TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ

Galenik farmasi: Sağaltımda kullanılan ilaç şekilleri, hazırlanmaları ve standardizasyonuyla ilgilenen altbilim dalıdır.

Türkiye’de Cumhuriyetin ilk Kodeksi 1930’da, son Kodeksi de (Türk Farmakopesi ismi ile bilinir) 1974’de (TF 1974) yayınlanmıştır; halen yürürlüktedir.

Lateksler: Bitkilerin çizilmesi veya yaralanması ile akan, süt görünümündeki doğal sübyelerdir.

Tanenler: Yapılarında çok sayıda hidroksil grubu bulunan, molekül ağırlığı 500 ve üzerinde olan, azot içermeyen, mukozalar üzerinde büzüştürücü etkileri olan, bazıları glikozitik yapılı bileşiklerdir. Tanenler suda çözünür ve kolloid bir çözelti oluştururlar. Tanenlerin çoğu gallik asit (trihidroksibenzoik asit) ve pirogallik asit (dihidroksibenzoik asit) türevidirler. En önemli özellikleri proteinleri, alkaloitleri (atropin, kokain, morfin, nikotin hariç), metalleri (antimon, arsenik, cıva hariç) çöktürmeleridir. Tanenler; hidrolize olabilenler (gallo-tanenler) ve kondense tanenler (kateşik-tanenler) diye ikiye ayrılırlar. Epikateşin, epigallokateşin, hamameli taneni, kateşol, tannik asit başlıca örnekleridir.

Fenilbutazon, kafein, ketamin, levamizol, metamizol, salisilik asit, sülfonamidler (sülfadimidin, sülfadiazin, sülfanilamid gibi), kinolonlar (danofloksasin, enrofloksasin gibi), fenikoller (florfenikol gibi), morfin sentetik; ampisilin, amoksisilin yarı-sentetik ilaçların başlıca örnekleridir.

Yaş: İlaç dozunun tayininde erginlerde kullanılan ilaç miktarı 1 birim alınır; doz tayini aşağıdaki gibi yapılır: Ergin 1, orta yaş 1/2, genç 1/4, çok genç 1/8, süttekiler 1/16.

Ergitmek (Sıvılaştırmak), ısı yardımıyla bir maddenin katı halden sıvı ve hatta gaz haline getirilmesidir. Ergitme terimi metal ve tuzları, sıvılaştırma ise katı yağlar (vazelin, iç yağı, lanolin, domuz yağı gibi), bal mumu gibi maddeler için kullanılır.

Dijesyon: Bitki kısımlarına 35-40°C sıcaklıkta çözücü dökülerek, 12-24 saat süreyle temasta tutulması, sonra süzülmesi ile yapılan işlemdir. Çözücü olarak uçucu maddeler kullanılır. Dijesyon işlemi dik soğutucu takılmış cam balonda yapılır.

Kapsül: Hoş olmayan tat ve kokusu bulunan katı ve sıvı ilaçların verilmelerinde yararlanılan silindirik şekilde jelatin kaptır.

Hap, bol, merhem, krem, macun, liniment, lapa, yakı yarı-katı ilaç şeklinin başlıca örnekleridir.

Galenik farmasi; sağaltımda kullanılan ilaç şekilleri, hazırlanmaları ve standardizasyonuyla ilgilenen farmakolojinin bir altbilim dalıdır. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'C' seçeceğidir.

Müsilajlar; Suyla şişerek-kıvamlı çözelti oluşturan maddelerdir; yapıştırıcı özellikleri olmaması dışında zamklara benzerler. Ayva çekirdeği, çemenotu, ebegümeci, hatmi, ketentohumu, sahlep yumrusu fazla miktarda müsilaj içeren başlıca bitki ve/veya bitkisel maddelerdir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'D' seçeceğidir.

İlaçlar, kaynaklarına, kimyasal yapılarına (asitler, aldehidler, alkoller, esterler gibi), etki şekillerine (adrenerjik ilaçlar, dopaminerjik ilaçlar, kolinerjik ilaçlar gibi), etki yerlerine (kalp ilaçları, sinir sistemi ilaçları, solunum ilaçları gibi), ana etkilerine (ağrı kesiciler, ateş düşürücüler, kas gevşeticiler gibi) ve Kodekse girip-girmediklerine (majistral ilaçlar, resmi ilaçlar) göre sınıflandırılabilir. Zehirli (B-cetveli), ayrı bulundurulacak (C-cetveli), ışıktan korunarak saklanacak ilaçlar, uyuşturucu ve psikotrop ilaçlar diye de sınıflandırılırlar.

