TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ

Kemoterapi 19’uncu yüzyılın sonlarında Alman araştırıcı Paul Ehrlich’in ortaya attığı bir terimdir. “Konakçıya zarar vermeksizin veya çok az zarar vererek vücudunda bulunan bakteri, iç ve dış parazit, virüs, protozoa gibi zararlıların gelişmesini durduran veya öldüren maddelerle yapılan bir sağaltım şekli” olarak tanımlanır.

• Antelmintikler: Yuvarlak ve yassı kurtları (şerit ve kelebekler) etkileyen maddelerdir.

Karsinojenik etki: Amerika, Avrupa Birliği ve Türkiye’de karsinojenik olmaları sebebiyle bazı ilaçların gıda değeri olan hayvanlarda kullanılması yasaktır. Bunlar; nitrofuranlar (furazolidon, nitrofurazon gibi), imidazol antibiyotikler (dimetridazol, ronidazol, metronidazol gibi), kloroform, klorpromazin, kloramfenikol ve bazı sülfonamidler (sülfadimidin gibi).

Bakterilerin gelişmesini/üremesini yavaşlatan/durduranlar (bakteriyostatikler): Bu ilaçlar bakterilerin gelişmesi ve üremesini yavaşlatır-engellerler. Tetrasiklinler, makrolidler, fenikoller, sülfonamidler ve kinolonlar örnek olarak verilebilir.

Protein sentezinin engellenmesi: Bakterilerde ribozomlar ile birleşerek, mRNA ile
yönetilen protein sentezini bozarlar. Tetrasiklinler, aminoglikozidler, fenikoller, makrolidler ve linkozamidler bakterilerde protein sentezini bozarlar.

Beta-Laktamlar:  Yapılarında birisi azot, üçü karbon atomundan oluşan dört üyeli bir halka bulunan ilaçlar beta-laktam antibiyotikler diye bilinirler. Penisilinler ve sefalosporinler bu grupta incelenirler.

İdeal Bir Antelmintiğin Özellikleri

1. Sağaltım güvenliği geniş olmalıdır; yani, parazitlere istenen ölçüde etkiyen ilaç miktarı ile konakçıda zehirlenmeye yol açabilen miktarı arasındaki mesafe büyük olmalıdır. Sağaltım indeksi <4 olan maddeler genellikle tehlikeli olarak kabul edilir.

2. İlacın etkinliği iyi olmalıdır. Normal şartlarda antelmintik bir ilaç hem ergin hem de çeşitli gelişme dönemlerindeki larvalara etkili ve geniş etki spektrumlu olmalıdır. İlacın hayvandaki parazit yükünü >%90 azaltması istenen bir özelliktir. 3. Kolayca verilmeye elverişli bir dozda etkili olmalıdır; diklorofen ve hekzakloroetanda olduğu gibi, bazı antelmintikler çok etkili olmakla beraber, sağaltım amacıyla kullanılacak ilaç miktarı bazen uygulama zorluğuna yol açabilecek kadar fazladır.

4. Parazitleri öldürdükten veya hareketsiz kıldıktan sonra vücuttan atılmalarını da sağlamalıdır.

5. Verildikten sonra, sindirim kanalından hızlı emilip parçalanmamalıdır.

6. Genellikle tek dozda sağaltım sağlamalıdır.

7. Uygulanması veya hayvan tarafından kabul edilmesi kolay olmalıdır.

8. Ucuz olmalıdır.

9. Yenilebilir dokularda, süt, yumurta gibi besinlerde kalıntı problemine yol açmamalıdır.

Kelebeklere Etkiyen İlaçlar:  Kelebek hastalığının (distomatoz, fassioliazis olarak da bilinir) etkenleri Fasciola hepatica, F.gigantica, Dicrocoelium dentriticum, Paramphistomum cervi (rumen kelebeği), Paragonimus kellicotti (akciğer kelebeği) diye bilinen parazitlerdir. Kelebek hastalığının sağaltımında kullanılan son derece etkili ilaçlar (hekzaklorofen, diamfenetid, oksiklozanid, nitroksinil, rafoksanid, benzimidazoller, klorsulon) vardır.

Dezenfektan veya jermisid: Bakteri ve hastalık yapıcı diğer etkenleri tahrip etmek için kullanılan madde olarak tanımlanır. Dezenfektanlar mikroorganizmaları öldürerek etkirler ve genellikle cansız cisimler üzerine uygulanırlar. Mikroorganizmalar yanında, konakçının hücrelerine yönelik yıkımlayıcı etki de oluştururlar.

