TEMEL VETERİNER FİZYOLOJİ

Kalp, göğüs boşluğu içinde akciğerler arasında bulunan, dış görünüş olarak vücuda oranla oldukça küçük kastan yapılmış bir pompadır. Ancak kapasite, olarak oldukça yüksek verimli çalışan bir organdır. Bir köpek kalbi düşünüldüğünde, kalp kanı 3 metre kadar yukarı sıçratabilir. Yine bir köpek kalbi, ortalama dakikada 70 kere ve her yıl yaklaşık 37 milyon kereden fazla hareket eden bir kastır.
Anatomik olarak kalp, sağda ve solda birer kulakçık (atrium) ve karıncık (ventrikül) olmak üzere dört boşluktan oluşur. Sağdaki kulakçık ve karıncığı triküspidal kapak; soldaki kulakçık ve karıncığı ise biküspidal ya da mitral kapak ayırır. Kalbin sol karıncığı ile kalpten çıkan ve organizmanın en büyük atardamarı olan aort damarının başlangıcı arasında aortik semilunar kapak vardır. Benzer olarak pulmoner semilunar kapak sağ karıncık ile kanı akciğerlere taşıyan arteria pulmonalis arasında bulunur. Kan, kalbin sağ kulakçığına vena kavalar aracılığı ile getirilip, kalbin sağ karıncığından arteria pulmonalis aracılığıyla gönderilir; kalbin sol kulakçığına ise vena pulmonalis ile getirilip, kalbin sol karıncığından aorta ile gönderilir Kalbin dış yüzünü perikard denilen bir zar kaplar.
Bu zar ile kalp arasında, kalbin çalışırken rahat hareket edebilmesi için çok az miktarda kayganlaştırıcı sıvı bulunur. Perikardın fibröz ve seröz perikard olarak iki kısmı vardır. Seröz perikardın dış kısmı parietal, iç kısmı ise viseral perikard adını alır. Endokard ise kalp duvarının ve kapaklarının iç yüzeyini örten ince fibröz zardır.

Kalbin dış yüzünü perikard denilen bir zar kaplar. Bu zar ile kalp arasında, kalbin çalışırken rahat hareket edebilmesi için çok az miktarda kayganlaştırıcı sıvı bulunur. Perikardın fibröz ve seröz perikard olarak iki kısmı vardır. Seröz perikardın dış kısmı parietal, iç kısmı ise viseral perikard adını alır. Endokard ise kalp duvarının ve kapaklarının iç yüzeyini örten ince fibröz zardır.

Kan vücutta iki ana sistemde dolaşır; pulmoner ve sistemik dolaşım. Pulmoner dolaşımda, kalpten oksijensiz kan akciğerlere taşınır, oksijenlenir ve geri kalbe döner. Bedeni dolaşan oksijeni kullanılmış kan, vena kavalar ile sağ kulakçığa getirilir. Sağ kulakçıktaki kan triküspidal kapağı geçerek sağ karıncığa geçer. Kalbin pompalaması ile sağ karıncıktaki kan pulmoner semilunar kapağı geçerek pulmoner arterler ile akciğerlere sevk edilir. Akciğer alveollerinde karbondioksitini kaybedip oksijen kazanan kan, vena pulmonalisler içinde kalbin sol kulakçığa getirilir. Buna pulmoner dolaşım denir. Sistemik dolaşımda ise akciğerlerde oksijenlendirilen kan sol kulakçıktan mitral kapağı geçerek sol karıncığa getirilir. Yine kalbin pompalaması ile sol karıncıktaki kan, aortik semilunar kapağı geçerek aortaya fırlatılır ve aorta aracılığı ile tüm bedene oksijenlenmiş kan gönderilir. Tüm vücudu dolaşan kan hücrelere oksijeni sunup onlarda metabolizma sonucu
oluşan karbondioksiti toplayarak vena kava kaudalis ve kranialisler ile kalbin sağ kulakçığına dökülür ki buna da sistemik dolaşım adı verilir

