TEMEL VETERİNER FİZYOLOJİ - Deneme Sınavı - 19

Tiroid hormon salınımı ile besin alımı ve ısı yapımı artar. Hem kemiklerin hem de kasların büyüme ve gelişimi hızlanır. Kalp atım sayısı artar, kalbin vurumu güçlenir. Hipotiroidi: Tiroid hormonlarının az salınmasıdır. Yeterince iyod alınamadığında gerçek hormon sentezi gerçekleştirilemediği için tiroid bezinin büyümesi ile kendini gösteren ‘Guatr’ şekillenir. Hipotiroidi olan hayvanlarda bazal metabolizma hızı düşer, soğuğa dayanıksızlık, sinirsel uyarılabilirliğin azalması, uyuşukluk ve kilo artışı görülür. Dişilerde döl tutma, erkeklerde dölleme kabiliyeti azalır. Süt verimi azalır. Deri, kıl, tüy ve yapağı kalitesi bozulur. Miksödem: Derialtı dokuda mükoproteinler ve sıvı birikiminin görüldüğü hipotiroidi durumudur. Kretinizim: Tiroid hormonu yetersizliği ile ortaya çıkan büyüme gelişme geriliği, cücelik. Hipertiroidi: Tiroid hormonun fazla salınmasıdır. TSH hormonunun tiroidi fazlaca uyarması metabolik hız ve sinirsel uyarılabilirliğin artışına kalpte atım sayısının artmasına neden olur. İştah artmıştır ancak kilo kaybı görülür. Hayvan sıcağa duyarlıdır. Bez büyümüştür. Guatr şekillenir. Guatr, tiroid bezinin büyümesidir. Hem hipertiroidi hem de hipotiroidi durumunda bez büyüyebilir.

Kanda glikoz düzeyi azaldığında (hipoglisemi) pankreasta yapılan glukagon kana verilir. Glukagon, karaciğerde depo halde bulunan glikojenin glikoza parçalanarak (glikojenoliz) kana geçmesini uyaran bir hormondur. Glukagon, kan glikoz düzeyini yükseltir. İnsülin kandaki glikozun dokulara doğru geçişini sağlar ve glikozun hücrelere girişiniteşvik eder.Karaciğer ve iskelet kaslarına alınan glikoz, glikojene dönüştürülerek depolanır.

Steroid yapıda bir hormon olan östrojen kolesterolden sentezlenir. Yapımı için FSH ve LH sinerjik olarak çalışır. Folikülün granuloza hücrelerinde FSH reseptörleri, Teka interna hücrelerinde ise LH reseptörü daha fazla bulunur ve östrojen sentezi bu iki hormonun beraberce uyarım oluşturması ile gerçekleşir. Hayvanlarda foliküler evrede östrojen üretimi giderek artar. Kanda belli bir düzeye yükseldiğinde östrus (kızgınlık) baş gösterir. Östrojen: • Dişilerde ikincil cinsiyet karakterlerini ve davranışlarını belirler. • Dişilerde uterus ve dişi üreme kanalı gelişiminden sorumludur. • Meme bezlerinde süt kanallarının gelişimini sağlar. • Kas kitlesini artırır (anabolizan etki). • Ergenlikte kemiklerin uzamasını uyarır, kemikleşmeye yardımcı olur.

Sindirim kanalı, hayvan gruplarından karnivorlarda kısa, omnivorlarda orta, herbivorlarda ise uzundur. Karnivorlar yüksek enerjili besinleri, herbivorlar düşük enerjili bitkisel materyali değerlendirir. Omnivor grubu hayvanlarda ise her iki grubun özellikleri ortaktır.

Açlıkta organizmada önce karbonhidratlar sonra yağlar, besin almama durumu sürdüğü takdirde en son olarak proteinler yıkımlanmaktadır. İştah, açlıkta da toklukta da oluşabilir ve besinlere karşı duyulan özel istek olarak tanımlanabilir. Açlık, ekstraselüler (hücredışı) sıvının özellikle de kanın besin maddelerin den yoksunluğu sonucu sinir sisteminin duyarlı hale gelmesidir. Açlık ve susuzluk merkezi hipotalamusta yer almaktadır. Tokluk, açlığın tersi olan bir durumdur. Tokluk duyumunun oluşabilmesi için vücuttaki besin depoları doymuş durumda olmalıdır. Aç bir hayvanın tokluk merkezi uyarılırsa açlık görülmemektedir.

