TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ

Hasat öncesi canlı bitkiler üzerinde fitoparazit (bitki paraziti) olarak üreyenler tarla mantarları (Alternaria, Fusarium, Claviceps gibi) ve hasat sonrası depolanma sırasında üreyenler de ambar mantarları (Aspergillus, Fusarium, Penicillium) olarak adlandırılır. Ayrıca, uygun koşullarda hızla çoğalabilen ve tarım ürünlerinin bozulmasına neden olabilen çürüme mantarları (Fusarium) vardır.

Hepatotoksik etki (Aflatoksinler, sporidesmin gibi): Karaciğer üzerinde zehir etkisi gösteren etki.

Tahıl olarak başta mısır olmak üzere buğday, arpa, yulaf, çavdar ve pirinçte bulunabilecek başlıca mikotoksinler şunlardır: Aflatoksinler, okratoksin A, trikotesenler, fumonisinler, zearalenon ve penitremler.

Aspergillus flavus, A.parasiticus ve A.nomius, mantarların gıda ve yemlerdeki toksik metabolitleridir.

Opistotonus: Gövdenin yay biçimi alarak kasılmış hali.

Yem ve gıdalardaki mikotoksinlerin azaltılması, ortadan kaldırılması için çeşitli yöntemler bulunmaktadır; bunlar; fiziksel, kimyasal ve biyolojik yöntemler olarak sınıflandırabilir. Fiziksel yöntemler; Mekanik işlemler,  Dansite ayrımı, Isı uygulaması (termal yol), Işık ve ışın işlemleri'dir. Kimyasal yöntemler; Amonyak uygulanması, Ozon uygulanması (ozonizasyon) ve Adsorbanların kullanılması'dır.

Yarış hayvanlarında doping uygulanmasının başlıca nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Yarış hızının arttırılması.
• Yarış sırasında daha fazla kullanılabilir enerji sağlanması.
• Solunumun daha rahat ve hızlı gerçekleştirilmesi.
• Fazla heyecanlı, sinirli ve uyarı halinde olan hayvanların yatıştırılması.
• Tendinitis, romatizma ve kemik hastalıkları gibi koşmayı engelleyici ve yarış hızını sınırlayıcı hastalıkları bulunan hayvanların ağrılarının dindirilmesi ve hastalığın belirtilerinin önlenmesi.
• Kas ve sinirsel yapıların daha iyi gelişiminin sağlanması ve arttırılması.
• Yarış hayvanlarının daha kısa sürede yetişmesi ve gelişmesini sağlamak.
• Hayvanın yarış dışı bırakılması, sağlıklı yarışmasının engellenmesi.

Yarış performansını arttıranlar: Bu grup ilaçlar merkezi sinir sistemini uyaranlar (kafein, amfetamin, efedrin gibi), solunum sistemini uyaranlar (efedrin, klenbuterol gibi β2 agonistler), sempatomimetik ilaçlar (adrenalin, noradrenalin, dobutamin gibi), parasempatolitik ilaçlar (atropin, skopolamin gibi), narkotik olmayan ağrı kesiciler (aspirin/asetil salisilik asit, fenilbutazon, fluniksin gibi), yerel (lokal) anestezikler (prokain, dibukain, lignokain gibi), otonom gangliyonları uyaranlar (nikotin, lobelin gibi), anabolik maddeler (bolasteron, nandrolon, testosteron, metiltestosteron gibi), narkotik ağrı kesiciler/opiyatlar (morfin, heroin, kokain, petidin, metadon gibi), vitaminler (A, E, C, D, B12 gibi)
ve mineraller (arsenik, fosfor, selenyum, iyot, demir gibi), hormonlar (kortizol, prednizon, deksametazon, testosteron ve esterleri, progesteron, insülin, tiroksin gibi), kalbi uyaran ilaçlar (digitoksin, digoksin gibi), kan ve kan yapımını arttıranlar (demir, bakır, B12 vitamini, folik asit gibi) ve enerji sağlayan maddelerdir (fruktoz-1,6-difosfat, taurin gibi).

