TEMEL VETERİNER FİZYOLOJİ - Deneme Sınavı - 5

Sinaps iki nöronun birbiri ile bağlantı kurduğu ve impulsun bir nörondan diğerine geçirildiği ya da geçirilmediği yerlerdir. Klasik anlamda sinaps, sinir hücresinin ürettiği sinyali o hücreden diğerlerine taşıyan aksonun dallarından birinin uç kısmı ile alıcı hücrenin etrafındaki hücre zarının birbirleriyle yaklaşması sonucu meydana gelir. Bu durumda nöronlar birbirleri ile gerçek anlamda temas etmezler, sadece çok ince bir aralık bırakacak şekilde yaklaşırlar. İki nöron arasındaki yaklaşık 200 A° kadar olan bu boşluğa sinaptik aralık adı verilir.

Glia hücrelerinin genel işlevleri, sinir hücrelerinin ve sinir sisteminin fonksiyonunu sürdürmesine yardımcı olmaktır. Oligodendrosit adı verilen glia hücreleri, merkezi sinir sistemi içinde, yan yana ve sıkı bir dizilim içinde seyreden aksonları saran miyelin kılıfı oluşturmakla görevlidirler. Diğer bir glia hücresi olan mikroglia hücrelerinin görevi, sinir sistemini yabancı madde ve mikroorganizmalara karşı korumaktır. Bu hücreler, fagositoz yapabilirler. Astrosit glia hücreleri ise, kan damarları ile nöronlar arasında bağlantılar kurarak, sinir hücreleri için gerekli maddeleri sağlarlar

Uygun bir uyaran gerçekleştiğinde zarda bulunan hızlı sodyum kanallarının açılması, sodyum girişine neden olur ve normalde -70 mV gibi bir potansiyele sahip olan hücre zarının potansiyelini +30 mV’a kadar yükselir. İşte bu özel potansiyele aksiyon potansiyeli adı verilir.

Omurilik, esas olarak çevreden gelen bilgilerin merkezi sinir sistemine girdiği ve merkezden gelen emirlerin periferik sinir sistemine aktarıldığı yerdir. Aynı zamanda, refleks dediğimiz, ani ve istemsiz hareketler de, omurilik tarafından kontrol edilir. Omurilik temel olarak, orta kısmında ince ve boylu boyunca bir kanal, kanalın etrafında, enine kesildiğinde kelebek gibi görünen nöronlar, dentritler, nöroglia ve kan damarlarından oluşan bir gri madde (substansia grisea) ve bunun etrafında ise yine nöroglialar tarafından desteklenen uzunlamasına miyelinli aksonlardan oluşan bir beyaz maddeden (substansia alba) meydana gelir.

Beyin sapı, solunum, yutma, kusma vb. temel hayati öneme sahip fonksiyonların kontrolünü sağlayan yerdir. Organizmanın içinden gelen duyuların büyük bir kısmı da burada algılanır. Beyin sapı tarafından kontrol edilen bütün işler istem dışı gerçekleşir.

Nervus Glossofarengeus; Motorik telleri; Yutma ile ilgili kasları uyarır. Sekretorik telleri; Paratid tükürük bezine giderler. Duyusal telleri; Dilin gerisindeki lezzet tomurcuklarının ve ayrıca farenks ve ağız mukozasının temas, sıcaklık ve diğer duyularını alırlar.

Somatik sinir yaralanır ya da kesilirse aktive ettiği kas atrofiye olur. Atrofi bölgede (doku/organ) küçülme, körelme, zayıflama gibi anlamlara denir. Otonom sinir sisteminin aktive ettiği kaslarda bu durum söz konusu değildir.

Mekanoreseptörler;

İşitme ve denge gibi iki duyunun reseptörleri kulağa yerleşmiştir. Dış kulak, orta kulak ve iç kulağın kohleası işitme ile ilgili iken, iç kulaktaki yarım daire kanalları, utrikulus ve sakkulus ise denge ile ilgilidir.

Otonom sinir sistemi, anatomik, fizyolojik ve farmakolojik açıdan iki kısıma ayrılır; Sempatik ve parasempatik sistem. Sempatik sinirler, sinir sisteminin duygularla hareket eden bölümüdür. Korku, sevinç, heyecan gibi durumlarda sempatik sinir sistemi aktive olur. Sempatik sinir tepkileri, genellikle stres gibi bedensel ya da duygusal baskılarda ortaya çıkar ve savaş ya da kaç tepkisi oluşturur. 

Parasempatik sinir sisteminin, genelde sempatik sinir sistemini dengeleme görevi vardır.

