TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ

Tüketici (perkolatör) adı verilen cihazda (ağzı kapaklı, tabanında elekli gözenek bulunan ve altı musluklu koni şeklinde cam, emaye veya demirden yapılmış), drogun çözücü ile önce ıslatılması, takiben çözücünün belli bir hızda devamlı geçirilerek (TK 1948’de ≤1 kg droglarda 10-15 damla/dakika) etkin maddenin tüketilmesi, böylece belli miktarda ürün elde edilmesi şeklinde yapılan özütleme işlemidir; çözücünün geçirilmesinde bazen vakum veya basınç da uygulanır. Tüketme işlemi ile belli miktarda özüt elde edilir; örneğin 100 ml belladon tentürü (ürün) hazırlamak için 10 g belladon bitkisi toplam hacmi 100 ml olana kadar seyreltik etilalkolle tüketilir. Tüketme, daha ziyade akışkan özüt ve tentürlerin hazırlanmasında başvurulan bir özütleme şeklidir.

Dijesyon: Bitki kısımlarına 35-40°C sıcaklıkta çözücü dökülerek, 12-24 saat süreyle temasta tutulması, sonra süzülmesi ile yapılan işlemdir. Çözücü olarak uçucu maddeler kullanılır. Dijesyon işlemi dik soğutucu takılmış cam balonda yapılır.

Toz şeklinde ve nem çekici özelliği olmayan ilaç ve bağlayıcı madde karışımlarının özel aletler yardımıyla sıkıştırılmasıyla hazırlanan, genellikle yuvarlak, yüzeyleri düz veya kabarık, bazen çentikli, 1 cm x 5 cm boyutunda ilaç şeklidir. Tabletlerin hazırlanmasında çok sayıda yardımcı madde (dolgu maddeleri, yapıştırıcılar, bağlayıcı ve ıslatıcılar, yapışma önleyiciler, kaypaklık ve parlaklık vericiler, dağıtıcılar, nem çekiciler, tat ve koku düzelticiler, renk vericiler gibi) kullanılır. Tabletlerin, yutulacak tabletler (sıkıştırılmış tablet, bağırsak kaplamalı tablet, uzun etkili, gecikmeli etkili, sürekli salıveren tablet), çiğneme tabletleri, ağız boşluğunda kullanılan tabletler (dilaltı tableti, yanak arası tableti, emme tableti, pastil gibi), çözelti hazırlama tabletleri (köpüren tablet), dikme tabletleri gibi çeşitli tipleri vardır.

İlaç dozunun tayininde erginlerde kullanılan ilaç miktarı 1 birim alınır; doz tayini şu şekilde yapılır: Ergin 1, orta yaş 1/2, genç 1/4, çok genç 1/8, süttekiler 1/16.

İlaç, fizyolojik madde ve zehirler arasında kesin bir sınır çizilemez. İlaç olarak kullanılan maddeler, özellikle yüksek dozlarda verildiklerinde, zehir olarak etkirken, zehir diye bilinen bazı maddeler (arsenik, striknin gibi) ilaç olarak da kullanılır. Fizyolojik madde olarak bilinen bazı maddeler (vitamin A ve D, tuz, su gibi) belli şartlarda zehirli olabilirler. Yukarıda sıralanan özellikler dikkate alındığında, herhangi bir maddenin fizyolojik madde, ilaç veya zehir olması kullanılan miktarı ve kullanım amacıyla ilgili bir durumdur. Yukarıdaki açıklamalar, bir fizyolojik maddenin, duruma göre, aynı zamanda hem ilaç hem de zehir olabileceğini, aynı durumun ilaç ve zehir arasında da bulunduğunu söylemek mümkündür.

