TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ

Aşağıdakiler Su hayvanları yetiştiriciliğinde kullanılan ve dokularda kalıntalara neden olabilen ilaçlardandır;

Antibiyotik büyütme faktörlerinin tümünün kullanımının yasaklandığı ilk ülke isveçtir.

Antioksidan etki hayvansal dokuların tüketilmesi ile vücuda alınan ilaç kalıntılarının insanlarda neden olabileceği etkiler arasında değildir.

Ar-Ge “Veteriner Sağlık Ürünleri ve Halk Sağlığı Daire Başkanlığı” bünyesindeki çalışma gruplarından değildir.

Hayvana uygulanmak ya da hayvan için kullanılmak amacıyla tüm üretim aşamalarından geçerek kullanıma hazır hâle getirilmiş ilaç niteliğinde olmayan ürünler, Tıbbî olmayan veteriner sağlık ürünleri olarak tanımlanmaktadır.

Hayvanlarda aktif veya pasif bağışıklık oluşturmak, bağışıklığın seviyesini ölçmek veya hastalık teşhisi için hazırlanmış aşı, serum gibi ürünler ile teşhis kitleri, Veteriner biyolojik ürünleri kapsamındadır.

Veteriner sağlık ürünlerinin onayı, üretimi ve sahibinin sorumlulukları ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgiler doğrudur;

Veteriner tıbbî ürünlerinin toptan ve perakende satışı ve tanıtımı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgiler doğrudur;

2. Veteriner tıbbî ürünlerini depolayanlar, toptan ve perakende ticaretini yapanlar, alış ve satış ile ilgili kayıtları tutmak zorundadır.

3. Veteriner sağlık ürünlerinin tanıtımına ilişkin düzenlemeler ilgili Bakanlıkça belirlenir.

4. Veteriner sağlık ürünlerinin ambalajında satış fiyatının belirtilmesi zorunludur.

Kimyasal analiz Veteriner Tıbbi Ürünler Hakkında Yönetmelik (24.12.2011 Tarih, 28152 Sayılı Resmi Gazete) kapsamında yer almaz?

Psikotropik ve narkotik ürünlerin yazıldığı reçeteye başka hiç bir ürün ürün yazılamaz.

Bir dönem antibiyotikler hayvanları hastalıklardan korumak amacıyla tedavi dozlarının altında ve hayvan kesime gidene kadar yemle kullanılmışlardır. Bu amaçla penisilin türevleri, tetrasiklinler, sülfonamidler, avoparsin, olakindoks, tilosin, çinko basitrasin, spiramisin, virjinamisin gibi çeşitli antibiyotikler kullanılmıştır. Hayvansal gıdalardaki veteriner ilaç kalıntılarından kaynaklı istenmeyen etkilerin gözlenmesi, başta AB ülkeleri olmak üzere dünya’da pek çok ülkede bunların yasal denetimlerinin yapılması ve kimi ilaçların kullanımının yasaklanması zorunluluğunu gündeme getirmiştir. Bu amaçla antibiyotikler kapsamında ilk uygulamalar 1969’da İsveç’te başlamıştır.

İKAS, ilaca ve ilacın kullanıldığı farklı hayvan türündeki farmakokinetiğine göre değişkenlik gösterir. Belirtilen nedenle, İKAS belirlemelerinde türe özel farmakokinetik (ilacın emilmesi, dağılması, metabolize edilmesi ve atılmasına kadar giden olaylar zinciri) değerlerin ortaya konulması ve buna uyulması gerekir. Poikiloterm canlılar olan balıklarda ilaçların kinetikleri ve kalıntıları balık türleri arasında ve ortam ısısı gibi faktörlere bağlı olarak önemli ölçüde değişkenlik gösterir. Belirtilen nedenle balık türlerine göre MRL ve İKAS düzeylerinin belirlenmesi ayrı bir önem taşır. Gıda değeri olan memeli ve kanatlılar için İKAS değerlerinin çoğu bilinmektedir. Buna karşılık, balıklarla ilgili bilgiler azdır. Balıklarda İKAS’ın belirlenmesinde “derece gün” olarak adlandırılan temel kavram esas alınır. Eğer tüm hayvanlar için herhangi bir ilaçla ilgili bilinen bir İKAS değeri yoksa, uyulması gereken süreler, Bakanlıkça tavsiye edilen, et için 28 gün, süt için 7 gün, yumurta için 7 gün, balık eti için 500 °C/gün dür.

İlaç kalıntılarının ekonomik ve sağlık (güvenlik) olmak üzere iki yönlü olumsuz etkileri vardır. Ekonomik zararlar, en yaygın olarak penisilin ve benzeri antibiyotiklerden ileri gelir. Süt ürünlerindeki bu tip antibiyotik kalıntıları yararlı bakterilerin/mayaların ölümüne neden
olduğundan starter kültürlerin, yoğurdun, peynirin, tereyağın, kremanın yapımında bozulmaya ve kötü ürünün tüketime sunulamamasıyla ciddi ekonomik kayıplara neden olur.