Bu yönetmeliğe göre yapılacak işlemlerin ve uygulamaların bazıları aşağıdaki gibidir.
• Koşuya deklare edilmiş her at doping muayenesine tabi tutulabilir. Bu atlar, koşuya katılsın veya katılmasın, dereceye girsin veya girmesin Yarış Komiserler Kurulunun göreceği lüzum üzerine doping muayenesine tabi tutulabilir. Bir atın koşudan çekilmesi, doping muayenesi yapılmasına engel oluşturmaz.
• Yarış Komiserler Kurulu toplam üç kişiden oluşur. Bu üyelerden biri yarış komiserlik belgesi olan, Yarış Müessesesinin önerdiği üç aday arasından seçilir. Yarış Komiserler Kurulunun atanması, At Yarışları Yönetmeliğinin 7’nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca Yüksek Komiserler Kurulu tarafından gerçekleştirilir.
• Doping muayenesinde aranacak maddeler ile yasaklı ilaçlar ve maddeler her yarış yılı başında ilan edilir ve listeye yeni ilaveler veya değişiklikler yapıldığında bu durum ilgililere ilanen duyurulur.
• Koşulara katılacak olan atların koşu sonuna kadar muayene ve müşahedeleri saha veteriner hekimleri tarafından yapılır.
• Saha veteriner hekimi, koşuya iştirak edecek atların sağlık ve eşkal muayenelerini yapmak, ani vakalarda ilk sıhhi tedbirleri almak ve koşuların dürüstlüğü bakımından şüpheli gördüğü durumları Yarış Komiserler Kuruluna bildirmekle görevli veteriner hekimdir.

Türkiye’de Tarım Bakanlığı 1948 yılında at yarışlarında doping kontrolünün yapılmasını kararlaştırmış ve bu kontrollerin Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Kürsüsü’nde yapılması uygun görülmüştür. 1951 yılından itibaren bu görev o günkü adıyla, Etlik Bakteriyoloji ve Seroloji Enstitüsü’nde kurulan laboratuvara verilmiştir. Günümüzde Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Ankara Etlik Veteriner Kontrol ve Merkez Araştırma Enstitüsü ile İstanbul’da Pendik Veteriner Kontrol Enstitüsü’nde bulunan Doping Kontrol Laboratuvarları’nda yarış atlarında doping analizleri rutin olarak yapılmaktadır.

Patojen, hastalık yapan madde veya mikroorganizmalara denir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Hepatotoksik etki (Aflatoksinler, sporidesmin gibi),  karaciğer üzerinde zehir etkisi gösteren etkidir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Genellikle memelilerden domuz ve tavşanlar aflatoksine daha duyarlıdır. Sığır, koyun, keçi, tektırnaklılar (at, eşek gibi) ve karnivorlar (kedi, köpek gibi) daha az duyarlıdır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Zearalenon (F-2 Toksin), östrojenik etkili bir mikotoksindir. Fusarium graminearum, F.roseum gibi çeşitli Fusarium mantarları tarafından, ılıman ve nemli ortamlarda üretilir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Opistotonus, gövdenin yay biçimi alarak kasılmış halidir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Dansite ayrımı, mikotoksinle kontamine olmuş tane ve yağlı tohumların değişik yoğunluktaki çözeltilerde (NaCI gibi) yüzdürülmesi ile ayrılması esasına dayanmaktadır. Yapılan araştırmalar özellikle aflatoksin içeren tahıl tanelerinin normal tanelerden daha düşük yoğunluğa sahip olduğunu göstermiştir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Ozon, atık suların dezenfeksiyonu ve gıda endüstrisinde bakteri, virüs ve protozoonlara karşı antimikrobiyal olarak kullanılan üç atomlu oksijen (O3)’dir. Güçlü oksitleyici etkisi nedeniyle mikotoksin üreten mantarların (küflerin) gelişimini engelleyebilmekte ve mikotoksin miktarlarını da azaltabilmektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Glukokortikoid hormonlar (yerel ve yüzeysel olarak kullanılmak koşuluyla), düşük yarış performansını normale getirebilmek için kullanılan maddelerdendir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Atın dopingli olduğunun tespiti halinde doping eylemine katıldığı tespit edilen at sahipleri, bunların vekilleri ve binicileri ile doping fiiline katıldıkları tespit edilmemiş olsa bile atların bakımı, beslenmesi ve idman işleri ile doğrudan ilgili olan antrenör, seyis ve sair hizmetlilere ilk defasında bir yıl süre ile tribün ve eklentileri dışında yarışlarla ilgili yer ve tesislere girmekten geçici olarak yasaklanır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Mantarların üremesi ve mikotoksin üretmesi için uygun şartların oluşması gerekir. Bu
şartlar mantarlara göre değişmekle birlikte;
Uygun besin ortamı (tahıl ürünleri gibi),
Nem (< %50)Sıcaklık (15-55^oC) ve
Yeterince hava (oksijen) bulunması başlıcalarıdır.