Kalbin sinirsel bağlantıları olmasına karşın kalp kası sinir sisteminden bağımsız olarak uyarım oluşturabilen ve bu uyarımı kalbin bütün bölgelerine ileten iletim sistemine sahiptir. Buna kalbin ileti sistemi denir. Kalbin ileti sistemi sinoatrial düğüm olarak isimlendirilen bölgeden başlar. Sinoatrial düğüm sağ kulakçığın üst duvarında bulunur ve özelleşmiş kalp kası hücrelerinden oluşmuş bir bölgedir.
Sinoatrial düğüm kalp kasının kasılmasını başlatan ve kasılma gevşeme evrelerinin hızını tayin eden bölgedir. Bu nedenle sinoatrial düğüme, hareketi başlatan ve hızını tayin eden anlamına gelen kalbin peysmakerı da denir. Sinoatrial düğüm kendiliğinden impuls yaratır ve meydana gelen impuls dalgası, tüm kalp kaslarına yayılır. Bir kalp hücresinde meydana gelen impuls hücrelerarası geçit bölgeleri yoluyla bağlantı kurduğu diğer hücrelere de geçer.

Karıncıklar sistol yapmaya başladığında atrioventriküler ve semilunar kapaklar kapalıdır. Karıncık kaslarının gerginliğinin arttığı bu döneme izometrik kasılma dönemi adı verilir.

Tüm kapakların kapalı olduğu döneme ise izometrik gevşeme dönemi denir. Karıncıklar gevşemeyi sürdürür ve karıncık içi basınç en alt düzeye iner. Bu durum atrioventriküler kapakların tekrar açılmasına ve yeni bir siklusun başlamasına neden olur.

Kalp kasılması ve gevşemesi esnasında atrioventriküler ve semilunar kapakçıkların titreşimleri bir takım sesler meydana getirirler. Kalbin çalışması esnasında net olarak birinci yani sistolik ve ikinci yani diyastolik sesler duyulur. Birinci (sistolik) ses, karıncıkların sistolü sırasında, atrioventriküler kapakların kapanması ve kapanırken oluşturdukları titreşimler esnasında duyulur. İkinci ses (diyastolik)
ise, karıncıkların diyastolü esnasında, karıncık içi basıncın düşmesi ile damarlara gönderilen kanın tekrar karıncık içine dönmemesi için semilunar kapakların kapanması ve kapanırken oluşturdukları titreşimlerden dolayı duyulur.

Kalbin parasempatik siniri kalbin atım sayısı, kasılma ve pompalama kuvvetini azaltır.

Kapillar damar, kan ile dokular arasındaki madde alış verişini sağlayan damarlardır.

Hipotansiyon: Sistolik ve diyastolik kan basıncının normal sınırlarının altına düşmesi hipotansiyon olarak tanımlanır. Hipotansiyon, kalbin pompaladığı kan miktarının veya periferik damar direncinin düşmesinden kaynaklanabilir. Hipotansiyon, i) nedeni bilinmeyen ya da esansiyel hipotansiyon ii) durum hipotansiyonu, yerçekimine karşı kan basıncının refleks olarak düşmesinden kaynaklanan hipotansiyon ve iii) ikincil hipotansiyon, yüksek ateş, kan kaybı, enfaktüs, şok, böbrek üstü bezi yetersizliği, aşırı zayıflama, tüberküloz ve kronik hastalıklar gibi durumlar sonucunda gelişen hipotansiyon olarak üçe ayrılır.

Genel olarak kalpten çıkan damarlara arter, kalbe açılan damarlara ise vena denir. Anatomik olarak kalp, sağda ve solda birer kulakçık (atrium) ve karıncık (ventrikül) olmak üzere dört boşluktan oluşur. Seröz perikardın dış kısmı parietal, iç kısmı ise viseral perikard adını alır

Kalbin dış yüzünü perikard denilen bir zar kaplar. Endokard ise kalp duvarının ve kapaklarının iç yüzeyini örten ince fibröz zardır.