Sindirim olaylarının kontrolünde sindirim sisteminin başlangıç bölümünde (ağız ve özefagus) sinirsel kontrol söz konusudur. Bundan sonraki bölümde (mide ve bağırsaklarda), özellikle duodenumda, hormonal kontrol sinirsel kontrolden daha üstün hale gelmektedir. Her iki kontrol (sinirsel ve hormonal) ince bağırsaklar boyunca beraber çalışmaktadır. Sindirim kanalının son bölümlerinde (rektum ve anüs) sinirsel kontrol daha önemlidir. Sindirim kanalında her bölümün görevi, besin maddelerini kendinden sonraki bölüm için hazırlamaktır. Sinir sistemi, (1) somatik (vücudun dış yapısı ile ilgili-istemli) (2) otonom (istemsiz çalışır ve sindirim kanalına hakimdir) sinir sistemi olarak iki bölümde incelenir. Otonom sinir sistemi sempatik ve parasempatik olmak üzere ikiye ayrılır. Bu iki bölüm, vücut fonksiyonlarının dengeli bir biçimde sürdürülmesi için işbirliği halinde aktiviteyi engelleyici (inhibisyon) veya arttırıcı (stimülasyon) olarak çalışmaktadır.

Çiğneme, istemli olarak başlayan, sıklıkla refleks davranışı olarak devam eden mekaniksel bir olaydır. Ağıza alınan besin maddelerinin küçük parçalara ayrılması, tükürükle karıştırılması hem yutmaya hem de mide sindirimine yardımcı olmaktadır. Çiğneme olayı üst çenenin hareketsiz olmasından ötürü alt çenenin hareketleri (sağa-sola, ileri-geri, aşağı-yukarı) ile yapılmaktadır. Her hayvan türünde çiğneme eşit öneme sahip değildir. Çiğneme, herbivorlarda düzenli olarak yapılmaktadır. Ruminantlarda besin maddeleri yutulduktan sonra tekrar ağıza getirilip çiğnenerek geviş getirme (ruminasyon) olayı sürdürülmektedir. Çiğnemenin süresi alınan besinin türüne bağlıdır. Ruminantlar günde sekiz saat çiğneme olayını sürdürmektedir. Karnivorlarda çiğneme pek önemli değildir. Yiyeceklerde nişasta varsa nişastayı parçalayan enzim (tükürük amilazı), çiğneme sırasında besin maddelerinin enzimsel parçalanmasına yardımcı olmaktadır. Çiğnemenin en önemli görevi besinlerin küçük parçalara ayrışması ve bu parçaların yutulup mideye gönderilmesidir.

Kusma, mide ve duodenum’un başlangıç bölümündeki içeriğin zararlı maddelerin oluşturduğu zehirlenmelerden korunmak amacıyla ağız yoluyla dışarı çıkartılması olayıdır. Kusma merkezi beyin kökünde (medulla oblongata) bulunmaktadır. Kusma olayı,refleks olarak değişik organlarda (farenks, sidik kesesi, kalp, böbrek, uterus, beyin, iç kulak vb.) bulunan reseptörlerin herhangi bir nedenle uyarılması sonucu oluşmaktadır. Midenin fazla dolgunluğu, midenin irritasyonu, şiddetli ağrılar, toksinler, X ışınları, beyin kanaması, bağırsak tıkanması, dehidrasyon, üremi (kandaki üre oranının normalin üzerinde olması) anoksi, anemi ve elektrolit dengesinin bozulması kusma nedenleri arasında sayılabilir. Kedi, köpek, yırtıcı kuşlar ve domuz gibi hayvanlarda kusma kolay bir şekilde gerçekleşirken, atlarda midenin anatomik yapısından dolayı kusma olayı görülmemektedir. Geviş getirenlerde (ruminant) rumen ve retikulum içeriği kusulabilir ise de omazum ve abomazum içeriğinin kusulması şekillenmez. Ancak bazı durumlarda (bağırsak tıkanıklığı vb) abomazum içeriği ön midelere geçebilmektedir. Atlarda kardiyak (özefagusun mideye giriş noktası) sfinkter kaslarının çok kuvvetli olması ve yumuşak damağın (palatum molle) uzun olması nedeni ile kusma olayı görülmez.

