TEMEL VETERİNER FİZYOLOJİ - Deneme Sınavı - 20

Somatik sinir sistemine ait olaylar, istemli olarak meydana gelir. Somatik sinir sistemi, motor ve duyu sinirlerinden oluşur. Duyusal (afferent) somatik sinirler, iskelet kası, eklem tendon gibi bölgelerden uyarıları alır, motor (efferent) somatik sinirler ise bunları değerlendirir ve istenilen hareketin yapılmasını sağlar. Doğru cevap A şıkkıdır.

Göz kapakları, gözyaşı bezinin ürettiği sıvıyı kırpma hareketi ile gözün saydam tabakasına yayarak bu tabakayı sürekli olarak ıslak tutar ve kurumasını engeller.

Doğru cevap B şıkkıdır.

İç kulak içindeki denge ile ilgili olan yarım daire kanallarındaki tüy hücreleri döngüsel, utrikulusdaki tüy hücreleri yatay ve sakkulustaki tüy hücreleri dikey yöndeki dengeyi saptarlar.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Memelilerde üç çeşit kas dokusu vardır:

1.İskelet kası: Çizgili kastır ve çalışması istemlidir. Hareket etme isteği gibi, çalışması canlının isteğine göre olmaktadır. Yani iskelet kasının kasılması istendiğinde siniri aracılığıyla aktive edilmesi gerekir. İskelet kaslarını somatik sinirler idare eder. 2. Kalp Kası: İskelet kası gibi çizgili kastır fakat istemsiz çalışır otomatiktir. Kalp kasını sinirlendiren bütün sinirler kesilse bile kalp kası çalışmaya devam eder. Kalp kası otonom sinirler ile idare edilir. 3. Düz kas (Visseral kas, içorgan kası): İskelet veya kalp kası gibi çizgileri yoktur. İstemsiz çalışır. Düz kaslar da otonom sinirler ile idare edilir. Çalışması bakımından iki tip düz kas vardır; a. Tek üniteli iç organ düz kası (Otomatik düz kas): Kendi kendine uyarım üretebilen yani siniri olmasa da kasılabilen düz kaslardır. Sindirim kanalı kasları tek üniteli düz kaslara güzel bir örnektir. b. Çok üniteli iç organ düz kası (Otomatik olmayan düz kas): Yalnız sinirleri yoluyla aktiviteye sevk edilen düz kaslardır. Büyük kan damarı kasları, gözdeki iris kasları çok üniteli düz kaslara örnektir.

Genel olarak iskelet kasları organizmayı dış ortamın değişikliklerine uydurmakla, düz kaslar ve kalp kası ise organizmanın iç ortamındaki değişikliklere reaksiyon göstermekle görevlidir. İskelet kası sadece bir somatik sinir teli alırken, düz kaslar ve kalp kası ise bir sempatik bir de parasempatik sinir teli alırlar. İskelet kasının kasılması ve gevşemesi hızlı, düz kasların ve kalp kasınınki ise daha yavaştır. İskelet kasını sinirlendiren sinir teli kesilirse o iskelet kası atrofiye olurken, düz kaslar ve kalp kasında böyle bir durum oluşmaz ve özellikle otomatik düz kaslar ve kalp kası sinir impulsu almadan da kasılır. Örneğin bir bağırsak parçası veya kalp dışarı uygun ortama alındığında kasılmaya devam eder.

İnce ve kalın flamentler kasılma esnasında sürgü gibi birbiri üzerine kaymaları miyozin başlarının aktinler ile yaptığı köprüler ile sağlanmaktadır. Kasın kasılmasında bu dört proteinden ve enerji kaynağı olarak ATP den başka bir de kalsiyum iyonuna ihtiyaç vardır. Sinir impulsu kasa ulaşınca sarkoplazmik retikulumdan kalsiyum serbest bırakılır ve kasılma meydana gelir. Sinir impulsu durur durmaz kalsiyum hemen sarkoplazmik retikuluma geri döner ve kasılma sona erer.

