TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ

Kurutma işlemi, çeşitli aletler yardımıyla ve maddelerin özelliklerine göre seçilen açık havada, etüvde, fırın, püskürtme gibi metotlarla yapılır. Bu nedenle Cevap E’dir.

İnfüzyon (demleme) tekniğinde, bitki kısımlarına (yaprak, çiçek gibi) kaynar su dökülür; kapalı kapta ve sıcak su banyosunda 5-15 dakika tutulur. Evlerimizde çay demlerken yaptığımız işlem de budur. Bu nedenle Cevap C’dir.

Pat ve merhem yarı-katı, aerosol ve tentür ise sıvı ilaç şekilleridir. Draje ise katı ilaç şeklidir. Bu nedenle Cevap B’dir.

Liyofilizasyon bir kurutma yöntemidir. Bu nedenle cevap A’dır.

Galenik farmasi: Sağaltımda kullanılan ilaç şekilleri, hazırlanmaları ve standardizasyonuyla ilgilenen altbilim dalıdır.

Türkiye’de Cumhuriyetin ilk Kodeksi 1930’da, son Kodeksi de (Türk Farmakopesi ismi ile bilinir) 1974’de (TF 1974) yayınlanmıştır; halen yürürlüktedir.

Flavonoitler: Bitkilerde bulunan renk maddeleridir. Bitkilerin genellikle rengini (sarı, portakal, mor gibi) verirler; sonbahardaki renk değişimlerinden sorumludurlar.

Reçineler: Sakız benzeri maddelerdir; uçucu yağların yükseltgenme veya polimerizasyon ürünüdürler. Suda çözünmemeleri ve ısıyla yumaklaşmaları en belirgin özellikleridir. Kimyasal yapıları genellikle bilinmemektedir; diterpen, triterpen, politerpen yapılı çeşitli bileşikleri taşırlar; bazıları organik asitler ile resinol olarak bilinen alkollerin ester veya eterleridir. Havada oksitlendiklerinde renkleri koyulaşır. Podofillin, jalapa, haşhiş (esrar) başlıca örnekleridir.

Dozun belirlenmesinde at 1 birim olarak alınır; diğer hayvanlarda doz tayini oransal olarak aşağıdaki gibidir: Sığır 1.5, koyun, keçi, dana, tay 1/5, köpek 1/10, kedi, tavşan 1/20, kanatlı 1/25-50.

Yapısal özelliği olan ilaçlar, vücuttaki veya mikroorganizmalardaki (bakteriler, parazitler gibi) etkilerini bazı özel yerleri/hedef yapıları (reseptörler, algaçlar diye bilinir) etkileyerek oluştururlar. İlaçlar hedef yapılarda kendisini tanıyan/kabul eden bu yerleri etkileyerek, etkinin başlamasına yol açarlar; bundan sonra olaylar zinciri etkinin görülmesine kadar devam eder. Bu şekilde etkinin başlamasına yol açan madde agonist, etkiyi başlatamayan ise antagonist diye bilinir.

Bitkisel etkin (alkaloitler, glikozitler, tanenler, uçucu yağlar, reçineler gibi) veya etkisiz maddelerin (albuminler, müsilajlar, nişasta, pektinler, şekerler, zamklar gibi) çözücülerle (su, etilalkol, sulu-etilakol, eter, petroleteri, kloroform gibi), değişik sıcaklıklarda (oda sıcaklığı ile 100°C arasında) ve sürelerde (genellikle 5 dakika-24 saat arasında; süre daha da uzun olabilir) temasta tutulmaları sonucu, çözünebilen kısımlarının ayrılması işlemine özütleme; elde edilen ürüne özüt (hulasa, ekstre) adı verilir.