İlaç kalıntılarının güvenlik yönünden etkileri ise doğrudan-kısa sürede ve dolaylı yoldan-uzun sürede olmak üzere iki şekilde değerlendirilir. İlk grup etkiler hayvan sağaltımında kullanılan ilaçların dokularda oluşturduğu kalıntıların ürünlerle alınması neticesinde insanlarda görülen aşırı duyarlılık reaksiyonları ve toksik etkileri ifade eder. İkinci gruptaki etkiler ise kalıntılara bağlı tüketicilerde görülebilecek kanserojen, teratojen, mutajen, üreme ile ilgi sorunlar ve bakterilerde direnç gelişimini karşılar. Dolayısıyla kalıntılar tüketicilerde hafif bir alerjiden, kanserojen, teratojen, mutajen ve üreme ya da doğrudan ölüme kadar varan çeşitli zararlı etkilere neden olabilir. Hormon kalıntılarına uzun süreli maruziyet cinsiyet karekterlerinde değişikliğe, antibiyotik ve antelmentik kalıntılı ürünlerin uzun süre tüketilmesi ise bakteri ve parazitlerde direnç gelişimi ile kontrol edilemeyen hastalık salgınlarına yol açar.

Gıda değeri olan hayvanlarda kalıntısına rastlama sıklığı en fazla olan ilaçların başında, anabolik, androjenik ve östrojenik etkili büyümeyi ilerletici etkiye sahip doğal ve sentetik steroidler, zeranol, stilbenler, tirostatik hormonlar, β- adrenerjik reseptör (βA-R) agonistler ve antibiyotikler, antelmentik gibi koruyucu veya sağaltıcı amaçla kullanılan ilaçlar gelmektedir.

Hayvansal gıdalardaki veteriner ilaç kalıntılarından kaynaklı istenmeyen etkilerin gözlenmesi, başta AB ülkeleri olmak üzere dünya’da pek çok ülkede bunların yasal denetimlerinin yapılması ve kimi ilaçların kullanımının yasaklanması zorunluluğunu gündeme getirmiştir. Bu amaçla antibiyotikler kapsamında ilk uygulamalar 1969’da İsveç’te başlamıştır.

Türkiye'de 2006 yılında antibiyotik büyütme faktörlerinin tümü yasaklanmıştır.

Gıdalardaki kalıntıların yorumlanmasında iki değer üzerinde durulur. Bunlardan ilki maksimum kalıntı limiti (MRL, mg/kg gıda), diğeri ise kabul edilebilir günlük alım (KGA, mg/kg canlı ağırlık) veya tolerans’dır. MRL, hayvansal gıdalarda bulunmasına izin verilen en yüksek kalıntı miktarıdır KGA, gıdalarda kalıntı halinde bulunan bir ilaç veya kimyasal maddenin, tüketicilerin sağlığı üzerinde hiçbir olumsuz etkisi olmaksızın, yaşam boyunca ve günlük olarak alınabilir miktarını ifade eder. Teratojen etki, ilaç ve metabolitlerinin anne kanından yavru zarı yoluyla yavruya geçmesi sonucu yavruda görülen şekil
bozuklukları veya noksan gelişme olup sıfır tolerans ise, kanserojen etkiye sahip ilaç ya da kimyasal maddelerin gıda maddelerinde bulunmaması gerektiğini ifade eden terimdir.

İlaç kalıntı arınma sürelerine (İKAS) uyulmaması ilaç kalıntılarının bir diğer sebebidir. İKAS, gıda değeri olan doku ve organlarda, istenmeyen veya zehirleyici etkileri bakımından önem taşıyan ilaç veya kimyasal madde kalıntılarının, tüketiciler için güvenli bir düzey veya yoğunluğa inene kadar ilaç uygulanan hayvanların kesilmemesi gereken süreyi ifade eder; bu, aynı zamanda, hayvanlarda sağaltımın durdurulması ile kasaplık olarak kesilmeleri arasında geçmesi gereken süre anlamına da gelmektedir. İKAS, ilaca ve ilacın kullanıldığı farklı hayvan türündeki farmakokinetiğine göre değişkenlik gösterir. Belirtilen nedenle, İKAS belirlemelerinde türe özel farmakokinetik (ilacın emilmesi, dağılması, metabolize edilmesi ve atılmasına kadar giden olaylar zinciri) değerlerin ortaya konulması ve buna uyulması gerekir.

Eğer tüm hayvanlar için herhangi bir ilaçla ilgili bilinen bir İKAS değeri yoksa, uyulması gereken süreler, Bakanlıkça tavsiye edilen, et için 28 gün, süt için 7 gün, yumurta için 7 gün, balık eti için 500 ° C /gün dür.

US-FDA ve Çevre Koruma Ajansı (EPA), AB, Türkiye’de Tarım ve Orman Bakanlığı insan sağlığını korumak amacıyla hayvansal ürünlerdeki ilaç kalıntılarına ait tolerans düzeyleri belirlemektedir. Türk Gıda Kodeksi’nde de bazı ilaçlar için bu düzeyler verilmiştir. Güçlü zehirli/kanserojen etkiye sahip ilaç kalıntıları için sıfır tolerans uygulanmaktadır.

Sıfır tolerans: Kanserojen etkiye sahip ilaç ya da kimyasal maddelerin gıda maddelerinde bulunmaması gerektiğini ifade eden terim.

Yemlere yem katkı maddesi olarak antibiyotikler ve ilaç niteliğindeki maddelerin katılması yasaktır. Yetiştiricilerin hayvanlarında herhangi bir hastalık görülmesi durumunda, tedavide kullanılacak ilacın yemle birlikte hayvanlara verilmesinin gerektiği durumda, veteriner hekim reçetesi ile ancak Bakanlıktan onay almış yem fabrikalarında üretilmiş yemler kullanılabilir. "Kendi yemini yapan ancak onaya tabi olduğu halde Bakanlıktan onay almamış işletmeler ilaçlı yem üretemez" denilmektedir.