TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ - Deneme Sınavı - 6

Yeni ilaçların bulunması ve geliştirilmesinde deney hayvanlarında yeterli ölçüde incelenmiş maddelerin normal-sağlıklı ve hasta insan ve hayvanlarda denenmeleri ve değerlendirilmeleriyle uğraşan bilim dalı klinik farmakolojidir. Doğru cevap B'dir.

Hamameli tanen yapısındaki bir doğal kaynaklı etkin maddedir diğer şıklarda verilenler ise müsilaja sabip doğal kaynaklı etkin maddeler arasındadır. Doğru cevap D'dir.

Emilme bakımından hayvan türleri veya grupları arasında önemli fark vardır; yağda iyi çözünen maddeler etçillerde (kedi, köpek gibi) otçullara (koyun, sığır gibi) göre daha kolay ve iyi emilirler. Doğru cevap C'dir.

Hayvansal gıdalardaki veteriner ilaç kalıntılarından kaynaklı istenmeyen etkilerin gözlenmesi, başta AB ülkeleri olmak üzere dünya’da pek çok ülkede bunların yasal denetimlerinin yapılması ve kimi ilaçların kullanımının yasaklanması zorunluluğunu gündeme getirmiştir. Bu amaçla antibiyotikler kapsamında ilk uygulamalar 1969’da İsveç’te başlamıştır. 1971’de AB’deTetrasiklin yasaklandı. 1998’de Hollanda2da Olakindoks yasaklandı. 1998’de Danimarka’da Virjinamisin ve antibiyotik büyütme faktörlerinin tümü yasaklandı. 1998’de İsviçre’de Antibiyotik büyütme faktörlerinin tümü yasaklandı 1998’de AB’de Tilosin fosfat, çinko basitrasin, spiramisin, virjinamisin yasaklandı.

eksojen steroidler ile doğalların metabolize edilmelerinde farklılıklar bulunmaktadır ve endojenlere benzer etkiler oluşturmaları beklenmekle birlikte etkileri tüm türlerde ortaya konmamıştır. Bütün bu belirsizlikler hayvanlarda büyüme ilerleticisi olarak eksojen hormon kullanımının 1981’de AB’de, 2003’de ise Türkiye de (2003/18 sayılı Tebliğ) ve diğer ülkelerde yasaklanmasına neden olmuştur. Bu kapsamda, AB’de oestradiol-17ß, testosteron, progesteron, zeranol, trenbolon asetat, melengestrol asetat’ın yem katkısı olarak kullanımı, Türkiye’de vurgulanan Tebliğ hükümleri kapsamında, stilbenler, stilben türevleri, tuzları ve esterleri, anabolizan amaçla kullanıma uygun steroidler, zeranolde dahil olmak üzere rezorsilik asit laktonların gıda degeri olan hayvanlarda uygulanmasına yasaklama getirilmistir. Türkiye’de cinsiyet hormonları, tirostatik hormonlar, βA-R agonistler gibi maddelerin kullanımına sadece zooteknik veya tedavi amacıyla izin verilmektedir. Bu maddeler büyümeyi ve gelişmeyi teşvik edici amaçla kullanılamazlar.

Veteriner ilaç kalıntılarının pek çok sebepleri bulunmaktadır. Bunların başında, ilaçların uzman olmayan kişiler tarafından yanlış şekilde kullanılması, tezgah üstü ilaç kullanımı (Over-the-counter-OTC), etiket dışı ilaç uygulamaları gelmektedir. Etiket dışı ilaç kullanımı, ilacın prospektüsünde bildirilenden daha yüksek dozda, farklı yoldan, farklı türlerde ve farklı hastalıklarda kullanımı (bu uygulamalardan biri veya birden fazlasının yapılması) anlamına gelmektedir. İlaç kalıntı arınma sürelerine (İKAS) uyulmaması ilaç kalıntılarının bir diğer sebebidir. Gıda değeri olan hayvanlarda kullanılan ilaçların formülasyonları da kalıntı riskinin oluşmasında önem taşır. Bunun dışında kalıntı kontrollerinde yeterince hassas yöntemlerin kullanılmaması da kontrollerden gelen zafiyetten kaynaklı bir risk oluşturmaktadır.

Gıda değeri olan memeli ve kanatlılar için İKAS değerlerinin çoğu bilinmektedir. Buna karşılık, balıklarla ilgili bilgiler azdır. Balıklarda İKAS’ın belirlenmesinde “derece gün” olarak adlandırılan temel kavram esas alınır. Eğer tüm hayvanlar için herhangi bir ilaçla ilgili bilinen bir İKAS değeri yoksa, uyulması gereken süreler, Bakanlıkça tavsiye edilen, et için 28 gün, süt için 7 gün, yumurta için 7 gün, balık eti için 500 ° C /gün dür.