Sağdaki kulakçık ve karıncığı triküspidal kapak; soldaki kulakçık ve karıncığı ise biküspidal ya da mitral kapak ayırır. Kan, kalbin sağ kulakçığına vena kavalar aracılığı ile getirilip, kalbin sağ karıncığından arteria pulmonalis aracılığıyla gönderilir; kalbin sol kulakçığına ise vena pulmonalis ile getirilip, kalbin sol karıncığından aorta ile gönderilir.

Kalbin kasılmasına sistol, gevşemesine de diyastol adı verilir. Kalbin bir sistol, diyastol ve peşi sıra dinlenme evresine kalp siklusu denir. Kalp siklusunda her iki kulakçık birlikte ve her iki karıncık da birlikte kasılır. Kulakçıkların kasılması ile kan, atriyoventriküler kapakçıklar (sağda triküspidal, solda mitral kapak) yoluyla karıncıklara yollanır. Karıncıkların sistolü ile kan, sağ taraftan pulmoner semilunar kapak yoluyla pulmoner artere, sol taraftan ise aortik semilunar kapak yoluyla da aortaya gönderilir. Özetle kalp siklusu, kulakçıkların sistolü diyastolü ve peşi sıra karıncıkların sistolü ve diyastolünden oluşur. Tüm kapakların kapalı olduğu bu döneme ise izometrik gevşeme dönemi denir. Karıncıklar gevşemeyi sürdürür ve karıncık içi basınç en alt düzeye iner. Bu durum atrioventriküler kapakların tekrar açılmasına ve yeni bir siklusun başlamasına neden olur.

Bir karıncıktan dakikada atılan kan miktarına ise dakika hacmi veya kalp debisi denir.

