TEMEL VETERİNER FİZYOLOJİ - Deneme Sınavı - 4

Sindirim olaylarının kontrolünde sindirim sisteminin başlangıç bölümünde (ağız ve özefagus) sinirsel kontrol söz konusudur. Bundan sonraki bölümde (mide ve), özellikle duodenumda, hormonal kontrol sinirsel kontrolden daha üstün hale gelmektedir. Her iki kontrol (sinirsel ve hormonal) ince bağırsaklar boyunca beraber çalışmaktadır. Sindirim kanalının son bölümlerinde (rektum ve anüs) sinirsel kontrol daha önemlidir. Sindirim kanalında her bölümün görevi, besin maddelerini kendinden sonraki bölüm için hazırlamaktır. Sinir sistemi, (1) somatik (vücudun dış yapısı ile ilgili-istemli) (2) otonom (istemsiz çalışır ve sindirim kanalına hakimdir) sinir sistemi olarak iki bölümde incelenir. Otonom sinir sistemi sempatik ve parasempatik olmak üzere ikiye ayrılır. Bu iki bölüm, vücut fonksiyonlarının dengeli bir biçimde sürdürülmesi için işbirliği halinde aktiviteyi engelleyici (inhibisyon) veya arttırıcı (stimülasyon) olarak çalışmaktadır.

Tükürük Bezleri (Gl. Salivales)
Ağızda üç önemli tükürük bezi vardır. Bunlar, gl. parotis (kulak arkası), gl. mandibularis (çene altı) ve gl. sublingualis’tir (dilaltı). Ayrıca, gl. labialis dudaklarda, gl. buccalis yanaklarda, gl. pharyngea yutakta ve gl. palatina damakta bulunmaktadır.

Tükürük Bezleri (Gl. Salivales)
Ağızda üç önemli tükürük bezi vardır. Bunlar, gl. parotis (kulak arkası), gl. mandibularis (çene altı) ve gl. sublingualis’tir (dilaltı). Ayrıca, gl. labialis dudaklarda, gl. buccalis yanaklarda, gl. pharyngea yutakta ve gl. palatina damakta bulunmaktadır.

Tükürüğün bileşiminde kalsiyum, fosfor, klor, magnezyum, potasyum, bikarbonat ve fosfat tuzları, iyot gibi inorganik maddelerle birlikte az miktarda sindirim enzimleri de bulunmaktadır.

Müsin: Midedeki tüm bölgelerden salgılanmaktadır. Mide mukozasını örtücü görev yapar. Mukus ve bikarbonat salgıları ile mideyi mekanik ve kimyasal zararlardan korur.

Tuz Asidi ve Görevleri
Midenin en önemli salgılarından biri olan tuz asidi parietal hücrelerden salgılanmaktadır. Görevleri şunlardır:
• Pepsinojen, prosekretin ve prorennini, aktif pepsin, sekretin ve rennin haline getirir ve etkimeleri için uygun asit ortamı sağlayarak protein sindirimini kolaylaştırır.

• Nükleoproteinleri eritir, parçalar

• Süt içerisinde bulunan kazeinojene etkir.

• Sakkaroz üzerine etkiyerek, emilebilir olan glikoz ve fruktoza parçalar.

• Demir emilimini kolaylaştırır.

• Mideye gelen mikropları yok ederek üremelerine engel olur.

Keçi, sığır, koyun, manda gibi ruminantlarda mide; rumen (işkembe), retikulum (börkenek), omazum (kırkbayır) ve abomazum (şirden) olarak adlandırılan dört odacıktan oluşmuştur.

İnce bağırsaklarda başlıca;
• Peristaltik hareketler (solucanvari ileri giden hareketler)
• Segmentasyon hareketleri (kısa mesafe kasılmaları ile şekillenen karıştırıcı hareketler)
• Antiperistaltik hareketler (solucanvari geriye giden hareketler)
• Villus hareketleri bulunmaktadır

Pinositoz: Bir maddenin hücre dışında bulunan küçük moleküller ile hücre içine geçmesi olayıdır. Hem aktif hem pasif taşınım vardır.

Osmoz: Suyun hücre membranından yüksek yoğunluktan düşük yoğunluktaki ortama geçişidir.

Süt bezleri salgıları – Kolostrum; Kulak içi sıvıları – Perilenf, endolenf; Periton boşluğu sıvıları- Intraperitoneal; Göz içi sıvıları – gözyaşı, humor aqueous, camsı cisim. Beyin-omurilik sıvıları ise cerebrospinal sıvıdır.

İSKELET KASININ YAPISI
İskelet kası uzun silindirik kas tellerinden yapılmıştır. Kas telleri sarkolemma adı verilen hücre zarı ile örtülüdür. Kas telinin içinde protein tabiatında birçok miyofibria bulunur. Bunlar kontraktil yapılardır ve kasın esas görevi olan kasılma ve gevşeme işini gerçekleştirirler. Miyofibrillerin arasını hücre plazması olan sarkoplazma doldurur. Sarkoplazma glikojen, ATP, fosfokreatin ve glikolitik enzimleri taşır. Sarkolemma’nın permeabilite ve transport özellikleri kontraktil elementlerin ortamını ayarlayarak impulsu iletir. Bunlardan başka kas teli içerisinde kasın aktifliğine bağlı olarak da birkaç mitokondri, birkaç çekirdek, sarkoplazmik retikulum gibi hücre elementleri de bulunmaktadır. Kas telleri biraraya gelerek kas teli demetleri olan kas fasiküllerini oluştururlar. Kas fasiküllerinin bir araya gelmesiyle de iskelet kası oluşur.

