TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ

Klinik toksikoloji: Zehirlenmelerin nedeni, zehirlerin hayvanlardaki etkileri, tanı ve tedavisinden bahseden alt bilim dalıdır. Bu açıklamaya göre doğru cevap 'A' seçeceğidir.

Zehirler bitkisel, hayvansal, madensel, sentetik ve enerjetik olarak beş alt sını a toplanabilir. Bitkilerde alkaloid (atropin, morfin, koniin), glikozid (kalp glikozid- leri, siyanogenetik glikozidler), saponin, solanin, tanen, eterik yağ ve organik asitler gibi aktif unsurlar bulunur. Bunlar ve benzerleri toksikolojik yönden önemlidir. Dolayısıyla doza bağımlı olarak saponin zehir etkisi yaratabilir. Bu açıklamaya göre doğru cevap 'E' seçeneğidir.

Kimyasal Yapılarına Göre zehirler; Organik ve inorganik zehirler olarak bölümlenir. Bakır, kurşun, civa, kadmiyum, arsenik gibi inorganik bileşikler, bunların organik maddelerle oluşturdukları tuzlar inorganik zehirlerdir. Hidrokarbonlar, alkoller, eterler, fenoller, aldehidler, esterler, aminler, bitkisel ve hayvansal zehirler ile mantar zehirleri gibi pek çok bileşik organik zehirler kapsamdadır. Bu açıklamaya göre 'Fenol' organik bir zehirdir. Açıklamaya göre doğru seçenek 'E' 13.

Zehirli maddeler, zehirlilik derecelerine göre sınıflandırılabilir. Zehirlilik dozu 1 mg/kg ve daha az olan madde 'Aşırı Zehirli' bir maddedir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'A' seçeneğidir.

Deney hayvanlarını öldüren en küçük öldürücü doza 'Minimal letal doz' denir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'E' seçeneğidir.

Perakut zehirlenme; toksik bir maddenin çok yüksek miktarda ve tek dozda alınmasıyla oluşan; yaşamsal öneme sahip organ ve fizyolojik işlevlere yönelik etkisi çok kısa sürede gelişen, kısa sürede zehirlenme belirtileri ve ölümle sonlanan zehirlenme şeklidir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'A' seçeneğidir.

İlaç ve zehirlerin vücuttan atılmasına Ekskresyon denir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'D' seçeneğidir.

Yakıcı ve dağlayıcı maddeler gibi dokularda yıkım yaparak etkiyen maddeler dışında kalan zehirlerin zehirlenme yapabilmesi için kan dolaşımına girmesi, yani emilmesi gerekir. Zehirlerin emilimi ilaçların emilimine benzer dört temel mekanizmadan biri ile gerçekleşir. Bunlar pasif difüzyon, aktif taransport, endositoz ve filtrasyondur. Emilme çoğunlukla sindirim, solunum ve deri yoluyla olmaktadır. Hekimin veya başka kişilerin uygulamasıy-la zehirler doğrudan parenteral yollarla da vücuda girebilir (yüksek dozda ilaç verilmesi gibi). Emilmeyi etkileyen birinci faktör çözünürlüktür, yağ/su dağılım katsayısı yüksek olan zehirli maddeler kolay emilirken; çözünmeyen tuzlar ve iyonlaşmış bileşikler daha zayıf emilir. Bu açıklamaya göre seçilmesi gereken hatalı seçenek 'B' seçeneğidir.

Hayvanlardan alınan salya örneklerinde başarılı bir şekilde Doping analizi yapılabilmektedir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'E' seçeneğidir.

Kimyasal ve analitik toksikoloji aynı anlama gelmekle birlikte insan ve hayvanlardaki zehirlenme olaylarında zehirlenmeye neden olduğundan kuşkulanılan maddelerin kimyasal yöntemlerle aranması ile ilgilidir. Forensik ve adli toksikoloji aynı anlama gelmekle birlikte zehirlenme olaylarında kasıt olduğundan kuşkulanılan adli olayların çözümünde yardımcı olur. Klinik ve analitik toksikoloji dalları ile yakın ilişkilidir. Klinik toksikoloji ise zehirlenmelerin nedeni, zehirlerin hayvanlardaki etkileri, tanı ve tedavisinden bahseden alt bilim dalıdır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Genel olarak zehir, vücutta şekillenebilen ancak canlı organizma ile nitel ve nicel olarak geçimsizliği bulunan ve vücutta kimyasal veya fizikokimyasal yıkım yapan bir maddedir. Daha anlaşılır bir yaklaşımla zehirler gerçek zehirler ve zehirleyici maddeler olarak bölümlenmiştir. Gerçek zehirler, çok az miktarlarda bile organizmada zarara neden olan maddelerdir. Zehrin en tipik özelliği bu zararlı etkisini en küçük dozlarda bile göstermesidir. Zehirleyici maddeler ise ancak çok miktarda veya yüksek derişimde vücuda girdiği zaman, ya da yanlış kullanılınca zehirleyici olabilen maddelerdir. Doğru seçenek D şıkkıdır.

