TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ

Nöro-modulatörler: Sinir ucundaki ana sinaps veya kavşakta uyarının geçişini sağlamayan ama bunu ayarlayan maddelerdir; sinaps öncesi ucun (presinaptik-uç) veya sinaps sonrası (postsinaptik) zarın uyarılabilirliğini değiştirerek etkili olurlar. Böyle bir sinaps veya kavşakta sinaps öncesi uçla nöro-modulatör maddeyi salgılayan sinir ucu arasında ikinci bir sinaps daha vardır; burada açığa çıkan nöro modulatör madde sinaps öncesi ucu depolarize ederek buradan NM maddenin salıverilmesini azaltır veya engeller.

Merkezi sinir sisteminde ana görev birimi sinir hücresidir; bu, hücre gövdesi ve akson’dan yapılmıştır. Akson sinir uyarısını (impuls) hücre gövdesinden çevreye ileten kısımdır.

Nöron ana biriminde uyarıyı çevreden hücre gövdesine doğru ileten bir dendrid(ler) vardır; dentridler her nöronda bulunmayabilir. Her hücre gövdesinden bir akson çıkar ve bu bazen dallanır; bunlar akson yan dalları olarak bilinir.

MSS dışına çıkan aksonların bir kısmı (motor sinirler) çizgili kas hücrelerine kadar uzanır ve temas kurarken, bir kısmı da OSS gangliyonlarına giderek sinaps yaparlar. Çizgili kas, kalp kası, düz kas, salgı bezleri gibi kendilerine has görev yapan hücrelere efektör hücreler adı verilir.

OSS’de gangliyonlarından çıkan aksonlar ve motor sinirlerin efektör yapılarla oluşturdukları temas yerleri sinapsdan ziyade genellikle kavşak olarak isimlendirilir; bunlar nöro-efektör kavşak olarak da bilinir. Motor sinir lifleriyle çizgili kasın yaptığı kavşak nöro-musküler kavşak diye isimlendirilir.

Reseptörleri kapatarak NM'nin tersi etkiye yol açan veya etkisini engelleyen bazı maddeler ile etkiledikleri reseptör çeşitlerinin başlıcaları da şunlardır.

Preanestezi, hastanın genel anesteziye hazırlanması için anesteziden belli bir süre önce (genellikle 10-30 dk) bazı ilaçların kullanılmasını ifade eden bir terimdir. Preanestezik olarak kullanılan ilaç gruplarının başlıcaları şunlardır:

Auerbach pleksusu: Parasempatk sinir hücrelerinden yapılmış karın boşluğundaki organları yöneten sinir hücrelerinden yapılmış yumak/kümedir.

Merkezi sinir sisteminin çeşitli kısımları (beyin kabuğu, limbik sistem, orta beyin, beyin sapı, beyincik, omurilik gibi), şuur, hafıza gibi mental faaliyetler yanında, otonom sinir sistemi (OSS) ve motor görevlerin bütünlük içinde sürdürülmesi; motor ve iç organ faaliyetleri ile ruhi durumun bütünleştirilmesi; vücut ısısı, su dengesi, ara metabolizma, kan basıncı, kızgınlık siklusu, bez salgıları, uyku, heyecan, denge ve hareketlerle ilgili faaliyetlerin düzenlenmesinde görev yaparlar. MSS’nin görevi sadece efektör yapıları (kendilerine has görev yapan yapılar) kontrol etmek değildir. Beş duyu ile çevreden gelen uyarılar yanında, omuriliğin arka (dorsal) köklerindeki gangliyonlar ile kafa sinirlerindeki gangliyonlardan çıkan duyusal sinir lifleri (dendridler) aracılığında taşınan uyarıları alır, değerlendirir ve motor sinirlerle gerekli cevabı veya emri verir. Doğru cevap B’dir.

Merkezi sinir sisteminde ana görev birimi sinir hücresidir; bu, hücre gövdesi ve akson’dan yapılmıştır. Akson sinir uyarısını (impuls) hücre gövdesinden çevreye ileten kısımdır. Nöron ana biriminde uyarıyı çevreden hücre gövdesine doğru ileten bir de dendrid(ler) vardır; dentridler her nöronda bulunmayabilir. Her hücre gövdesinden bir akson çıkar ve bu bazen dallanır; bunlar akson yan dalları olarak bilinir. Aksonlar veya yan dalları diğer nöronların hücre gövdeleri veya dendridleri ile çok yakın temas (aracılı temas) kurarlar; bu yerlere sinaps adı verilir. MSS dışına çıkan aksonların bir kısmı (motor sinirler) çizgili kas hücrelerine kadar uzanır ve temas kurarken, bir kısmı da OSS gangliyonlarına giderek sinaps yaparlar. Çizgili kas, kalp kası, düz kas, salgı bezleri gibi kendilerine has görev yapan hücrelere efektör hücreler adı verilir. OSS’de gangliyonlarından çıkan aksonlar ve motor sinirlerin efektör yapılarla oluşturdukları temas yerleri sinapsdan ziyade genellikle kavşak olarak isimlendirilir; bunlar nöro-efektör kavşak olarak da bilinir. Motor sinir lifleriyle çizgili kasın yaptığı kavşak nöro-musküler kavşak diye isimlendirilir. Doğru cevap A’dır.

