenta oluşana kadar zigot uterus tarafından beslenir.

Östrus (Kızgınlık): Dişi hayvanın fizyolojik ve davranışsal değişiklikler gösterdiği ve çiftleşmeye izin verdiği döngüdeki en kısa dönemdir. İnek, koyun ve keçilerde yaklaşık 1-1.5 gün, domuzda 1-3 gün, kısrakta ortalama 5-6 gün, kedide 5, köpekte 9 gün kadar sürer. Hayvanın yaşı, çevre sıcaklığı, bakım, beslenme kızgınlık süresini etkileyebilir. Hayvanda östrojen en yüksek düzeydedir ve sürekli huzursuzluk vardır. İnekte vulvadan çağra denilen müköz bir akıntı gelir. Ovulasyon bu dönemde gerçekleşir. Uterus damarlarının kanlanması artar. Serviks gevşer ve açılır, vajina kayganlaşır.

Steroid hormonlar, kolesterolden sentezlenen hormonlardır. Protein yapıdaki hormonlara göre daha uzun ömürlüdürler. Örneğin, gonadlardan sentezlenen östrojen, progesteron, testosteron, adrenal bez korteks hormonları • Yağ asidi türevleri, araşidonik asitten köken alan prostaglandin, prostasiklin, tromboksan gibi hormonlar. Amin hormonlar, belli bir amino asitten köken alan hormonlardır. Örneğin; tiroid hormonları (T3, T4) tirozin amino asitten, serotonin ve melatonin hormonları triptofandan, katekolaminler ise tirozin amino asitin enzimatik olarak dihidroksifenilalanine dönüştürülmesi ile oluşturulur.

Büyüme hormonu etkisini dolaylı olarak somatomedinler aracılığı ile gösterir. Büyüme hormonu karaciğer ve kemik dokuda yapılan İnsulin Benzeri Büyüme Faktörü (IGF-1), fötusta IGF-2 yapımını artırır. Somatomedinler: IGF1,IGF-2 gibi karaciğer, kemik gibi dokularda yapılan ve büyüme hormonun etki göstermesi için aracılık eden moleküllerdir.

GH, ön hipofizdeki somatotrop hücrelerde yapılır. Plazmada GH bağlayıcı protein ile taşınarak, yıkımlanmadan hedef doku olarak kabul ettiği bütün beden hücrelerine ulaşır. Büyüme hormonu salınımı kan glikozunun azalması ve aminoasit alımının artması, egzersiz, uyku ve stres etkisi ile artar. Kan glikoz düzeyini artması, hipotalamustan salınan GHRIH ve yaşlanma etkisi ile büyüme hormonu salınımı azalır. Büyüme hormonu etkisini dolaylı olarak somatomedinler aracılığı ile gösterir. Büyüme hormonu karaciğer ve kemik dokuda yapılan İnsulin Benzeri Büyüme Faktörü (IGF-1), fötusta IGF-2 yapımını artırır. Büyüme hormonu salınımı ile ekstremitelerin uzunlamasına büyümesi, kemikleşme hızlanır (Mitojenik etki). Büyüme hormonu, büyüme çağında fazlaca salınacak olursa kemiklerde uzama devam eder ve devlik (gigantizm) oluşur. Büyüme çağından sonra fazla salınmaya devam ederse akromegali adı verilen durum ortaya çıkar. Akromegalide özellikle yassı kemiklerde kalınlaşma vardır. Büyüme hormonunun önemli metabolik etkileri vardır. Kan glikoz düzeyini yükseltir ve karaciğerde glikoz yapımını artırır. Büyüme hormonu etkisi altında dokularda amino asitlerin proteinlere dönüşümü hızlanır. Kas kitlesi artar (anabolik etki). Yağlar üzerine lipolitik etkilidir. Lipolitik etkisi özellikle karaciğerde ketojenik yolların çalışmasına neden olur. Büyüme hormonunun fazla salınımı çevresel dokularda insuline olan duyarlılığı azaltır (Diabetojenik etki).