Kalp kasılması ve gevşemesi esnasında atrioventriküler ve semilunar kapakçıkların titreşimleri bir takım sesler meydana getirirler. Kalbin çalışması esnasında net olarak birinci yani sistolik ve ikinci yani diyastolik sesler duyulur. Birinci (sistolik) ses, karıncıkların sistolü sırasında, atrioventriküler kapakların kapanması ve kapanırken oluşturdukları titreşimler esnasında duyulur. İkinci ses (diyastolik) ise, karıncıkların diyastolü esnasında, karıncık içi basıncın düşmesi ile damarlara gönderilen kanın tekrar karıncık içine dönmemesi için semilunar kapakların kapanması ve kapanırken oluşturdukları titreşimlerden dolayı duyulur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kalbin dakika hacminin organların ve dokuların kan ve oksijen ihtiyacını karşılayamaması sonucu oluşan dolaşım yetmezliği şok olarak tanımlanır. Nedenlerine göre travmatik şok, hipovolemik şok, kardiyojenik şok, septik şok ve anaflaktik şok olarak sınıflandırılır. Hipovolemik şok, kanın ya da kanın sıvı kısmının azalması sonucu şekillenen şoktur. Kan kaybı, kusma ve ishalle sıvı kaybı, plazma kaybı gibi durumlar hipovolemik şokun nedenleri arasındadır. Travmatik şokta, hipovolemik şoka göre daha fazla sıvı kaybı söz konusudur. Büyük yanıklar, ağır doku travmaları gibi durumlar sonucu travmatik şok şekillenir. Kardiyojenik şok, kalbin sıvı volümünde herhangi bir eksilme olmaksızın kalbin pompa yeteneğinin azalması sonucu gelişen yetersiz doku kanlanmasından kaynaklanan şok çeşididir. Kardiyojenik şokun en büyük nedeni karıncık yetmezlikleridir. Septik şok, bir enfeksiyon nedeniyle sistemik yangı yanıtının ortaya çıkması ve böylece kan akımındaki düzensiz dağılım sebebiyle doku kanlanmasındaki yetersizlik veya hücresel oksijen kullanımındaki bozukluklara bağlı olarak gelişen şok tablosudur. Anaflaktik şok, çeşitli alerjiye neden olan maddelerin oluşturduğu aşırı alerjik reaksiyon sonucunda vücutta büyük oranda histamin salgılanması ile ortaya çıkan şok çeşididir. Histamin kan damarlarının genişlemesine neden olarak kan basıncının düşmesine ve böylece doku kanlanmasında yetersizliğe neden olur. Histamin aynı zamanda bronşların daralmasına neden olarak da vücuda giren oksijenin azalmasına ve hücrelerin oksijen gereksinimlerinin sağlanamamasına bağlı olarak anaflaktik şok tablosunun gelişmesine neden olur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Sistemik arterlerdeki kanın basıncı organ ve dokuların ihtiyaçlarına göre kanlandırılabilmeleri için dar bir sınır içerisinde tutulmalıdır. Kan basıncının bu dar sınırlar içinde tutulabilmesi için sinirler ve hormonlar görev alırlar. Sinirsel kontrol hızlı etkilidir ve kan basıncını oluşturan kalbin atımı ve damarların direnci üzerine etki ederek kan basıncını düzenler. Hormonal düzenleme ise daha yavaş etkilidir ve özellikle böbrekler üzerinden organizmada su tutumunu ayarlayarak kan basıncını düzenler. Beyin sapında kalbin çalışmasını düzenleyen kardiyoregülatör ve kan damarlarının çapını düzenleyen vazomotor merkezler vardır. Vazomotor merkez, beyin sapının alt bölümlerinde bulunur. Görevi kan damarlarının özellikle de arteriyollerin çapını düzenlemektir. Bu merkezden çıkan sempatik sinir dalları kan damarlarında bulunan düz kaslar üzerinde etki gösterirler. Bu düz kasların daima belirli düzeyde kasılmasını sağlayarak vazomotor tonusu oluşturur ve böylece de normal arteriyel basıncın oluşumunu sağlarlar. Vazomotor merkezin aktivitesinin artması, kan basıncında artışa neden olur. Kardiyoregülatör merkez kalbin atım gücü ve atım sayısını etkileyerek kan basıncını düzenleyen yine beyin sapında bulunan bir merkezdir. Bu merkez kalbin ileti sistemi üzerine etki ederek hem sempatik hem de parasempatik sinir dalları ile kan basıncını arttırabilir veya azaltabilir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kanı, kalpten kapillar damarlara yani organ ve dokulara taşıyan damarlardır. Arterler, venalar gibi kapakçıklara sahip değildir ve kanın akış hızı arterlerde venalara göre daha fazladır. Organizmada toplam yüzey alanı ve vücudun dış yüzeyine yakınlık sırası en az olan damarlardır. Arterlerde kanın akış yönü merkezden çevreye doğrudur. Arterlerin çapları da merkezden çevreye doğru gittikçe küçülür. Çapı en büyük arter kalpten çıkan aorta olup, çapları küçüldükçe arter, daha da küçüldükçe arteriol, en uç noktaya kadar ulaşan arterlere ise kapillar adı verilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Kanın kapillar damarlardan kalbe dönüşünü sağlayan damarlar venalardır. Venaların duvarları daha ince ve daha az elastik yapıdadır. Bedendeki kanın büyük bir kısmı venalarda bulunur ve venalar kan depo görevine sahiptirler. Kana daha fazla ihtiyaç olduğunda venalar kasılarak kanı dolaşıma aktarırlar. Venalar kan basıncı en az ve dolayısıyla kan akış hızı en az olan damarlardır. Venaların çapları da çevreden merkeze doğru gittikçe büyür. Kapillar damarlardan kan venüllere toplanır. Venüllerde, çapları daha büyük olan venalara kanı taşır. Venalarda kan yer çekimine ters yönde dolaştığından içlerindeki kanın geri dönmesini engelleyen kapakçıklar bulunur. Ekstremite kasları ile diyaframın kasılması o bölgelerdeki venaların sıkışmasına ve böylece kanın kalbe geri dönmesine neden olur. Hareket esnasında ekstremite kasları kasılarak aralarında kalan venaları sıkıştırırlar ve vena kapakçıklarının sayesinde kanın kalbe doğru hareketini sağlarlar. Doğru cevap E seçeneğidir.