TEMEL VETERİNER FİZYOLOJİ - Deneme Sınavı - 18

İskelet kasında enerji ilk olarak depo glikojenden sağlanır. Depo glikojen tükenince yerine plazmadan glikoz alımı ile enerji sağlanmaya çalışılır. Besinler ve oksijen olduğu sürece bu üretim sınırsızdır. Oksijen yetersiz ise pirüvat laktata dönüşür ve anaerobik glikolizis ile enerji sağlanmaya çalışılır. Karbonhidratların enerji için yetersiz olduğu veya kullanılmadığı koşullarda ise serbest yağ asitleri, enerji kaynağı olarak kullanılır. Serbest yağ asitleri de biter veya yetersiz olursa artık vücudun depo proteinleri yıkılır ve enerji elde edilir. Sonuçta üre meydana gelir, normal şartlar altında günlük fizyolojik bir protein yıkımı ve üre oluşumu vardır.

Memelilerin iskelet kasında iki tip kas bulunmaktadır. Bunlar kırmızı ve beyaz kaslardır. Bu kaslar Tip I (kırmızı) ve Tip II (beyaz) olarak da adlandırılırlar. Kırmızı ve beyaz kaslar ayrı olduğu gibi hem beyaz hem de kırmızı kas tellerini taşıyan kaslar da vardır. Bu iki kas tipi fonksiyon ve özellik bakımından farklılıklara sahiptir; •Kırmızı kaslar, kırmızı kasa rengini de veren bol miktarda miyoglobine sahiplerken; beyaz kaslar, kırmızı kaslara oranla çok daha az miyoglobine sahiptir. •Beyaz kaslar, kırmızı kaslara oranla daha hızlı kasılırlar. •Kırmızı kaslar, beyaz kaslara oranla daha fazla kan damarına sahiptir. Bu nedenle uzun süre yorulmadan kasılabilirken; beyaz kaslar çabuk yorulur. •Kırmızı kas telleri, beyaz kas tellerinden daha ince bir yapıya sahiptir. •Kırmızı kaslar, beyaz kaslara oranla daha bol miktarda mitokondriye sahipken; beyaz kaslar da kırmızı kaslara oranla daha fazla glikojen depo ederler. Bu nedenle kırmızı kaslar enerjisinin çoğunu aerobik glikozdan sağlarken, beyaz kaslar ise enerjisinin çoğunu anaerobik glikolizden sağlarlar. •Bu iki tip kasın fonksiyonları farklı olduğu gibi, bu iki tip kasın motor sinirleri de farklıdır.

Memelilerin iskelet kasında iki tip kas bulunmaktadır. Bunlar kırmızı ve beyaz kaslardır. Bu kaslar Tip I (kırmızı) ve Tip II (beyaz) olarak da adlandırılırlar. Kırmızı ve beyaz kaslar ayrı olduğu gibi hem beyaz hem de kırmızı kas tellerini taşıyan kaslar da vardır. Bu iki kas tipi fonksiyon ve özellik bakımından farklılıklara sahiptir; •Kırmızı kaslar, kırmızı kasa rengini de veren bol miktarda miyoglobine sahiplerken; beyaz kaslar, kırmızı kaslara oranla çok daha az miyoglobine sahiptir. •Beyaz kaslar, kırmızı kaslara oranla daha hızlı kasılırlar. •Kırmızı kaslar, beyaz kaslara oranla daha fazla kan damarına sahiptir. Bu nedenle uzun süre yorulmadan kasılabilirken; beyaz kaslar çabuk yorulur. •Kırmızı kas telleri, beyaz kas tellerinden daha ince bir yapıya sahiptir. •Kırmızı kaslar, beyaz kaslara oranla daha bol miktarda mitokondriye sahipken; beyaz kaslar da kırmızı kaslara oranla daha fazla glikojen depo ederler. Bu nedenle kırmızı kaslar enerjisinin çoğunu aerobik glikozdan sağlarken, beyaz kaslar ise enerjisinin çoğunu anaerobik glikolizden sağlarlar. •Bu iki tip kasın fonksiyonları farklı olduğu gibi, bu iki tip kasın motor sinirleri de farklıdır.