Maserasyon (Islatma, Soğuk özütleme): Bitki kısımlarının normal sıcaklıktaki (15- 20°C) çözücülerde (genellikle su) değişik süreyle (30 dakika-24 saat; süre bazen 5-10 güne kadar uzatılabilir) temasta tutulması sonucu çözünen kısımlarının süzülerek ayrılması işlemidir. Ham ilaç/çözücü oranı ağırlık:hacim esasına göre genellikle 1:10’dur. Genellikle 1 çay kaşığı bitki için 1 bardak su (150-200 ml) hesabı ile hazırlanır. Bu işlemle hazırlanan ilaçlı madde buz dolabında 3 gün süreyle tutulabilir.

Sübye (Emülsiyon): Yağ, reçine, zamk, bal mumu gibi suda çözünmeyen maddeleri tekdüze şekilde ihtiva eden, süt görünümünde, içeriden ve dışarıdan kullanılabilen ilaç şeklidir. Bir sıvının (veya damlacığın) diğer sıvı içinde dağılmasıyla hazırlanır; içte dağılan damlacık veya zerreciğin çapı 0.01-10 µm gibi geniş sınırlar içinde değişir ve genellikle de >0.1 µm’dir.

Enva: Parçalanmış veya parçalanmamış haldeki çeşitli bitki kısımlarının (çekirdek, çiçek, kabuk, kök, meyve, odun, tohum, yaprak, yumru gibi) birbirleriyle veya diğer maddelerle olan karışımlarıdır. Enva genellikle infüzyon ve dekoksiyon şeklinde kullanılır. Halk ilacı olarak bilinen birçok enva örneği (yumuşatıcı, sadri, idrar söktürücü, sürgüt, aromatik enva gibi) vardır.

Drog bilgisi: İlaç hammaddeleriyle (drog) ilgilenen altbilim dalıdır; drogların çoğu bitki kaynaklı olduğundan, botanik ve eczacılıkla yakından ilişkilidir.

Galenik farmasi: Sağaltımda kullanılan ilaç şekilleri, hazırlanmaları ve standardizasyonuyla ilgilenen altbilim dalıdır.

İlaçlar hastada sebebi ortadan kaldırarak tam bir iyileşme sağlayabilirler; bu şekilde etki oluşturan maddelere etiyotrop ilaçlar, etkiye de etiyotrop etki adı verilir. Bazen ilaçlar hastada bazı belirtileri hafifletir veya ortadan kaldırırlar ama sebebe yönelik sağaltımı tam oluşturamazlar; kullanıldıkları sürece hastalığın gelişmesini yavaşlatırlar veya hafif seyretmesini sağlarlar. Bu tür etkiye semptomatik etki veya palyatif etki, yapılan uygulamaya da semptomatik sağaltım veya palyatif sağaltım adı verilir.

Lateksler: Bitkilerin çizilmesi veya yaralanması ile akan, süt görünümündeki doğal sübyelerdir. Hem lateks hem de reçine içeren bitki ürünü laktoreçine diye bilinir. Etkin madde içermeleri sebebiyle, lateksler son derece önemlidir. Afyon (haşhaş bitkisinin başlarından sızan sıvının kurutulmuş şekli), kauçuk (Kauçukağacı-Hevea brasiliense), guttaperka (Palaquinum gutta) başlıca lateks örnekleridir.

Fenilbutazon, kafein, ketamin, levamizol, metamizol, salisilik asit, sülfonamidler (sülfadimidin, sülfadiazin, sülfanilamid gibi), kinolonlar (danofloksasin, enrofloksasin gibi), fenikoller (florfenikol gibi), morfin sentetik; ampisilin, amoksisilin yarı-sentetik ilaçların başlıca örnekleridir.

İlaçların hazırlanması ve hastalara uygulanabilir bir şekle sokulması sanatına ve bilimine Galenik Farmasi adı verilir. Hastalıkların sağaltımında ilaçların hastalara kolay verilebilmesi için uygun şekillerde hazırlanmaları gerekir. İlaçların hastalara uygulanabilir bir şekle sokulması işlemlerine farmasötik işlemler, bu şekilde hazırlanan formülasyonlara da ilaç şekilleri (farmasötik preparatlar, galenik preparatlar) adı verilir.