İzotonik kasılma: Kas kasılır, boyunu küçültür ve bir ağırlığı hareket ettirirse, mekanik bir iş yapmış olur. Bu tür kasılmaya izotonik kasılma denir. Kas kasılıp boyu küçüldüğü sırada kasın gerimi sabit kalır. İzometrik kasılma: Kas her iki ucundan tespit edilirse, uyarıldığı zaman boyunu küçültemez ama gerimi artar bu tür kasılmaya izometrik kasılma adı verilir. İzometrik kasılmada kas mekanik bir iş yapmaz. Tetanus veya tetanik kasılma:Bir kasa bir defa maksimal uyarma yapılırsa kas kontraksiyon yapar ve gevşer. Uyarmalar çok sık aralıklarla tekrar edilirse kas gevşemeye fırsat bulamaz ve uyarma devamınca kasılı kalır. Kasın bu haline tetanus ve bu tür kasılmaya tetanik kasılma denir. Normal vücutta kasların kasılması tetanik kasılmadır.

ADP’nin fosforile edilerek tekrar ATP meydana gelmesi için çeşitli metabolik yollar vardır. Bunlar; • Anaerobik glikoliz • Aerobik glikoliz • Serbest yağ asitlerinin oksidasyonu • Fosfokreatin mekanizması gibi metabolik yollar

İskelet kasında enerji ilk olarak depo glikojenden sağlanır.Depo glikojen tükenince yerine plazmadan glikoz alımı ile enerji sağlanmaya çalışılır. Besinler ve oksijen olduğu sürece bu üretim sınırsızdır. Oksijen yetersiz ise pirüvat laktata dönüşür ve anaerobik glikolizis ile enerji sağlanmaya çalışılır. Karbonhidratların enerji için yetersiz olduğu veya kullanılmadığı koşullarda ise serbest yağ asitleri, enerji kaynağı olarak kullanılır. Serbest yağ asitleri de biter veya yetersiz olursa artık vücudun depo proteinleri yıkılır ve enerji elde edilir. Sonuçta üre meydana gelir, normal şartlar altında günlük fizyolojik bir protein yıkımı ve üre oluşumu vardır.

Kasta kasın durumu hakkında merkezi sinir sistemine bilgi veren iki esas reseptör vardır. Bunlar; • Kasın gerimini algılayan reseptör olan golgi tendon organı ve • Kasın uzunluğunu algılayan reseptör olan kas mekiğidir. Golgi tendon organı kas telleri arasındaki bağdokuda bulunur ve kasın kasılması ile bağdokudaki gerilme derecesi hakkında merkeze sinyaller gönderir. Golgi tendon organ refleksi, iskelet kasının taşıyabileceğinden fazla yükle yüklenmesine karşı koruyucu bir mekanizmadır. Eğer iskelet kası taşıyabileceğinden daha fazla bir yük ile yüklenirse golgi tendon organı refleksi kasın gevşemesine neden olarak kası korur (Şekil 8.8). Kas mekiği, kas kitlesinin ortasında bulunan ince kas telleridir. Kas yükle yüklenince, kasın boyu uzar, kas mekiği gerilir ve mekiğin orta bölümündeki form değişikliği sonucu reseptör potansiyeli doğar. Reseptör potansiyeli belli bir düzeye yükselince kas duyu sinirinde aksiyon potansiyeli oluşur. Omuriliğe ulaşan kas mekiği duyu impulsları kasın refleks yoluyla kasılmasını sağlar. Kas kasılınca boyu küçüldüğünden kas mekiği gerilmez ve reseptör potansiyeli meydana gelmez. Kas tekrar gevşer.

Kasa eşik değerinden daha düşük şiddette ardı ardına yapılan uyarımlar, kasta uyarımın birikmesine neden olarak bir süre sonra refleks cevabın ortaya çıkmasını sağlarlar. Buna summasyon adı verilir. Örneğin bir kas, cevap oluşturmayacak şekilde ardı ardına gerilir veya siniri uyarılırsa bir süre sonra kasılma cevabı gözlenir.