• Sinerjik (aynı yönde) etkileşim: İki farklı hormonun hücrede aynı etkiyi oluşturmak üzere beraber hareket etmeleridir. Herbir hormon tek başına aynı yanıtı oluşturabilir. İki hormon hücreye beraberce etki ettiklerinde daha büyük bir yanıt oluşturabilirler. Örn: Norepinefrin ve Epinefrin

• Permisif (izin verici) etkileşim: Hormon, hedef dokunun ikinci bir hormonun işlevine izin verecek şekilde yanıt vermesini kolaylaştırır. Örn: Uterusun önceden östrojenle karşılaşması progesteron reseptörlerinin oluşumunu uyarır.

• Antagonist (zıt) etkileşim: Bir hormonun etkisi ile diğer hormonun etkisinin azalması veya ortadan kalkmasıdır. Örn: İnsulin ve glukagonun kan glikoz düzeyine etkisi

Kimyasal yapılarına göre:

• Protein, peptid hormonlar, peptid ya da polipeptid zincirler halindedir. Yapılarında çeşitli sayıda aminoasit kalıntısı bulunur.

• Glikoprotein hormonlar, karbonhidrat grupları ile konjuge olmuş protein yapısındadır. Bu gruptaki hormonlara, ön hipofizden salınan folikül stimüle edici hormon (FSH), lüteinleştirici hormon (LH), tiroid stimüle edici hormon(TSH) örnek verilebilir.

• Amin hormonlar, belli bir amino asitten köken alan hormonlardır. Örneğin; tiroid hormonları (T3, T4) tirozin amino asitten, serotonin ve melatonin hormonları triptofandan, katekolaminler ise tirozin amino asitin enzimatik olarak dihidroksifenilalanine dönüştürülmesi ile oluşturulur.

• Steroid hormonlar, kolesterolden sentezlenen hormonlardır. Protein yapıdaki hormonlara göre daha uzun ömürlüdürler. Örneğin, gonadlardan sentezlenen östrojen, progesteron, testosteron, adrenal bez korteks hormonları

• Yağ asidi türevleri, araşidonik asitten köken alan prostaglandin, prostasiklin, tromboksan gibi hormonlar

Hipotalamustaki nöroendokrin hücrelerde yapılan kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH), gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH), büyüme hormonu salgılatıcı hormon (GHRH), büyüme hormonu salınımını kısıtlayıcı hormon (GHRIH, somatostatin), tirotropin salgılatıcı hormon (TRH), prolaktin salgılatıcı hormon (PRH) ve prolaktin salınımını kısıtlayıcı hormon (PIH) ön hipofize etki eder. Yine hipotalamusta yapılan melanosit uyarıcı hormonu salgılatıcı hormon (MSH-RH) ve melanosit uyarıcı hormonun salınımını kısıtlayıcı hormon (MSHRIH) ise ara hipofizde hormon yapımını denetler.

Arka Hipofiz Hormonları Hipotalamusta çok sayıda nukleus (çekirdek) vardır. Nukleus paraventrikularis ve nukleus supraoptikus adı verilen iki çekirdekteki nöronların aksonları oldukça uzundur ve hipofiz sapını geçerek hipofiz arka lobunda sonlanır. Peptid yapıda olan oksitosin ve antidiüretik hormon (ADH, vazopressin) hipotalamustaki supraoptik ve paraventriküler çekirdekteki nöron gövdelerinde sentezlenir. Oksitosin’in yaklaşık %60’ı paraventriküler çekirdekte, ADH’nun %60’ı ise supraoptik çekirdekte yapılır. Bu hormonlar nörofizin I ve nörofizin II adı verilen taşıyıcı proteinlere bağlanır ve nöronların aksonları boyunca taşınarak doğrudan hipofiz arka lobuna ulaştırılır. Arka hipofize gelen sinirsel uyarımlar aksonlarda veziküller içerisinde bekletilen oksitosin ve antidiüretik hormonun akson sonlanmalarından genel kan dolaşımına salgılanmasına neden olur.Arka Hipofiz Hormonları Hipotalamusta çok sayıda nukleus (çekirdek) vardır. Nukleus paraventrikularis ve nukleus supraoptikus adı verilen iki çekirdekteki nöronların aksonları oldukça uzundur ve hipofiz sapını geçerek hipofiz arka lobunda sonlanır. Peptid yapıda olan oksitosin ve antidiüretik hormon (ADH, vazopressin) hipotalamustaki supraoptik ve paraventriküler çekirdekteki nöron gövdelerinde sentezlenir. Oksitosin’in yaklaşık %60’ı paraventriküler çekirdekte, ADH’nun %60’ı ise supraoptik çekirdekte yapılır. Bu hormonlar nörofizin I ve nörofizin II adı verilen taşıyıcı proteinlere bağlanır ve nöronların aksonları boyunca taşınarak doğrudan hipofiz arka lobuna ulaştırılır. Arka hipofize gelen sinirsel uyarımlar aksonlarda veziküller içerisinde bekletilen oksitosin ve antidiüretik hormonun akson sonlanmalarından genel kan dolaşımına salgılanmasına neden olur.