Sinaps, akson veya akson yan dalları sinaps öncesi uçta genellikle bir şişkinlik yapar; buna düğme şeklinde uç adı verilir. Akson veya akson yan dalları üzerinde tesbih tanesi gibi şişkinlikler (varikozit) vardır. Peptiderjik sinir uçları dışında, şişkinlikler ve düğme şeklindeki sinir uçları NM’lerin sentezlendiği ve depolandığı yerlerdir; peptid yapılı NM’ler ise hücre gövdesinde hazırlanır ve aksoplazmik akımla sinir ucuna gelerek depolanırlar. NM’ler sinir uçlarında bir zarla stoplazmadan ayrılmış olan kesecikler (veziküller) içinde depolanırlar; bir sinir ucunda binlerce NM madde molekülü bulunan yine binlerce vezikül mevcuttur. Doğru cevap C’dir.

Normal olarak sinapslarda uyarı geçişinin kesintisiz olarak gerçekleşmesi ve arkadan gelen uyarıların da aynı biçimde sinaps sonrası zara aktarılabilmesi için, uyarıyı takiben sinir ucundan salıverilen NM’nin görevini yaptıktan sonra çok kısa bir süre (birkaç milisaniye) içinde etkisinin sona erdirilmesi gerekir; bu ise bazı enzimatik ve fiziko-kimyasal yollarla başarılır. Bunlar; sinir ucuna geri alınma, çevre dokulara sızma ve enzimatik parçalanmadır. Doğru cevap D’dir.

Aminerjik sinir ucu zarındaki amin pompası (Na,KATPaz) kokain ve trisiklik antidepresanlar (desipiramin, imipiramin gibi); vezikül zarında bulunan amin pompası (Mg-ATPaz) bretilium, guanetidin, rezerpin gibi ilaçlarla engellenir; NA’nın sinir ucuna alınması ve veziküllerde depolanması bozulur. Böylece, bu maddeler dolaylı yoldan etkilerini oluştururlar. Doğru cevap A’dır.

Reseptörleri kapatarak NM'nin tersi etkiye yol açan veya etkisini engelleyen bazı maddeler ile etkiledikleri reseptör çeşitlerinin başlıcaları da şunlardır. • Atropin: mAk-R’ler • d-Tubokürarin: nAk-R’ler •Fenoksibenzamin: αA-R’ler • Prazosin: α1A-R’ler • Propranolol: βA-R’ler • Praktolol: β1A-R’ler • Butoksamin: β2A-R’ler • Difenhidramin: Histamin 1 reseptörler (H1-R’ler) • Simetidin: H2-R’ler •Nalokson: Opioid reseptör (O-R’ler) • Bikukulin: GABA-R’ler. Doğru cevap E’dir.

Preanestezi (Preanestezik Medikasyon): Hastanın genel anesteziye hazırlanması için anesteziden belli bir süre önce bazı ilaçların kullanılmasını ifade eden bir terimdir. Esas amacı; hastanın anesteziye girişini ve çıkışını düzgün ve güvenli kılarak dengeli bir anestezi sağlamaktır. Doğru cevap B’dir.

Çırpınma Önleyiciler (Antiepileptik İlaçlar):  İlaç örnekleri: Diazepam, fenitoin, fenobarbital, ksilazin gibi. Genel etkileri: Sinir zehirleriyle (cıva, DDT, kurşun, metaldehid gibi) veya beyinde çeşitli sebeplerle oluşan birincil odaktan çıkan uyarı dalgalarının beyinin diğer kısımlarına yayılmasını ve böylece de çırpınmaları önlerler. Kullanılmaları: Epilepsi ve benzeri nöbetlerle seyreden hastalıklar ve zehirlenmelerin sağaltımında kullanılırlar. Doğru cevap D’dir.

Adrenerjik sinir uçlarından salıverilen NA efektör hücrelerin zarındaki A-R’leri etkileyerek, kendilerine has reseptör sonrası olayları başlatırlar. Adrenerjik reseptörler, a-adrenerjik reseptörler (αA-R’ler) ve β-adrenerjik reseptörler (βA-R’ler) diye ikiye ayrılırlar. αA-R’ler genellikle uyarıcı-kasıcı-büzücü, βA-R’ler gevşetici-genişletici etkilere aracılık eder. Bu genel kuralın iki istisnası vardır; aA-R’ler bağırsaklarda gevşetici, βA-R’ler kalpte uyarıcı etkilere aracılık eder. Doğru cevap D’dir.

Asetilkolinin etkileri çeşitli ilaçlar ve mekanizmalarla değiştirilebilir; bunlardan bazıları aşağıya çıkarılmıştır. • Hemikolinium sinir uçlarından kolinin alınmasını engelleyerek Ak’in sentezini sınırlandırır. • Vesamikol, Ak’in depo veziküllerine taşınmasını ve böylece salıverilmesini önler. • Botulismus toksini tüm kolinerjik yapılarda Ak’in salıverilmesini engeller. • Parasempatik efektör yapılardaki mAk-R’ler düzeyinde arekolin, pilokarpin, karbakol gibi ilaçlar Ak’e benzer; atropin, skopolamin, pirenzepin gibi ilaçlar antagonistik etki yapar. • Otonomik gangliyonlardaki nAk-R’lerde nikotin Ak’e benzer etkiye yol açarken, hekzametonium, tetraetilamonium, trimetafan uyarının geçişini önlerler. • Nöro-musküler kavşaklardaki nAk-R’leri nikotin gibi ilaçlar uyarır, kürar, süksinilkolin, a-bungarotoksin gibi ilaçlar uyarı geçişini engeller. • AkE'yi engelleyen maddeler (fizostigmin, neostigmin gibi) tüm otonomik yapılarda kolinerjik uyarıya yol açarlar. Doğru cevap

Doğru cevap E şıkkıdır.

Merkezi sinir sisteminde ana görev birimi sinir hücresidir; bu, hücre gövdesi ve akson’dan yapılmıştır. Akson sinir uyarısını (impuls) hücre gövdesinden çevreye ileten kısımdır. Doğru cevap A şıkkıdır.