Müsin: Midedeki tüm bölgelerden salgılanmaktadır. Mide mukozasını örtücü görev yapar. Mukus ve bikarbonat salgıları ile mideyi mekanik ve kimyasal zararlardan korur. Pepsin: Fundus bezi prinsipal hücrelerinden pepsinojen halinde salgılanır, tuz asidi ile aktif hale gelir. Proteinleri midede peptonlara kadar parçalar. Renin: Ruminantlarda süt emme döneminde abomazumda bulunur. Sütün kazeini üzerine etkir. Prinsipal hücrelerden salınır. Pepsinle birlikte onları peptonlara ve paranükleik asit haline çevirir. İntrinsik faktör: Midede parietal hücrelerden salınır.

Gastrin: Midenin G hücreleri tarafından salgılanan gastrin hormonu, tuz asidi ve pepsinojenlerin salgılanmasına yardımcı olur.

Herbivorlar midelerinin anatomik ve fizyolojik özelliklerine göre iki gruba ayrılırlar. Atlarda mide tek odacıklı olmasına rağmen bileşik özellik göstermektedir. Atlarda bezsel yapı taşımayan kutan mukoza ile kaplı giriş bölümü vardır. Keçi, sığır, koyun, manda gibi ruminantlarda mide rumen (işkembe), retikulum (börkenek), omazum (kırkbayır) ve abomazum (şirden) olarak adlandırılan dört odacıktan oluşmuştur.

Çok odacıklı ve bileşik tip midelerde, glanduler (bezsel) bölümden önce kutan mukozaya sahip bölümler bulunmaktadır. Ruminantlarda, rumen, retikulum ve omazum mukozaları kutanöz karakterdedir. Ön mide de denilen bu üç odacık içerisinde mikrobiyel sindirim gerçekleşmektedir. Sindirim salgıları bezsel bölüm olan abomazumdan salgılanmaktadır. Abomazum, insan ve karnivorlardaki basit midenin karşılığı olan bölümdür. Bu bölümde sadece protein sindirimi ve ön midelerden gelen bakterilerin parçalanması söz konusudur. Rumen mukozasında papillalar (dikenimsi çıkıntılar) bulunmakta olup bu papillalar emilim yüzeyini arttırmaktadır. Retikulumun iç yapısı bal peteği görünümünde iken omasum içerisinde laminalar bulunmaktadır. Ruminantlar selüloz gibi bitkisel besinleri enerji kaynağı olarak kullanarak hayvansal proteine (ete, süte) çevirmektedir.

Herbivor hayvanlar bitkisel besinleri anatomik yapılarına uygun olarak; geviş getirenlerde rumen ve retikulumda, geviş getirmeyenlerde (at) ise sekum ve kolonlarında mikroorganizmaların yardımıyla parçalayıp enerjiye dönüştürmektedir.

Bir maddenin veziküller (kesecik) halinde plazma membranı ile hücre dışına geçmesine ekzositoz denilmektedir.

Pinositoz: Bir maddenin hücre dışında bulunan küçük moleküller ile hücre içine geçmesi olayıdır. Hem aktif hem pasif taşınım vardır.

Sekretin: Mide ve duodenumdaki S hücrelerinden salgılanır. Gastrinin antagonisti (zıt etkili) olarak çalışır.

Kolesistokinin: Duodenumdan salgılanır. Tuz asidi sekresyonunu engeller, pankreas enzimlerinin salınımını arttırır. Goblet hücreleri (kadeh hücreler) mukus salgılayan hücreler olup enterositlerin aralarına yerleşmiş durumdadır. İnce bağırsaklarda ayrıca sindirime yardımcı olan hormonları salgılayan enteroendokrin hücreler ile lumen içerisine doğru antimikrobiyel salgı (lizozim) yapan Paneth hücreleri bulunmaktadır. İnce bağırsakların yapısında sinir pleksusları bulunmaktadır. En önemlileri pleksus submukoza ve pleksus miyenterikus’tur. Bunlar bağırsağın iç (intrinsik) sinir sistemidir.

Anatomik olarak kalp, sağda ve solda birer kulakçık (atrium) ve karıncık (ventrikül) olmak üzere dört boşluktan oluşur. Sağdaki kulakçık ve karıncığı triküspidal kapak; soldaki kulakçık ve karıncığı ise biküspidal ya da mitral kapak ayırır. Kalbin sol karıncığı ile kalpten çıkan ve organizmanın en büyük atardamarı olan aort damarının başlangıcı arasında aortik semilunar kapak vardır.

İyon ve moleküllerin hareketlerine bağlı olarak bir maddenin diğer bir madde içinde yayılmasına diffüzyon denir.