Poikiloterm: Vücut sıcaklıkları ortam ısısına göre değişen anlamına gelmektedir. Pestisit: Canlı ve cansız yüzeyler üzerinde bulunan ve bulunduğu ortama zarar veren pest adı verilen zararlıları öldüren maddeler Teratojen etki: İlaç ve metabolitlerinin anne kanından yavru zarı yoluyla yavruya geçmesi sonucu yavruda görülen şekil bozuklukları veya noksan gelişme. Mutajen etki: İlaç ya da zehirli maddelerin hücre DNA’sında yaptıkları kalıcı değişiklikler. Serbest (ekstrakte edilen) kalıntı: Çözücülerle bulunduğu ortamdan (kan, plazma, serum, doku gibi) çekip çıkarılabilen kalıntıdır. Bağlı kalıntı (ekstrakte edilemeyen) kalıntı: Çözücülerle bulunduğu ortamdan (kan, plazma, serum, doku gibi) çekip çıkarılamayan kalıntıdır.

Gıdalardaki kalıntıların yorumlanmasında iki değer üzerinde durulur. Bunlardan ilki maksimum kalıntı limiti (MRL, mg/kg gıda), diğeri ise kabul edilebilir günlük alım (KGA, mg/kg canlı ağırlık) veya tolerans’dır. MRL, hayvansal gıdalarda bulunmasına izin verilen en yüksek kalıntı miktarıdır KGA, gıdalarda kalıntı halinde bulunan bir ilaç veya kimyasal maddenin, tüketicilerin sağlığı üzerinde hiçbir olumsuz etkisi olmaksızın, yaşam boyunca ve günlük olarak alınabilir miktarını ifade eder; diğer bir anlatımla, herhangi bir ilaç veya kimyasal madde kalıntısı bakımından KGA tüketici yönünden bir tehlike doğurmaksızın gıdalarla günlük olarak alınabilecek miktardır. Sıfır tolerans: Kanserojen etkiye sahip ilaç ya da kimyasal maddelerin gıda maddelerinde bulunmaması gerektiğini ifade eden terim.

Balık örneklerinde aranacak maddeler 2 grup altında toplanır; Grup A, AB’de gıda değeri olan hayvanlarda kullanımı yasaklı maddeleri oluşturur ve A1’den A6’ya kadar alt gruplara ayrılır. Grup B’dekilerin çoğunluğu AB’de kullanımına izin verilmiş ruhsatlı ilaçlardır. Ayrıca, bazı pestisid ve metal kalıntılarına da bakılır. Bu kapsamda stilbenler, steroidler, kloramfenikol, nitrofuran, nitroimidazoller, kloramfenikol, nitrofuranlar (A1- A6 grup ilaçları), sülfanilamid, sülfatiyazol, sülfametazin, sülfamerazin, sülfametaksazol, sülfadimetoksin, sülfadiazin, flumekuin, oksitetrasiklin, tetrasiklin, doksisiklin, enrofloksasin, siprofloksasin (antibakteriyeller), ivermektin, emamektin (antelmentikler), PCB’ler, Aldrin, pp’DDD, pp’DDE, op’DDT, pp’DDT (organik klorlu bileşikler), civa, kurşun, kadmiyum, arsenik, çinko, bakır (elementler), aflatoksinB1 (mikotoksin) ve malaşit yeşili+lökomalaşit yeşili (boya) aranır.

Nöro-medyatörlerlerin başlıcaları noradrenalin (NA), asetilkolin (Ak), serotonin (5-hidroksitriptamin, 5HT), dopamin, histamin, glutamik asit, glisin, gamma-aminobutirik asit (GABA) ve endorfinlerdir. P maddesi nöro-modulatör olarak görev yapar. Oksitosin ve antidiüretik hormonlar nörohormon olarak kabul edilir.

Azotprotoksit genel anestezik olarak görev yaparken bu etkileri ortaya çıkarır. Diğer ilaçlar ise nöroleptik grubundadır.

Kolin esterleri (Ak, karbakol, metakolin gibi), alkaloitler (arekolin, pilokarpin gibi), AkE’yi engelleyenler (fizostigmin, neositgmin, pridostigmin gibi). AkE’yi engelleyenler dolaylı etkili parasempatomimetikler diye de bilinirler. Hiyosin-N-Bütilbromür ise mAk-R’leri yarışmalı şekilde kapatarak uyarının geçişini engelleyen bu maddeleri antimuskarinik ilaçlar olarak ifade etmek daha uygun düşer. Temel etkileri atropine çok benzediği için atropinik veya atropin-benzeri ilaçlar terimi de çok kullanılır.

Hayvan dokularında en fazla rastlanan antibiyotik kalıntıları streptomisin, penisilin, sulfametazin ve oksitetrasiklindir. Özellikle penisilin ve oksitetrasiklinlerin uzun etkili formülasyonları daha fazla risk oluşturur.

Homeopati: Bir hastalığın, hastalık belirtilerini sağlam bir insanda ortaya çıkarabilecek maddelerin çok düşük dozlarda hastaya verilmesiyle tedavi edilebileceği inancına (benzerler benzerleriyle tedavi edilir esasına) dayanan bir alternatif tıp yöntemidir.