Aerosol: Uygun bir çözücüde çözdürülmüş etkin madde ve itici gazdan (propan-bütan gibi) oluşurlar; kullanılan meme ve basınç, ilacın damlacık büyüklüğünü ve dağılımını etkiler. Bu formülasyonlar genellikle evlerde uçan (sivrisinek, karasinek, arı gibi) ve yürüyen-tırmanan (hamam böceği, karınca, bit, pire, tahta kurusu gibi) parazitlerle mücadelede kullanılırlar.

Deneysel farmakoloji (Farmakodinami): İlaçların sağlam hayvanlardaki etki şekilleri, etkileri (normal etki, yan ve zehirli etki), yapı-etki ilişkisi ile ilgilenir. Sağlam hayvanlarda yapılan farmakokinetik incelemeler de (öngörüsel farmakoloji; emilme, dağılma, metabolizma, atılma gibi) deneysel farmakoloji kapsamında değerlendirilir; farmakokinetik, bazen ayrı alt dal olarak da ifade edilebilir. Esasta, farmakodinami ilacın vücuda, farmakokinetik de vücudun ilaca davranışlarını inceleyen alt dal olarak ifade edilebilir. Doğru cevap A'dır.

Klinik farmakoloji: Yeni ilaçların bulunması ve geliştirilmesinde deney hayvanlarında yeterli ölçüde incelenmiş maddelerin normal-sağlıklı ve hasta insan ve hayvanlarda denenmeleri ve değerlendirilmeleriyle uğraşan altbilim dalıdır. Bu sebeple, çoğu kez terapötik farmakoloji ile karıştırılır ve eş anlamlı gibi kullanılır. Sağaltıma girmiş ilaçların etkinlik ve güvenlik yönünden izlenmesi, incelenmesi ve değerlendirilmesi (farmakovijilans) de klinik farmakolojinin çalışma alanlarındandır. Doğru cevap B'dir.

Terapötik farmakoloji (Farmakoterapi, uygulamalı farmakoloji): Deneysel farmakolojiden elde edilen bilgilere göre ilaçların hasta hayvanlarda kullanılması ve etkileriyle uğraşan altbilim dalıdır. Doğru cevap C'dir.

Galenik farmasi: Sağaltımda kullanılan ilaç şekilleri, hazırlanmaları ve standardizasyonuyla ilgilenen altbilim dalıdır. Doğru cevap D'dir.

Kemoterapi: Bakteri, mantar, iç ve dış parazitler, virüs gibi mikroroganizmalardan ileri gelen hastalıkların sağaltımı, önlenmesi ve kontrolünde kullanılan ilaç ve diğer maddelerden bahseder; kemoterapi esasta ilacın vücuda (konak) değil, ona yerleşen mikroorganizmaya (konuk) etkiyi inceler. Terim, tümöral hastalıkların sağaltımı ve önlenmesi amacıyla kullanılan ilaçları ve uygulamaları da kucaklar. doğru cevap E'dir.

Toz, tablet, ilaçlı mermi, draje, kapsül, küçük kapsül, lipozom, fitil, ovul, kaşe, tıbbi kalem, enva, granül, pastil, sabun gibi çok sayıda katı ilaç şekli vardır. Doğru cevap A'dır.

Hap, bol, merhem, krem, macun, liniment, lapa, yakı yarı-katı ilaç şeklinin başlıca örnekleridir. Doğru cevap B'dir.

Çözelti, enjeksiyonluk çözelti, kolloid çözelti, süspansiyon, karışım, bulamaç, jel, tentür, aromatik su, özsu, alkola, damla, sübye, şurup, akışkan özüt, eliksir, errin, kollutuar, müsilaj, kollodyon, posyon, aerosol gibi çok sayıda ilaç şekli vardır. Doğru cevap C'dir.

Bitkisel etkin madde gruplarının başlıcaları: alkaloitler, balsamlar, glikozitler, lateksler, müsilajlar, reçineler, saponinler, tanenler, yağlar (uçucu ve sabit yağlar), zamklar gibi gruplara ayrılırlar. Doğru cevap C'dir.

Striknin

Farmakokinetik

Oksitosin

1974