Bitkisel zehirler, bitkilerden elde edilmekte birlikte kimi uygun dozlarda ilaç olarak da kullanılabilen çeşitli maddelerden oluşur. Örnek olarak; atropin, morfin, koniin gibi alkaloidler, kalp glikozidleri, siyanogenetik glikozidler gibi glikozidler, saponin, solanin, tanen, eterik yağ ve organik asitler gibi aktif maddeler verilebilir. Doğru cevap A şıkıdır.

Toksik doz, bir maddenin, ölüme yol açmaksızın zehirlenme belirtileri oluşturan miktarına denir. Letal doz, bir kez verilince ölüme neden olan miktardır. Fatal doz, deney hayvanlarında % 100 öldüren dozdur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Zehirli dozu 1 mg/kg ve daha az olanlar aşırı zehirli,  1-50 mg/kg olanlar fazla zehirli, 50-500 mg/kg olanlar orta derecede zehirli, 0.5-1g/kg olanlar az zehirli, 5-15 g/kg olanlar pratik olarak zehirsiz,  15 g/kg’dan fazla olanlar ise göreceli olarak zararsız kabul edilir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Perakut zehirlenme: Toksik bir maddenin çok yüksek miktarda ve tek dozda alınmasıyla oluşan; yaşamsal öneme sahip organ ve fizyolojik işlevlere yönelik etkisi çok kısa sürede gelişen, kısa sürede zehirlenme belirtileri ve ölümle sonlanan zehirlenme şeklidir. Zehirlenme belirtileri birkaç dakika ile 24 saat arasında şekillenir. Akut zehirlenme: Toksik bir maddenin yüksek ve çoğunlukla tek dozda veya 24 saat içinde bir kaç kez alınmasıyla oluşan; kısa sürede zehirlenme belirtileri ve ölümle sonlanan bir zehirlenme olgusudur. Zehirlenme belirtileri birkaç (1-3) gün ile bir hafta arasında şekillenir. Subakut zehirlenme: Alınan zehir miktarı akut zehirlenmeninkinden daha düşüktür, zehirlenmenin ortaya çıkışı daha uzun sürer, fakat klinik belirtileri yönünden akut zehirlenmeye benzer. Zehirlenme belirtileri haftalar sonra ortaya çıkar. Kronik zehirlenme: Bir veya birkaç kez alındığında klinik zehirlenme oluşturmayan miktarlarına birçok kez maruz kalınmasıyla meydana gelen bir zehirlenme tipidir. Kronik zehirlenme meydana getiren zehirler etkilerini genellikle 1-3 aylık bir maruz kalınma/ alım sürecinden sonra gösterirler. Subkronik zehirlenme şekilde zehirlenme tipi tanımlaması yapılmamaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Bitkisel ve hayvansal yağlarda çözdürülmüş maddeler su ve mineral yağlarda çözünmüş olanlara göre daha zehirlidir. Zehirin iyi çözünmesi veya çözücü maddenin su yerine yağ olması halinde emilme artacağı için zehirlilik artar. Dolayısıyla II. sıradaki ifade yanlıştır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Kediler fenol ve salisilatları metabolize eden enzimden yoksun oldukları için bu bileşiklere duyarlıdır. Doğru seçenek E şıkkıdır.

Organik klorlu insektisidler, arsenik trioksit, madensel bakır, kurşun ve tuzları barsaklardan zayıf emilir ve büyük kısmı dışkı ile atılır. Bakır gibi safra ile çıkartılan maddeler dışkı ile çıkartılır. Salisilat idrar ile atılır. Siyanür ve uçucu anestezikler gibi bazı maddeler solunum havasıyla atılır. Bu nedenle fosforla zehirlenmiş hayvanlarda solunum havası sarımsak gibi kokar ve karanlıkta fosforesans gösterir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Klinik muayenede vücut ateşi gibi klinik veriler toplanır. toksikolojik analizde zehirli maddelerin geçişi olduğu süt tırnak kıl gibi örnekler toplanarak zehir ile incelenir. Fizyolojik ve farmakolojik muayene zehirlenmelerde kullanılabilecek incelemeler değildir. Patolojik muayene yani D şıkkı doğru cevaptır.

Biyotoksikoloji toksikolojinin dallarından değildir.