TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ

Civanın zehirliliği, hayvanın türü, yaşı, cinsiyeti, alınma yolu gibi pek çok faktöre
göre değişir. Civa bileşikleri insan, evcil ve yabani hayvanlar ile su canlıları için zehirlidir.
Hayvanlar içerisinde civa bileşiklerine en duyarlı olanı sığırdır; bunu duyarlılık sırasına
göre koyun, keçi ve kanatlılar takip eder. Organik civa bileşikleri, metalik ve inorganik
civa bileşiklerine göre daha zehirlidir ve organik civa bileşikleri arasında da en zehirlisi
metilcivadır. Bu durum metilcivanın uçucu olması, kan-beyin engeli ve plasentayı kolay
geçmesine bağlıdır. Hayvanlarda civa bileşikleri ile olan zehirlenmeler akut, subakut ve
kronik seyreder. Zehirlenmelerde başlıca ölüm sebebi, beyin hasarı ve/veya dolaşım şokudur. Pnömoni ve kalp kası hasarı da ikincil ölüm sebepleri arasındadır. Doğru cevap B' dir.

Nitrat ve nitrit zehirlenmesinde klinik belirtiler 30 dakika ile 4 saat içinde başlar; şekillenen methemoglobin miktarına göre çeşitli derecelerdeki hipoksi belirtileriyle seyreder.
Nitratın irkiltici olması sebebiyle, belirti olarak başlangıçta karın sancısı, kusma ve sürgün
şekillenir. İlerleyen durumlarda solunum güçlüğü, siyanoz, nabzın hızlanması ve zayıflaması gibi solunum ve dolaşım sistemi yetmezliği belirtileri ile hareketlerde düzensizlik,
çırpınmalar, koma ve en sonunda da ölüm görülür. Doğru cevap D' dir.

Tropan Alkaloitler, bu grupta atropin, skopolamin, hiyosiyamin ve kokain gibi alkaloitler bulunur.
Atropin ve Skopolamin (Belladon Alkaloitleri) Atropin ve skopolamin (hiyosin), Patlıcangiller ailesinden birçok bitkide bulunurlar. Doğru cevap C' dir.

Yapılarında siyanhidrik asit (HCN, hidrojensiyanür) bulunduran ve bunu asidik veya enzimatik hidrolizle salıveren bitkiler siyanogenetik bitkiler (acıbadem, taflan, şeftali, kiraz, keten, sorghum türleri) olarak bilinirler. Doğru cevap E' dir.

Saponinler; azot içermeyen, glikozitik yapılı, çok düşük yoğunluklarda bile suyla çalkalandıklarında köpüren, deri ve mukozalarla temasa geldiğinde irkilti ve yangıya yol açan,
alyuvarları parçalayan ve pekçok bitkide bulunan maddelerdir. Bu maddelerin en önemli
temsilcileri saponin, githagenin, saporubrin, eskulin, dioscin, glisirrhizin ve glisirrhetik
asit’tir. Doğru cevap D' dir.

Tanenler; azotsuz, molekül ağırlıkları 500’ün üzerinde olan çoğul-fenolik yapıdaki amorf
bileşiklere verilen genel bir isimdir. Tanen veya tannik asit ülkemizde de yetişen birçok
ağaç ve bitki türünde (meşe, alıç, ceviz ağacı, çay, kasıkotu, aslan pençesi, sorghum gibi)
bulunur ve bu bitkiler içerisinde hayvanlarda zehirlenmeye neden olması yönüyle en
önemli olanı meşe’dir. Doğru cevap A' dır.

Bazı bitkilerde (karabuğday, çemenotu, korunga, zakkum, sarıkantaron, kürdanotu gibi) vücudu ışığa duyarlı kılan maddeler bulunur ve kimyasal olarak bu maddeler genellikle kuinon (hiperisin, fagopirin gibi) ve furanokoumarin (bergaptan, ksantotoksin, psoralen gibi) türevidirler. Bu maddelerin kendileri etkin olabildikleri gibi, vücutta oluşan metabolit’leri de son derece etkindirler. Bu maddeler vücudun özellikle doğrudan güneş ışığına maruz kalan kesimlerindeki hücrelerde bulunan duyarlı reseptörleri etkileyerek kendilerine has etkileri başlatırlar. Bitki kaynaklı ışığa duyarlılık Tip I ışığa duyarlılık ve Tip II ışığa duyarlılık diye ikiye ayrılır. Tip I ışığa duyarlılığa doğrudan bitkiden gelen madde veya maddeler neden olurken; Tip II ışığa duyarlılığa karaciğer aracılığında atılan parçalanma ürünleri/metabolitleri neden olur. Doğru cevap C' dir.

Özellikle yabani şalgam, kolza ve pamuk gibi bitkilerde veya bunlardan elde edilen yağlarda bulunan erusik asit, sterkulik asit, malvalik asit, setoleik asit, fitanik asit gibi yağ asitleri vücutta sindirilemedikleri için hayvanlarda zehirlenmeye neden olabilirler. Bunlar içerisinde de özellikle erusik asit önem taşır ve bu maddeyi içeren yemlerin tüketilmesi hayvanlarda, gelişme geriliğine, yemden yararlanmanın azalmasına, kalp kası ve çizgili kaslarda hasara, kalp kası mitokondrionlarında glutamat gibi maddelerin yükseltgenme yeteneği ve ATP üretiminin bozulmasına, dalağın büyümesine ve alyuvarların parçalanmasına yol açabilir. Doğru cevap B' dir.

Teratojenik etki: İlaç ve metabolitlerinin anne kanından plasenta yoluyla yavrunun dolaşımına geçmesi sonucu yavruda şekil bozuklukları veya
noksan gelişme şeklinde kendisini gösteren bozukluklardır. Buna göre doğru cevap E seçeneğidir.