Dezenfeksiyonda Dikkat Edilecek Hususlar
• Çözelti halinde, etkileri, emülsiyon, aerosol ve toz şekillerine göre daha hızlı ve iyidir.
• Dezenfektanlar ılık-sıcak halde (genellikle 20°C) uygulandıklarında, etkileri daha güçlüdür.

• Dezenfekte edilecek saha ve malzemelerden kirletici maddelerin mümkün olduğunca uzaklaştırılması uygulamanın başarısını önemli ölçüde artırır.
• Gübre ve artıklar ile altlıkların hayvanların ulaşamayacağı veya giremeyeceği bir yere konulması ve mümkünse yakılması ya da dezenfektan bir maddeyle muamele edilmesi tavsiye edilir.
• Doğrudan alınan güneş ışığı (UV ışığından dolayı) gübre ve altlıklarda bulunan çok sayıda hastalık yapıcı bakteriyi öldürür; bu sebeple, çiftliklerde gübrelerin ince bir şekilde yayılması ve böylece her tarafının doğrudan güneş ışığı almasının sağlanması çok faydalıdır.

Benzimidazol türevi antelmintiklerden albendazol, kambendazol, mebendazol, oksibendazol, oksfendazol ve parbendazol gebeliğin özellikle ilk 1-1.5 ayı esnasında kullanılmamalıdırlar. Doğru cevap C'dir.

Bakterilerin gelişmesini/üremesini yavaşlatan/durduranlar (bakteriyostatikler): Bu ilaçlar bakterilerin gelişmesi ve üremesini yavaşlatır-engellerler. Tetrasiklinler, makrolidler, fenikoller, sülfonamidler ve kinolonlar örnek olarak verilebilir. Diğer şıklarda verilenler bakterileri öldüren antibiyotikler arasındadır. Doğru cevap A'dır.

Hücre zarı geçirgenliğinin değiştirilmesi: Bakteri hücre zarı (stoplazmik zar) 2-4 sıralı molekül kalınlığında ve sıkıca paketlenmiş lipoprotein yapılıdır; az sayıda delik vardır ve suya geçirgenliği zayıftır. Polimiksin, tirotrisin, nistatin, amfoterisin bu şekilde etki gösterir. Diğer şıklarda verilenler nükleik asit sentezini inhibe ederk etki gösteren antibiyotik çeşitleridir. Doğru cevap E'dir.

AMinoglikozidler, hedef bakterilerde protein sentezini engeller. Bakterilerde protein sentezini (30S ribozomlar) engelleyerek etkilerini oluştururlar.

Penisilinler normal sağaltım dozlarında bakterileri öldürerek bakterisidal nitelikte etki meydana getirirler. Genel anlamda bakterilerde hücre duvarı sentezini engelleyerek etkili olurlar ve bu şekliyle seçkin etki gösteren ilaçlar olarak kabul edilirler. Bu nedenle alerjik olmaları dışında tüm ilaçlar arasında en az tehlikeli olanlardır.

Kinolonlar bakterilerde DNA jirazın (topoizomeraraz II) etkinliğini engelleyerek, DNA’nın sentezi ve kalıbının çıkarılmasını önlerler. İlacın etkisine maruz kalan bakteri bölünemez ve uzayarak ölür. Bu tip antibiyotiklere örnek olarak enrofloksasin, siprofloksasin, norfloksasin, danofloksasin, sinoksasin, nalidiksik asit, enoksasin verilebilir. Doğru cevap D'dir.

Sanitizer: Çevrede insan ve hayvan sağlığıyla ilgili olarak su, toprak, alet vb malzemelerdeki mikroorganizmaların yok edilmesi amacıyla kullanılan maddelerle yapılan işlemdir. Doğru cevap C'dir.

Antelmintiklerin Kullanılma Yolları 

• Ağız

• Deriye dökme veya damlatma

• İlaçlı yem

• Parenteral enjeksiyon 

• Rumen içi (uzun etkili-yavaş salıveren şekiller)

Doğru cevap E'dir.

Kemiricilere Karşı Kullanılan İlaçlar 

Hızlı etkililer: Alfa-naftiltiyoüre, alfa-kloraloz, çinko fosfür, floroasetat, talyum sülfat, striknin, arsenik, ada soğanı, rezerpin, norbormid, krimidin, brometalin. 

Yavaş etkililer: Pıhtılaşmayı engelleyici maddeler. 

Orta hızda etkililer: Vitamin D. 

Doğru cevap C'dir.

Oksiklozanid kelebeklere etkileyen ilaçlar arasındadır. Diğerleri yuvarlak kurtlara etkileyen ilaçlardır. Doğru cevap D'dir.