Oksitosin Yavrunun memeyi emmeye başlaması ile duyusal reseptörlerden çıkan afferent uyarımlar hipotalamustaki nukleus paraventrikularis ve nukleus supraoptikusa ulaşır. Oksitosinin bu çekirdeklerdeki yapımı artar. Oksitosin, arka hipofizden kana verildiğinde meme alveollerini çevreleyen miyoepiteliyal hücrelerin kasılmasını sağlar ve sütün inmesine neden olur. Oksitosin, doğumda uterus düz kaslarını uyararak kuvvetli ritmik kasılmalara neden olur.

Kalsitonin Tiroid bezindeki folikül epitel hücrelerinin aralarına serpilmiş olan parafoliküler hücrelerden yapılır ve salınır. Kan kalsiyum düzeyi yükseldiğinde salınımı artar ve kan kalsiyum düzeyini düşürür. Parathormonun antagonisti olarak çalışır. Kalsitonin, hedef hücresi olan kemik dokuda osteoklastların etkinliğini baskılayarak yıkımı azaltır. Kalsiyumun kemiklerde depolanmasını uyarır.

D hormon yeterince oluşmadığında kalsiyum emilimi azalır. Büyüme döneminde yetersizliği kemik gelişiminde bozukluklarla kendini gösteren raşitizme neden olur. D hormon büyüme döneminden sonra da kemik yapının korunması için gereklidir. Eksikliğinde, kemik dokuda kayıplarla kendini gösteren osteomalasi ortaya çıkar.

PANKREAS HORMONLARI Pankreas, ekzokrin ve endokrin özellikte bir bezdir. Bezdeki Langerhans adacıkları, hormon sentezleyebilen ve salgılayan hücrelerden oluşmuştur. Farklı immunohistokimyasal özelliklere ve işlevlere sahip bu hücreler ve salgıladıkları hormonlar şöyledir:

• Alfa Hücreleri (Glukagon)

• Beta Hücreleri (İnsülin)

• Delta Hücreleri (Somatostatin)

• F Hücreleri (Pankreatik Polipeptid)

Glukagon Kanda glikoz düzeyi azaldığında (hipoglisemi) pankreasta yapılan glukagon kana verilir. Glukagon, karaciğerde depo halde bulunan glikojenin glikoza parçalanarak (glikojenoliz) kana geçmesini uyaran bir hormondur. Glukagon, kan glikoz düzeyini yükseltir. Yağların, yağ asidi ve gliserole doğru parçalanmasını uyararak enerji kaynağı olarak kullanılmasını sağlar (lipolitik etki). Fazla salındığında kan glikoz düzeyi yükselir (hiperglisemi).

Östrojen:

• Dişilerde ikincil cinsiyet karakterlerini ve davranışlarını belirler.

• Dişilerde uterus ve dişi üreme kanalı gelişiminden sorumludur.

• Meme bezlerinde süt kanallarının gelişimini sağlar.

• Kas kitlesini artırır (anabolizan etki).

• Ergenlikte kemiklerin uzamasını uyarır, kemikleşmeye yardımcı olur.

Progesteron başlıca korpus luteumlarda yapılan steroid bir hormondur. Daha az olarak ovaryum, testis ve adrenal kortekste yapılır. Ovulasyonla birlikte korpus luteumdan salınımı giderek artar. Progesteron, belli bir düzeye yükseldiğinde dişi artık kızgınlık göstermez. Bu hormon uterus bezlerinin gelişmesini sağlar. Uterusta salgı evresini başlatan progesteron, endometriumu döllenmiş yumurtanın yerleşmesine ve büyümesine hazır hale getirir.

Progesteron:

• Uterus kasılmalarını önler, uterusu gevşetir.

• Gebeliğin devam edebilmesini sağlar. Yavru atma engellenir.

• Meme bezlerinde alveollerin gelişmesine hizmet eder.

• Hayvan davranışsal olarak sakinler.