KAS PROTEİNLERİNİN KONTRAKSİYON İŞİNDEKİ GÖREVLERİ
Kasta dört çeşit protein bulunmaktadır; miyozin, aktin, tropomiyozin, troponin.

İzotonik kasılma: Kas kasılır, boyunu küçültür ve bir ağırlığı hareket ettirirse, mekanik bir iş yapmış olur. Bu tür kasılmaya izotonik kasılma denir. Kas kasılıp boyu
küçüldüğü sırada kasın gerimi sabit kalır.

ADP’nin fosforile edilerek tekrar ATP meydana gelmesi için çeşitli metabolik yollar vardır. Bunlar;
• Anaerobik glikoliz
• Aerobik glikoliz
• Serbest yağ asitlerinin oksidasyonu
• Fosfokreatin mekanizması gibi metabolik yollar

Kırmızı kaslar, kırmızı kasa rengini de veren bol miktarda miyoglobine sahiplerken; beyaz kaslar, kırmızı kaslara oranla çok daha az miyoglobine sahiptir.

DÜZ KASLAR
Düz kaslar sindirim sistemi hareketlerinin düzenlenmesi, damar ve bronşiyol çap ayarlanması, uterus, ureter, sidik kesesi ve diğer bazı iç organ işlevlerinin düzenlenmesi gibi hayati öneme sahip düzenlemelerde rol alan kas grubudur. Düz kaslar, isteğimiz dışında çalışan iç organlarda bulunan kaslardır. Aktin ve miyozin iplikleri intizamlı bir şekilde bir araya gelmedikleri için çizgi göstermeyen kaslardır. Bu nedenle düz kas olarak adlandırılırlar. Düz kaslar aktin, miyozin, tropomiyozin taşırlar ama troponin taşımazlar. Düz kaslarda kasılmak için kalsiyum, troponin yerini alan kalmodulin denilen bir proteine bağlanır. Düz kas hücreleri mekik şeklinde olup bir tane çekirdek, iskelet kaslarına oranla da daha az mitokondri ve sarkoplazmik retikulum taşırlar. Düz kaslar enerjilerini daha çok glikolizden sağlarlar. Düz kasların diğer bir özelliği ise uzun süre yorulmadan kasılmalarını sürdürebilmeleridir. Düz kasın kasılması ve gevşemesi iskelet kasına göre yavaş olmasına rağmen kasılma gücü zayıf değildir. Örneğin doğum esnasında uterus kasının kasılması çok güçlüdür.

Aktivitelerine göre düz kaslar iki gruba ayrılırlar;
1. Tek üniteli iç organ düz kasları (Otomatik düz kas); Kas telleri genellikle demet ya da tabakalar halindedir. Hücrelerin birbirlerine birçok noktalarda değmesiyle oluşan alçak dirençli bölgelerden iyonlar bir hücreden diğerine kolayca akabilir. Böylece uyarıldığı zaman aksiyon potansiyeli çevredeki kas tellerine doğrudan elektriksel ileti ile ulaşır.
2. Çok üniteli iç organ düz kasları (Otomatik olmayan düz kas); Ayrı ayrı düz kas tellerinden oluşurlar. Her bir lif iskelet kasında olduğu gibi tek bir sinir sonlanması ile uyarılır.

Düz kasların kasılması da aynen iskelet kaslarında olduğu gibi kalsiyum iyonunun hücre içine girmesi ile aktive edilir. İskelet kasının aksine miyozin ATPaz’ın aktive edilmesi için miyozinin aktive edilmesi gerekir. Düz kasta kalsiyum kalmuduline bağlanır. Böylece aktif hale geçen kalmodulin miyozini de aktive eder. Aktif hale gelen miyozin başları, aktin üzerinde bağlanacağı yere bağlanır ve böylece kasılma gerçekleşir

Düz kaslar isteğe bağlı olarak kasılmazlar ve otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilirler. Çok üniteli düz kaslar sinirleri olmasa da kendi kendilerine aktivite gösterirler. Sinirler bu kasların aktivitelerini vücudun ihtiyacına göre azaltıp çoğaltmakla işe karışırlar. Düz kaslarda iskelet kaslarında olduğu gibi sinir kas bağlantısı bulunmaz. Otonom sistem sinir aksonları tarafından düz kas tellerinin çok yakınına salgılanan nörotransmitter diffüzyon ile sarkolemmayı geçer. Düz kasların kasılmaları üzerine hormonların da etkileri vardır. Örneğin, östrojen hormonu ya da oksitosin hormonu uterus düz kaslarının kasılma gücünü ve sayısını arttırırken, progesteron hormonu ise uterus kasının kasılmasını engeller.