TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ

Hayvan büyütme faktörü olarak kullanılmış ve yasaklanmış ilaç grupları: antibiyotikler, antikoksidialler ve hormonlarlardır.

Hayvansal gıdalardaki veteriner ilaç kalıntılarından kaynaklı istenmeyen etkilerin gözlenmesi, başta AB ülkeleri olmak üzere dünya’da pek çok ülkede bunların yasal denetimlerinin yapılması ve kimi ilaçların kullanımının yasaklanması zorunluluğunu gündeme getirmiştir. Bu amaçla antibiyotikler kapsamında ilk uygulamalar 1969’da İsveç’te başlamıştır.

hayvanlarda büyüme ilerleticisi olarak eksojen hormon kullanımının 1981’de AB’de, 2003’de ise Türkiye de (2003/18 sayılı Tebliğ) ve diğer ülkelerde yasaklanmasına neden olmuştur.

Testosteron, progesteron, östrojen ve somatropin doğal hormonlardır, insan ve hayvanlarda bulunur.

Veteriner ilaç kalıntılarının pek çok sebepleri bulunmaktadır. Bunların başında, ilaçların uzman olmayan kişiler tarafından yanlış şekilde kullanılması, tezgah üstü ilaç kullanımı (Over-the-counter-OTC), etiket dışı ilaç uygulamaları gelmektedir. İlaç kalıntı arınma sürelerine (İKAS) uyulmaması ilaç kalıntılarının bir diğer sebebidir.

Eğer tüm hayvanlar için herhangi bir ilaçla ilgili bilinen bir İKAS değeri yoksa, uyulması gereken süreler, Bakanlıkça tavsiye edilen, et için 28 gün, süt için 7 gün, yumurta için 7 gün, balık eti için 500 ° C /gün dür.

İlaç kalıntılarının güvenlik yönünden etkileri ise doğrudan-kısa sürede ve dolaylı yoldan-uzun sürede olmak üzere iki şekilde değerlendirilir. İlk grup etkiler hayvan sağaltımında kullanılan ilaçların dokularda oluşturduğu kalıntıların ürünlerle alınması neticesinde insanlarda görülen aşırı duyarlılık reaksiyonları ve toksik etkileri ifade eder. İkinci gruptaki etkiler ise kalıntılara bağlı tüketicilerde görülebilecek kanserojen, teratojen, mutajen, üreme ile ilgi sorunlar ve bakterilerde direnç gelişimini karşılar.

Toleransın belirlenmesinde güvenli kosantrasyonun hesabı önemlidir. Güvenli konsantrasyon = (KGA) (canlı ağırlık) /besin tüketim faktörüdür.

Veteriner tıbbî ürün onay sahibi, ürününün etkin, güvenilir ve öngörülen kalitede olması ile uygun şartlarla dağıtımından sorumludur. Onay verilmiş veteriner tıbbî ürünün kullanımında istenmeyen etkilerinin ortaya çıkması durumunda, onay sahibinin sorumluluğu ortadan kalkmaz.

Veteriner sağlık ürünlerinin onayını, kimyager, kimya mühendisi, eczacı veya veteriner hekim olan gerçek kişiler veya bu kişilerden birini istihdam eden tüzel kişiler alabilir. Bunlardan, veteriner biyolojik ürünlerin onayını, sadece veteriner hekimler ve veteriner hekim istihdam eden tüzel kişiler alabilir.

Tıbbî olmayan veteriner sağlık ürünlerinin üretimi, ithalatı, ihracatı, kullanımı, ambalajlanması, etiketlenmesi, tanıtıcı bilgileri, tanıtımı, depolanması, piyasaya arzı, reçeteli ya da reçetesiz satışı ve kontrolü Bakanlıkça belirlenir.

Veteriner ilaçlarının dağıtımında ülkeler arasında önemli ayırım vardır; Almanya’da veteriner hekimler; Belçika, Danimarka, İtalya, Norveç ve Lüksemburg’da eczaneler tek kanal durumundadır; Fransa, Hollanda, İngiltere, İspanya, İrlanda, Portekiz ve Yunanistan’da veteriner hekimler ağırlıklı olarak dağıtımda yer almaktadırlar. Fransa, İrlanda, Yunanistan ve İngiltere’de izinli satıcılar ve kooperatifler de önemli rol oynarlar.

Reçete, hekimin ismi, diploma numarası, adresi, yazıldığı yer ve tarihi kapsayan resmi belgedir.

Eğer tüm hayvanlar için herhangi bir ilaçla ilgili bilinen bir İKAS değeri yoksa, uyulması gereken süreler, Bakanlıkça tavsiye edilen, et için 28 gün, süt için 7 gün, yumurta için 7 gün, balık eti için 500 ° C /gün dür.

İlaç kalıntılarının güvenlik yönünden etkileri ise doğrudan-kısa sürede ve dolaylı yoldan-uzun sürede olmak üzere iki şekilde değerlendirilir. İlk grup etkiler hayvan sağaltımında kullanılan ilaçların dokularda oluşturduğu kalıntıların ürünlerle alınması neticesinde insanlarda görülen aşırı duyarlılık reaksiyonları ve toksik etkileri ifade eder. İkinci gruptaki etkiler ise kalıntılara bağlı tüketicilerde görülebilecek kanserojen, teratojen, mutajen, üreme ile ilgi sorunlar ve bakterilerde direnç gelişimini karşılar.

Gıda elde edilen hayvanlarda kullanılan ilaçların formülasyonları kalıntı riskinin oluşmasında önemli faktördür. Bu nedenle, veteriner ilaç endüstrisi, kalıntı riskini en aza indirecek ilaç formülasyonlarını geliştirme yönünde çalışmalarını yoğunlaştırmalıdır. Kalıntı riskinin azaltılmasında veteriner hekimlerin rolü de oldukça önemlidir. Veteriner hekim tedavide etkin ve kalıntı riski düşük ilacı seçerek ve özellikle injektabl ürünlerde doğru uygulama yerine injeksiyonla bu riski azaltabilir. Keza, ilaç seçiminde, hayvanda biyotransformasyon organların sağlık durumunun göz önüne alınması, etiket dışı ilaç kullanımlarının önlenmesi, ilacın kullanımından sonra prospektüste bildirilen İKAS’a uyulmasının sağlanması, yetiştirici ve tüketici bilincinin artırılması, konu ile ilgili kurum ve kuruluşların kalıntılarla ilgili gerekli izlemeleri düzenli olarak yapması da kalıntıların önlenmesinde ayrı bir önem taşımaktadır. Bu sürelerin her ilaç maddesi için yapılan çalışmalarla belirlenmesi gerekir.

Sıfır tolerans: Kanserojen etkiye sahip ilaç ya da kimyasal maddelerin gıda maddelerinde bulunmaması gerektiğini ifade eden terim.