Kaslarda, kas aşırı derecede aktiviteye sevk edilince kasın daha fazla çalışmaması gerektiğini ileten ve idrak edilebilen ağrı - acı duyusunu algılayan reseptörler bulunur. Kasın gerimini algılayan reseptör olan golgi tendon organıdır. Kasın uzunluğunu algılayan reseptör olan kas mekiğidir. Kasın kasılmasına neden olan en küçük uyarana eşik değer denir. Kasa eşik değerin altında bir uyarım verilirse kas kasılmaz. Eşik değerde bir uyarım verilirse oluşan aksiyon potansiyeli nedeni ile kas bir kez kasılır. Eşik değerin üzerinde bir uyarım verilirse kas yine eşik değerde bir cevap verir. Buna kasta hep ya da hiç yasası denir. Kasın motor sinirine veya kas teline peş peşe kısa aralıklarla uyarım verilirse kas teli ikinci uyarana anında cevap veremez. Kasın ikinci uyarana yanıt verebilmesi için kısa bir süre gerekir, kas telinin ikinci uyarana yanıt verebilmesine kadar geçen bu süreye kasta refraktör dönem denir.

Kaslarda, kas aşırı derecede aktiviteye sevk edilince kasın daha fazla çalışmaması gerektiğini ileten ve idrak edilebilen ağrı - acı duyusunu algılayan reseptörler bulunur. Kasın gerimini algılayan reseptör olan golgi tendon organıdır. Kasın uzunluğunu algılayan reseptör olan kas mekiğidir. Kasın kasılmasına neden olan en küçük uyarana eşik değer denir. Kasa eşik değerin altında bir uyarım verilirse kas kasılmaz. Eşik değerde bir uyarım verilirse oluşan aksiyon potansiyeli nedeni ile kas bir kez kasılır. Eşik değerin üzerinde bir uyarım verilirse kas yine eşik değerde bir cevap verir. Buna kasta hep ya da hiç yasası denir. Kasın motor sinirine veya kas teline peş peşe kısa aralıklarla uyarım verilirse kas teli ikinci uyarana anında cevap veremez. Kasın ikinci uyarana yanıt verebilmesi için kısa bir süre gerekir, kas telinin ikinci uyarana yanıt verebilmesine kadar geçen bu süreye kasta refraktör dönem denir.

Besin maddeleri, bitkisel ve hayvansal kaynaklı olduğundan evcil hayvanlar karnivor (etçil - kedi, köpek v.b.), herbivor (otçul - inek, koyun, keçi v.b.) ve omnivor (etçil-otçul - insan, domuz v.b.) olmak üzere üç grupta toplanır.

Sindirim kanalı içerisinde besin maddeleri mekanik, kimyasal ve mikrobiyolojik işlemlere uğratılır. Sonuçta canlının yaşamı, üremesi ve verimi için gerekli enerji üretilir. Mekanik hareketler denilince, besinlerin ağıza alınması, çiğnenip tükürüklenmesi, yutulması, geviş getiren hayvanlarda (ruminant) ruminasyon, kusma, besinlerin geriye hareketi, mide, ince ve kalın bağırsaklardaki hareketler ile dışkılama anlaşılır. Sekretorik işlemler tükürük bezi, mide, pankreas, karaciğer ve bağırsak salgısı ile ilgili olaylardır. Mikrobiyolojik işlemler ise sindirim kanalında yerleşmiş olan mikroorganizmaların görevlerini içermektedir.

Susuzluk (dehidrasyon) ise vücut suyunun azalması anlamındadır ve başlıca dört önemli semptomla ortaya çıkar. (1) İntraselüler (hücre içi) dehidrasyon, (2) ekstraselüler (hücre dışı) dehidrasyon, (3) hemoraji (kanama) ve kalp yetmezliği, (4) ağzın kuruması. Mastikasyon çiğneme işlemine denir.

Çiğneme, herbivorlarda düzenli olarak yapılmaktadır. Ruminantlarda besin maddeleri yutulduktan sonra tekrar ağıza getirilip çiğnenerek geviş getirme (ruminasyon) olayı sürdürülmektedir. Sinir sistemi, (1) somatik (vücudun dış yapısı ile ilgili-istemli) (2) otonom (istemsiz çalışır ve sindirim kanalına hakimdir) sinir sistemi olarak iki bölümde incelenir. Otonom sinir sistemi sempatik ve parasempatik olmak üzere ikiye ayrılır. Bu iki bölüm, vücut fonksiyonlarının dengeli bir biçimde sürdürülmesi için işbirliği halinde aktiviteyi engelleyici (inhibisyon) veya arttırıcı (stimülasyon) olarak çalışmaktadır. Çiğneme (Mastikasyon), istemli olarak başlayan, sıklıkla refleks davranışı olarak devam eden mekaniksel bir olaydır. Damarların genişletilmesi (vazodilatasyon).

Ağızda üç önemli tükürük bezi vardır. Bunlar, gl. parotis (kulak arkası), gl. mandibularis (çene altı) ve gl. sublingualis’tir (dilaltı). Ayrıca, gl. labialis dudaklarda, gl. buccalis yanaklarda, gl. pharyngea yutakta ve gl. palatina damakta bulunmaktadır.