Kalp kası hücreleri hem iskelet kasının hem de düz kasın özelliklerini taşır. İskelet kası gibi çizgilidir ve hızlı kasılır, düz kas gibi istek dışı aktivite gösterir ve otonom sinirlerle aktivitesi düzenlenir. Kalp kası da mikroskopla incelendiğinde, çizgili bir yapı gösterir. Bu çizgiler aynen iskelet kasında olduğu gibi kalp kasındaki aktin ve miyozin tellerinin birbirine göre olan durumlarından kaynaklanmaktadır. Kalp kası iskelet kasına benzemesine ve aynı mekanizmalar ile çalışmasına rağmen iskelet kasına göre farklılıkları vardır; • İskelet kasındaki her kas hücresi bir diğerinden bağımsızken, kalp kası hücreleri interkalat diskler ile birbirine bağlıdır ve bu sayede fonksiyonel bir bütünlük oluşturur. İnterkalat disklerin ortası boştur. Bu boşluklar aracılığıyla kalp kası hücrelerinin içleri, birbirleriyle bağlantı kurarlar. Bu özellik nedeniyle kalp kasını oluşturan kas hücreleri dokusal bir bütünlük oluştururlar. • Kalp kendi kendine uyarı doğurabilen ve bunu tüm kalp hücrelerine yayabilen özel bir ileti sistemine sahiptir. • Kalp herhangi bir sinirsel bağlantısı olmaksızın da uyarı doğurabilir. Kalpte üç çeşit kas hücresi vardır. Birincisi, kalpte kasılma uyarımını oluşturan ve ileten sistemin hücreleridir. Bu hücreler esas kalp kası hücrelerinden daha küçüktür, kasılma yetenekleri azdır ve kendi kendilerine dışarıdan bir uyarım almadan belirli aralıklarla ritmik olarak uyarım oluştururlar. İkinci tip hücreler kalbin en iri hücreleridir ve bunların da kasılma yetenekleri az olmasına rağmen uyarımı hızlı bir şekilde iletme özelliğine sahiptirler. Üçüncü tip kalp kası hücreleri, kalbin kasılmasını sağlayan esas kalp kası hücreleridir. Bu hücreler orta büyüklükte olup kuvvetli ve hızlı kasılma yeteneğine sahiptir. Kalp kası telleri ortalarında bir çekirdek, bol miktarda mitokondri, sarkoplazmik retikulum ve miyofibrillere sahiptir. Ayrıca kalp kası telleri arasında çok sıkı olan özelleşmiş interkalat diskler olarak adlandırılan bir bağlantı vardır. Bu bağlantı yerlerinde hücrelerarası geçit bölgeleri bulunur.

Düz kaslar sindirim sistemi hareketlerinin düzenlenmesi, damar ve bronşiyol çap ayarlanması, uterus, ureter, sidik kesesi ve diğer bazı iç organ işlevlerinin düzenlenmesi gibi hayati öneme sahip düzenlemelerde rol alan kas grubudur. Düz kaslar, isteğimiz dışında çalışan iç organlarda bulunan kaslardır. Aktin ve miyozin iplikleri intizamlı bir şekilde bir araya gelmedikleri için çizgi göstermeyen kaslardır. Bu nedenle düz kas olarak adlandırılırlar. Düz kaslar aktin, miyozin, tropomiyozin taşırlar ama troponin taşımazlar. Düz kaslarda kasılmak için kalsiyum, troponin yerini alan kalmodulin denilen bir proteine bağlanır. Düz kas hücreleri mekik şeklinde olup bir tane çekirdek, iskelet kaslarına oranla da daha az mitokondri ve sarkoplazmik retikulum taşırlar. Düz kaslar enerjilerini daha çok glikolizden sağlarlar. Düz kasların diğer bir özelliği ise uzun süre yorulmadan kasılmalarını sürdürebilmeleridir. Düz kasın kasılması ve gevşemesi iskelet kasına göre yavaş olmasına rağmen kasılma gücü zayıf değildir. Örneğin doğum esnasında uterus kasının kasılması çok güçlüdür.

Steroid hormonlar, kolesterolden sentezlenen hormonlardır. Protein yapıdaki hormonlara göre daha uzun ömürlüdürler. Örneğin, gonadlardan sentezlenen östrojen, progesteron, testosteron, adrenal bez korteks hormonları • Yağ asidi türevleri, araşidonik asitten köken alan prostaglandin, prostasiklin, tromboksan gibi hormonlar. Amin hormonlar, belli bir amino asitten köken alan hormonlardır. Örneğin; tiroid hormonları (T3, T4) tirozin amino asitten, serotonin ve melatonin hormonları triptofandan, katekolaminler ise tirozin amino asitin enzimatik olarak dihidroksifenilalanine dönüştürülmesi ile oluşturulur.