Arsenik ile perakut, akut, subakut ve kronik nitelikte zehirlenmeler görülür. Perakut zehirlenmelerde genellikle hiçbir belirti görülmeden hayvan ölü olarak bulunurken; akut olaylarda şiddetli sancı, sendeleme, güçsüzlük, bitkinlik, kusma, susama, bazen kanlı olabilen sulu sürgün, nabız sayısında artış ve ilk 1-3 gün içerisinde de ölüm görülür. Arsenik ile subakut zehirlenme durumunda ise hayvanlarda sancı, sendeleme, güçsüzlük, durgunluk, kanlı sürgün, susama, bacaklarda kısmi felç ve soğukluk, uyuşukluk, idrarda kan bulunması ve
ara sıra çırpınmalar görülür. Kronik arsenik zehirlenmesi hayvanlarda nadiren görülür. Bu durumdaki hayvanlarda ise susama, mukoz zarların tuğla kırmızısı renk alması, nabızda hafif düzensizlik ve zayıflama dikkati çeken başlıca belirtilerdir. Ayrıca arseniğin kanserojen etkisi de vardır. Buna  göre doğru cevap D seçeneğidir.

Tanen veya tannik asit ülkemizde de yetişen birçok ağaç ve bitki türünde (meşe, alıç, ceviz ağacı, çay, kasıkotu, aslan pençesi, sorghum gibi) bulunur ve bu bitkiler içerisinde hayvanlarda zehirlenmeye neden olması yönüyle en önemli olanı meşe’dir.

Bakır zehirlenmesine tek mideli hayvanlar gevişenlere göre daha dayanıklı iken gevişen hayvanlar içerisinde bakır zehirlenmesine en duyarlı olanı koyundur. Buna göre doğru cevap A seçeneğidir.

Çinko, toprakta en fazla rastlanan 24’üncü elementtir. Maden yatakları ve toprakta başlıca çinko sülfür ve çinko karbonat şeklinde bulunur ve hemen tümüyle de kadmiyumla birliktedir. Çinko, sanayii (galvanizli saç, kap, bronz, boya, lastik sanayii, emaye kap üretimi), kağıt, ormancılık (koruyucu) ve hekimlikte (özellikle çinko oksit şeklinde) çeşitli amaçlarla (kusturucu, yaralarda antiseptik, kurutucu, kan kesici, sıçan zehiri gibi) geniş şekilde kullanılan bir metaldir. Çinko esaslı boyalar %50-55 oranında çinko içerirler ve çinko zehirlenmesi yönünden en önemli tehlikeyi oluştururlar. Buna göre doğru cevap C seçeneğidir.

Hayvanlarda, ağızdan alındıktan sonra tuz sindirim kanalından hızlı ve yüksek oranda (%90)  emilir ve tüm vücuda dağılır. Buna göre doğru cevap E seçeneğidir.

Koniin, Maydanozgiller ailesinden Baldıran bitkisinin tüm kısımlarında bulunan sıvı bir alkaloittir. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

Fenilizokuinolin Alkaloitler: Bu grupta kolşisin, demekolşin gibi maddeler yer alır.

Asetat türevi alkaloitlerin başlıcalarını baldıran bitkisinde bulunan koniin, N-metilkoniin gibi maddeler oluşturur.

Benziltetrahidroizokuinolin Alkaloitler: Bu grupta morfin, kodein, tebain ve diğer afyon alkaloitler, aristoloşik asit, berberin, şelidonin, hidrastin, bikukulin, papaverin, rhoeadin gibi alkaloitler bulunur.

Buna göre doğru cevap C seçeneğidir.

Striknin: Kargabüken bitkisinin tohumlarında bulunan ve sıçan zehiri olarak sıklıkla kullanılan indol alkaloittir. Buna göre doğru cevap A seçeneğidir.

Yapılarında siyanhidrik asit (HCN, hidrojensiyanür) bulunduran ve bunu asidik veya enzimatik hidrolizle salıveren bitkiler siyanogenetik bitkiler (acıbadem, taflan, şeftali, kiraz,keten, sorghum türleri) olarak bilinirler.

İtüzümü; Solanin ve Benzeri Glikozitler grubuna giren bir bitkidir.

Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

Özellikle yabani şalgam, kolza ve pamuk gibi bitkilerde veya bunlardan elde edilen yağlarda bulunan erusik asit, sterkulik asit, malvalik asit, setoleik asit, fitanik asit gibi yağ asitleri vücutta sindirilemedikleri için hayvanlarda zehirlenmeye neden olabilirler. Bunlar içerisinde de özellikle erusik asit önem taşır ve bu maddeyi içeren yemlerin tüketilmesi hayvanlarda, gelişme geriliğine, yemden yararlanmanın azalmasına, kalp kası ve çizgili kaslarda hasara, kalp kası mitokondrionlarında glutamat gibi maddelerin yükseltgenme yeteneği ve ATP üretiminin bozulmasına, dalağın büyümesine ve alyuvarların parçalanmasına yol açabilir. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

Hayvanların metallere maruziyeti genellikle yem ve suyla olmaktadır ve bu metallerden bazıları (arsenik, kadmiyum, civa, molibden, kurşun, selenyum gibi) son derece zehirli iken, bazıları (arsenik, kadmiyum, kobalt, krom, kurşun, nikel, selenyum gibi) karsinojenik etkili, bazıları da mutajenik ve teratojenik etkilere sahiptir.

Karbon elementi yaşamın temeli olan elementlerden biridir ve özel bazı bileşikler dışında zehirli olarak nitelenmemektedir.