Seçenekler incelendiğinde sadece A seçeneğindeki verilen 'Aldehitler' kimyasal bir grubu temsil eder. Diğer seçeneklerde verilenler ise kimyasal bir durubu temsil etmeyip farmakolojik açıdan sınıflandırmadır. Açıklamaya göre doğru seçenek 'A' seçeneğidir.

Isı yardımıyla bir maddenin katı halden sıvı ve hatta gaz haline getirilmesidir. Ergitme terimi metal ve tuzları, sıvılaştırma ise katı yağlar (vazelin, iç yağı, lanolin, domuz yağı gibi), bal mumu gibi maddeler için kullanılır. Sıvı bir maddenin (eter, halotan gibi) ısı emerek gaz hali- ne geçmesi buharlaşma, katı bir maddenin (na alen, paradiklorobenzen gibi) doğrudan gaz haline geçmesi de süblimasyon diye bilinir.

Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'C' seçeneğidir.

Dekoksiyon başka bir deyişle Sıcak özütleme; bitki kısımlarına (genellikle kök, gövde, kabuk gibi sert bitki kısımları) soğuk su dökülüp, su banyosunda (20-100°C) sık karıştırılarak 10-60 dakika tutulması, buradan alınıp bir süre (en çok 10 dakika) beklenmesi ve sıcak olarak süzülmesi ile yapılan işlemdir. Herhangi bir kayıt yoksa, dekoksiyonlar %2’lik (ağırlık:hacim esasına göre 2 g drog/100 ml su) olarak hazırlanır. Veya, 1 çay kaşığı bitki/1 bardak su (150-200 ml) miktarına göre hazırlanması da önerilir. Taze olarak gerektikçe hazırlanır; buz dolabında 2-3 gün tutulabilir. Kına kına dekoksiyonu, kahve dekoksiyonu, papatya dekoksiyonu başlıca örneklerdir.

Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'B' seçeceğidir.

Dozun tayininde birim baş hayvan, kullanılma yolu, tür, yaş gibi değişkenler dikkate alınır. Cinsiyet bu parametrelerden biri değildir. 

Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'D' seçeceğidir.

Hap, bol, merhem, krem, macun, liniment, lapa, yakı yarı-katı ilaç şeklinin başlıca örnekleridir. Kapsül ise katı ilaç şekillerine bir örnektir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'E' seçeneğidir.

Liniment; katı ve sıvı yağların, esansların, balsamların ve sabunların birisini veya birkaçını alkolde eritilmiş ya da sulu bir sıvıda sübyeleştirilmiş halde ihtiva eden, dışarıdan kullanılan, şurup veya daha koyu kıvamlı ilaç şeklidir. Amonyak linimenti, çinko oksit linimenti, kafurlu amonyak linimenti, kireç linimenti, kreolin linimenti, uyuz linimenti, viyana katran linimenti gibi çok sayıda örneği vardır.

Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'C' seçeceğidir.

Emülsiyonlar; yağ, reçine, zamk, bal mumu gibi suda çözünmeyen maddeleri tekdüze şekilde ihtiva eden, süt görünümünde, içeriden ve dışarıdan kullanılabilen ilaç şeklidir. Bir sıvının (veya damlacığın) diğer sıvı içinde dağılmasıyla hazırlanır; içte dağılan damlacık veya zerreciğin çapı 0.01-10 μm gibi geniş sınırlar içinde değişir ve genellikle de >0.1 μm’dir. Emülsiyonlar ağızdan verilerek (hint yağı sübyesinde olduğu gibi), dışarıdan deriye sürülerek (losyonlar, linimentler) ve enjeksiyonla (yağ/su sübyesi) verilerek uygulanırlar. 

Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'A' seçeceğidir.

Çözelti, enjeksiyonluk çözelti, kolloid çözelti, süspansiyon, karışım, bulamaç,  tentür, aromatik su, özsu, alkola, damla, sübye, şurup, akışkan özüt, eliksir, errin, kollutuar, müsilaj, kollodyon, posyon, aerosol gibi sistemler sıvı ilaç şekilleridir. 'E' seçeneğindeki verilen 'kollutuar' sıvı ilaç taşıyıcı bir sistemdir. Diğer seçeneklerde verilenler ise yarı-katı ilaç taşıyıcı sistemlere örnektir. 

Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'E' seçeceğidir.