Tükürükte bulunan müsin maddesi ağız mukozasının nemli ve kaygan tutulmasını sağlayarak mukozayı korur. • İçerisinde bulunan bikarbonat sayesinde pH’yı nötrleştirir. Böylece dişlerin Ca++ kaybetmesini önler. •İçerisinde bulunan lizozim maddesi bazı mikrop türlerine karşı yok edici özellik gösterir. •Omnivorlarda (rat, domuz ve insan) ve karnivorlarda tükürükte bulunan pityalin (alfaamilaz enzimi) nişastanın parçalanmasını sağlar. •Civa, kurşun, üre gibi toksik etkili maddeler ile kuduz virüsü gibi etkenler tükürükle dışarıya çıkartılır. •Ruminantlarda tükürük ayrı bir öneme sahip olup, içerisinde bulunan bikarbonat ve fosfat tamponları sayesinde rumenin asit pH’sını nötralize etmektedir.

İnsülin ise pankreastan salınan bir hormondur.

Besin maddelerinin ağızdan mideye geçirilmesi olayına yutma denir. Karışık bir mekanizma olan yutma üç aşamada oluşur: (1) İstemli olarak ağız boyunca, (2) refleks şeklinde farenkse (yutak) doğru ve (3) refleksif (kendiliğinden) olarak özefagusa doğru. İstemli kısmın bitip yutmanın refleks olarak devam ettiği bölümlerde glottis ve larenks kapatılarak besinlerin akciğerlere ve soluk borusuna geçişi engellenmektedir. Özefagus yemek borusunu; farenks yutak'ı ve  kardiya da midenin başlangıç kısmını yani yemek borusu-mide birleşim yerini ifade etmek için kullanılır.

Mide sindiriminin en önemli amacı, besinlerin bağırsak sindirimi için uygun hale getirilmesidir. Basit midelilerde midenin görevi şunlardır: •Besinleri geçici bir süre depolayabilir. •Besinlerin mekanik parçalanmasına ve kimyasal parçalanma sonucu sindirilmiş kısımların bağırsaklara gönderilmesine yardımcı olur. •Mideden B12 vitamininin emilmesiyle ilgili intrinsik faktör salgılanır. Yokluğunda pernisiyöz anemi şekillenir. •Mideden tuz asidi (HCl) salgılanır. •Mideye kadar gelen yabancı madde ve mikroplar tuz asidinin düşük pH’sı sayesinde ölürler. Bu nedenle midenin organizmayı koruyucu görevi vardır.

Mide salgısı içinde organik ve inorganik maddeler bulunmaktadır. İnorganik maddeler tükürüktekinin benzeridir. Organik madde olarak enzimler bulunmaktadır. Bunlar:

Renin: Ruminantlarda süt emme döneminde abomazumda bulunur. Sütün kazeini üzerine etkir. Prinsipal hücrelerden salınır. Pepsinle birlikte onları peptonlara ve paranükleik asit haline çevirir.

Müsin: Midedeki tüm bölgelerden salgılanmaktadır. Mide mukozasını örtücü görev yapar. Mukus ve bikarbonat salgıları ile mideyi mekanik ve kimyasal zararlardan korur.

Pepsin: Fundus bezi prinsipal hücrelerinden pepsinojen halinde salgılanır, tuz asidi ile aktif hale gelir. Proteinleri midede peptonlara kadar parçalar.

Gastrin: Midenin G hücreleri tarafından salgılanan gastrin hormonu, tuz asidi ve pepsinojenlerin salgılanmasına yardımcı olur.

İntrinsik faktör: Midede parietal hücrelerden salınır.

Ruminant midesinin ilk iki gözünde mikroorganizmaların üremeleri, gelişimleri, iş görebilmeleri ve fermantasyon yapabilmeleri için 39-42°C’lik ısı gerekir.

Hematokrit değer, kan hücreleri hacminin tüm kana oranıdır.

Hedef hücre: Belli bir hormon için özgün reseptörleri taşıyan hücre o hormonun hedef hücresidir.

Endokrin sistem, iç salgı bezlerinden salgılanan hormonlar aracılığı ile organiz- mada metabolizmanın düzenlenmesi, sıvı ve elektrolit dengesinin korunması, bü- yüme, gelişme ve üremenin düzenlenmesi ile görevlidir.

Sinerjik (aynı yönde) etkileşim: İki farklı hormonun hücrede aynı etkiyi oluşturmak üzere beraber hareket etmeleridir.

Limbik sistem: Merkezi sinir sisteminde amigdala, koku alma soğanı, hipokampusdan oluşur.