İmmunohistokimyasal boyamalar ön hipofizde farklı histolojik özelliklere sahip hücreler bulunduğunu göstermiştir (Tablo 6.1). Bu hücreler ve salgıladıkları hormonlar aşağıda verilmiştir. • Somatotrop hücreler- Büyüme hormonu (GH) • Tirotrop hücreler - Tiroid uyarıcı hormon (TSH) • Kortikotrop hücreler - Adrenokortikotrop hormon (ACTH) • Gonadotrop hücreler - Folikül uyarıcı hormon (FSH) ve Luteinleştirici hormon (LH) • Laktotrop (mammotrop) hücreler - Prolaktin (PRL)

Yavrunun memeyi emmeye başlaması ile duyusal reseptörlerden çıkan afferent uyarımlar hipotalamustaki nukleus paraventrikularis ve nukleus supraoptikusa ulaşır. Oksitosinin bu çekirdeklerdeki yapımı artar. Oksitosin, arka hipofizden kana verildiğinde meme alveollerini çevreleyen miyoepiteliyal hücrelerin kasılmasını sağlar ve sütün inmesine neden olur. Oksitosin, doğumda uterus düz kaslarını uyararak kuvvetli ritmik kasılmalara neden olur.

Ara hipofiz, tüm hipofizin %5’lik bir bölümünü oluşturur. Melanosit uyarıcı hormon (MSH) salgılamakla görevlidir. MSH sentezi, hipotalamustan salınan MSHRH ile uyarılır. MSH-RIH’ın etkisi altında ise kısıtlanır. MSH, aşağı omurgalılarda deriye renk veren melanofor hücrelerdeki melanin dağılımını değiştirir. Memelilerde ise hedef hücresi olan melanositlerdeki melanin sentezini uyararak derinin koyu renk almasına neden olur.

Tiroid hormon salınımı ile besin alımı ve ısı yapımı artar. Hem kemiklerin hem de kasların büyüme ve gelişimi hızlanır. Kalp atım sayısı artar, kalbin vurumu güçlenir. Hipotiroidi: Tiroid hormonlarının az salınmasıdır. Yeterince iyod alınamadığında gerçek hormon sentezi gerçekleştirilemediği için tiroid bezinin büyümesi ile kendini gösteren ‘Guatr’ şekillenir. Hipotiroidi olan hayvanlarda bazal metabolizma hızı düşer, soğuğa dayanıksızlık, sinirsel uyarılabilirliğin azalması, uyuşukluk ve kilo artışı görülür. Dişilerde döl tutma, erkeklerde dölleme kabiliyeti azalır. Süt verimi azalır. Deri, kıl, tüy ve yapağı kalitesi bozulur. Miksödem: Derialtı dokuda mükoproteinler ve sıvı birikiminin görüldüğü hipotiroidi durumudur. Kretinizim: Tiroid hormonu yetersizliği ile ortaya çıkan büyüme gelişme geriliği, cücelik. Hipertiroidi: Tiroid hormonun fazla salınmasıdır. TSH hormonunun tiroidi fazlaca uyarması metabolik hız ve sinirsel uyarılabilirliğin artışına kalpte atım sayısının artmasına neden olur. İştah artmıştır ancak kilo kaybı görülür. Hayvan sıcağa duyarlıdır. Bez büyümüştür. Guatr şekillenir. Guatr, tiroid bezinin büyümesidir. Hem hipertiroidi hem de hipotiroidi durumunda bez büyüyebilir.

Kanda glikoz düzeyi azaldığında (hipoglisemi) pankreasta yapılan glukagon kana verilir. Glukagon, karaciğerde depo halde bulunan glikojenin glikoza parçalanarak (glikojenoliz) kana geçmesini uyaran bir hormondur. Glukagon, kan glikoz düzeyini yükseltir. İnsülin kandaki glikozun dokulara doğru geçişini sağlar ve glikozun hücrelere girişiniteşvik eder.Karaciğer ve iskelet kaslarına alınan glikoz, glikojene dönüştürülerek depolanır.

Steroid yapıda bir hormon olan östrojen kolesterolden sentezlenir. Yapımı için FSH ve LH sinerjik olarak çalışır. Folikülün granuloza hücrelerinde FSH reseptörleri, Teka interna hücrelerinde ise LH reseptörü daha fazla bulunur ve östrojen sentezi bu iki hormonun beraberce uyarım oluşturması ile gerçekleşir. Hayvanlarda foliküler evrede östrojen üretimi giderek artar. Kanda belli bir düzeye yükseldiğinde östrus (kızgınlık) baş gösterir. Östrojen: • Dişilerde ikincil cinsiyet karakterlerini ve davranışlarını belirler. • Dişilerde uterus ve dişi üreme kanalı gelişiminden sorumludur. • Meme bezlerinde süt kanallarının gelişimini sağlar. • Kas kitlesini artırır (anabolizan etki). • Ergenlikte kemiklerin uzamasını uyarır, kemikleşmeye yardımcı olur.