Büyüme hormonu etkisini dolaylı olarak somatomedinler aracılığı ile gösterir. Büyüme hormonu karaciğer ve kemik dokuda yapılan İnsulin Benzeri Büyüme Faktörü (IGF-1), fötusta IGF-2 yapımını artırır. Somatomedinler: IGF1,IGF-2 gibi karaciğer, kemik gibi dokularda yapılan ve büyüme hormonun etki göstermesi için aracılık eden moleküllerdir.

GH, ön hipofizdeki somatotrop hücrelerde yapılır. Plazmada GH bağlayıcı protein ile taşınarak, yıkımlanmadan hedef doku olarak kabul ettiği bütün beden hücrelerine ulaşır. Büyüme hormonu salınımı kan glikozunun azalması ve aminoasit alımının artması, egzersiz, uyku ve stres etkisi ile artar. Kan glikoz düzeyini artması, hipotalamustan salınan GHRIH ve yaşlanma etkisi ile büyüme hormonu salınımı azalır. Büyüme hormonu etkisini dolaylı olarak somatomedinler aracılığı ile gösterir. Büyüme hormonu karaciğer ve kemik dokuda yapılan İnsulin Benzeri Büyüme Faktörü (IGF-1), fötusta IGF-2 yapımını artırır. Büyüme hormonu salınımı ile ekstremitelerin uzunlamasına büyümesi, kemikleşme hızlanır (Mitojenik etki). Büyüme hormonu, büyüme çağında fazlaca salınacak olursa kemiklerde uzama devam eder ve devlik (gigantizm) oluşur. Büyüme çağından sonra fazla salınmaya devam ederse akromegali adı verilen durum ortaya çıkar. Akromegalide özellikle yassı kemiklerde kalınlaşma vardır. Büyüme hormonunun önemli metabolik etkileri vardır. Kan glikoz düzeyini yükseltir ve karaciğerde glikoz yapımını artırır. Büyüme hormonu etkisi altında dokularda amino asitlerin proteinlere dönüşümü hızlanır. Kas kitlesi artar (anabolik etki). Yağlar üzerine lipolitik etkilidir. Lipolitik etkisi özellikle karaciğerde ketojenik yolların çalışmasına neden olur. Büyüme hormonunun fazla salınımı çevresel dokularda insuline olan duyarlılığı azaltır (Diabetojenik etki).

İmmunohistokimyasal boyamalar ön hipofizde farklı histolojik özelliklere sahip hücreler bulunduğunu göstermiştir (Tablo 6.1). Bu hücreler ve salgıladıkları hormonlar aşağıda verilmiştir. • Somatotrop hücreler- Büyüme hormonu (GH) • Tirotrop hücreler - Tiroid uyarıcı hormon (TSH) • Kortikotrop hücreler - Adrenokortikotrop hormon (ACTH) • Gonadotrop hücreler - Folikül uyarıcı hormon (FSH) ve Luteinleştirici hormon (LH) • Laktotrop (mammotrop) hücreler - Prolaktin (PRL)

Yavrunun memeyi emmeye başlaması ile duyusal reseptörlerden çıkan afferent uyarımlar hipotalamustaki nukleus paraventrikularis ve nukleus supraoptikusa ulaşır. Oksitosinin bu çekirdeklerdeki yapımı artar. Oksitosin, arka hipofizden kana verildiğinde meme alveollerini çevreleyen miyoepiteliyal hücrelerin kasılmasını sağlar ve sütün inmesine neden olur. Oksitosin, doğumda uterus düz kaslarını uyararak kuvvetli ritmik kasılmalara neden olur.

Ara hipofiz, tüm hipofizin %5’lik bir bölümünü oluşturur. Melanosit uyarıcı hormon (MSH) salgılamakla görevlidir. MSH sentezi, hipotalamustan salınan MSHRH ile uyarılır. MSH-RIH’ın etkisi altında ise kısıtlanır. MSH, aşağı omurgalılarda deriye renk veren melanofor hücrelerdeki melanin dağılımını değiştirir. Memelilerde ise hedef hücresi olan melanositlerdeki melanin sentezini uyararak derinin koyu renk almasına neden olur.