Kas dokusu; i) uyarılabilirlilik; uyarıma tepki verme, ii) iletebilme; uyarımları iletebilme yeteneği, iii) kasılabilirlilik; uyaranlara cevap olarak boyunu kısaltması ve kalınlaşabilmesi, iv) uzayabilirlilik; eklem etrafında bulunan kaslar eklemin hareket etmesini sağlamak için bazı kasların boylarının kısalırken bazı kasların boylarının uzaması, v) esneyebilirlilik; kasın kasılma veya gevşemeden sonra orijinal durumuna geri dönebilmesi gibi 5 temel özelliğe sahiptir.

1.İskelet kası: Çizgili kastır ve çalışması istemlidir. Hareket etme isteği gibi, çalışması canlının isteğine göre olmaktadır. Yani iskelet kasının kasılması istendiğinde siniri aracılığıyla aktive edilmesi gerekir. İskelet kaslarını somatik sinirler idare eder. 2. Kalp Kası: İskelet kası gibi çizgili kastır fakat istemsiz çalışır otomatiktir. Kalp kasını sinirlendiren bütün sinirler kesilse bile kalp kası çalışmaya devam eder. Kalp kası otonom sinirler ile idare edilir. 3. Düz kas (Visseral kas, içorgan kası): İskelet veya kalp kası gibi çizgileri yoktur. İstemsiz çalışır. Düz kaslar da otonom sinirler ile idare edilir. Çalışması bakımından iki tip düz kas vardır; a. Tek üniteli iç organ düz kası (Otomatik düz kas): Kendi kendine uyarım üretebilen yani siniri olmasa da kasılabilen düz kaslardır. Sindirim kanalı kasları tek üniteli düz kaslara güzel bir örnektir. b. Çok üniteli iç organ düz kası (Otomatik olmayan düz kas): Yalnız sinirleri yoluyla aktiviteye sevk edilen düz kaslardır. Büyük kan damarı kasları, gözdeki iris kasları çok üniteli düz kaslara örnektir.

1.İskelet kası: Çizgili kastır ve çalışması istemlidir. Hareket etme isteği gibi, çalışması canlının isteğine göre olmaktadır. Yani iskelet kasının kasılması istendiğinde siniri aracılığıyla aktive edilmesi gerekir. İskelet kaslarını somatik sinirler idare eder. 2. Kalp Kası: İskelet kası gibi çizgili kastır fakat istemsiz çalışır otomatiktir. Kalp kasını sinirlendiren bütün sinirler kesilse bile kalp kası çalışmaya devam eder. Kalp kası otonom sinirler ile idare edilir. 3. Düz kas (Visseral kas, içorgan kası): İskelet veya kalp kası gibi çizgileri yoktur. İstemsiz çalışır. Düz kaslar da otonom sinirler ile idare edilir. Çalışması bakımından iki tip düz kas vardır; a. Tek üniteli iç organ düz kası (Otomatik düz kas): Kendi kendine uyarım üretebilen yani siniri olmasa da kasılabilen düz kaslardır. Sindirim kanalı kasları tek üniteli düz kaslara güzel bir örnektir. b. Çok üniteli iç organ düz kası (Otomatik olmayan düz kas): Yalnız sinirleri yoluyla aktiviteye sevk edilen düz kaslardır. Büyük kan damarı kasları, gözdeki iris kasları çok üniteli düz kaslara örnektir.

İskelet kası sadece bir somatik sinir teli alırken, düz kaslar ve kalp kası ise bir sempatik bir de parasempatik sinir teli alırlar. İskelet kasının kasılması ve gevşemesi hızlı, düz kasların ve kalp kasınınki ise daha yavaştır. İskelet kasını sinirlendiren sinir teli kesilirse o iskelet kası atrofiye olurken, düz kaslar ve kalp kasında böyle bir durum oluşmaz ve özellikle otomatik düz kaslar ve kalp kası sinir impulsu almadan da kasılır. Örneğin bir bağırsak parçası veya kalp dışarı uygun ortama alındığında kasılmaya devam eder.

Kas dokusunun önemli görevlerinden birisi de beden ısısının oluşturulmasıdır. Kas kasıldığı zaman ısı meydana getirir. Isının meydana gelişi iki şekilde olur: 1. Kas uyarıldıktan sonra ve kasılma olmadan önce meydana gelen ısıya aktivasyon ısısı denir ve kasın kasılma derecesi tatbik edilen yük, kasa gelen oksijen miktarı ve kasın yaptığı iş miktarı ile alakalıdır. 2. Kas kasıldığı zaman meydana gelen ısıya ise kasılma ısısı denir ve ısı miktarı kasılma ile doğru orantılıdır.