Müstahzar: İlaç firmaları tarafından üretilerek kullanıma hazır halde satışa sunulan ürün

Myestenia graves: İstemli kaslarda zayıflık ve çabuk yorulmayla karekterize nöromuskuler bir hastalık Pigmentasyon: Renk veren maddenin birikim

Veteriner ilaçlarının kullanımıyla ilgili yetki ve sorumluluk veteriner hekime verilmiştir. Veteriner Tıbbi Ürünler Hakkında Yönetmelik 24/12/2011 tarih ve 28152 sayılı Resmî Gazetede ve Veteriner Tıbbi Ürünler Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ise 11.01.2013 tarih ve 28525 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelikle veteriner tıbbi ürünlerin üretimi, ithalatı, ihracatı, kullanımı, ambalajlanması, etiketlenmesi, tanıtımı, nakliyesi, depolanması, reçeteli ya da reçetesiz satışı, izin verilmesi, kontrolü ve teminine ilişkin esaslar belirlenmiştir. Bu yönetmeliğin 47 inci maddesinde perakende satış yeri kayıtları, 48 inci maddesinde reçete ile ilgili esaslar belirlenmiştir. Bu maddeye göre; 1) Herhangi bir ürünü veya terkibi hayvana uygulayan ya da uygulanmasını tavsiye eden veteriner hekim, gerektiğinde söz konusu durumu belgelemek üzere reçete düzenlemeli, hayvanla ilgili kişiye vermeli ve gerektiğinde kaydetmelidir. 2) Veteriner hekim reçetesinde asgari olarak tarih, veteriner hekime ait kimlik bilgileri (adı-soyadı, imzası, adresi, diploma numarası), hayvana ait kimlik bilgileri, reçete edilen ürün veya terkip hakkında bilgiler (isim, gücü ve farmasötik şekli, kullanım şekli, ticari ambalaj şekli, uygulama yolu ve dozu ile tedavi süresi) yer almalıdır. 3) Bakanlık herhangi bir durum, işletme, ürün sınıfı ya da hayvan grubu için reçete bilgilerinde ve kullanımında özel düzenlemeler yapabilir, bunların kullanılmasını zorunlu kılabilir veya reçeteleri sınıflandırabilir. Ürünlerin reçeteye tabilik durumu Bakanlıkça belirlenerek Bakanlık internet sayfasında yayınlanır. 4) Veteriner hekim uygun izinli bir ürün bulunmaması durumunda, veteriner biyolojik ürünler dışındaki izinli ürünleri mesleki bilgisine dayanarak etiket dışı olarak kullanabilir veya kullanılmasını tavsiye edebilir. Bu durumda veteriner hekim etiket dışı uygulamanın muhtemel her türlü etkisi hakkında yetiştiriciye gerekli bilgiyi vermek, kayıtlarında ve reçetede bu durumu belirtmek zorundadır. Etiket dışı kullanım durumunda, kullanılan ürün için ilgili hayvan türlerine göre bir kalıntı arınma süresi belirlenmemişse Bakanlık asgari bir süre ve/veya kurallar tavsiye edebilir. Etiket dışı kullanımda sorumluluk uygulayana ve uygulatana aittir. 5) Psikotropik ve narkotik ürünlerin yazıldığı reçeteye başka herhangi bir ürün yazılamaz. 6) Reçeteler en az üç nüsha olarak düzenlenir. Bir nüsha, düzenleyen veteriner hekim tarafından muhafaza edilir. Diğer iki nüsha ise aslı veteriner tıbbi ürün satış yerine verilmek üzere hayvan sahibine verilir. Reçete edilen ürünün veteriner ilaçlı premiks olması halinde reçete dört nüsha düzenlenir ve dördüncü nüsha ilaçlı yemi hazırlayacak tesiste muhafaza edilir

Betanekol parasempatomimetik, metoklopramid parasempatomimetik ve antidopaminerjik, domperidon antidopaminerjik, cisaprid doğrudan kolinerjik sinirleri uyararak asetilkolin salıverilmesiyle mide içeriğinin geçişini hızlandırır ve böylece boşalma süresini kısaltırlar. Propranolol ise B-blokör olarak görev yapar.

Toksikolojinin Dalları Toksikoloji kendi içinde değişik konularla uğraşan birçok altbilim dalına ayrılır; bu altbilim dallarının başlıcaları ve ilgilendikleri konular aşağıdaki gibidir. Klinik toksikoloji: Zehirlenmelerin nedeni, zehirlerin hayvanlardaki etkileri, tanı ve tedavisinden bahseden alt bilim dalıdır. Kimyasal (analitik) toksikoloji: İnsan ve hayvanlardaki zehirlenme olaylarında zehirlenmeye neden olduğundan kuşkulanılan maddelerin kimyasal yöntemlerle aranması ile ilgilidir. Forensik (adli) toksikoloji: Zehirlenme olaylarında kasıt olduğundan kuşkulanılan adli olayların çözümünde yardımcı olur. Klinik ve analitik toksikoloji dalları ile yakın ilişkilidir. Çevre toksikolojisi: Çevre kirliliğine yol açan kimyasal maddeler ile bunların canlı ve çevre üzerindeki etkilerini inceler. Endüstriyel ve ekonomik toksikoloji: Tarım zararlıları, hayvanlardaki parazitler ve çevre kontrolünde sinek ve sivrisinek mücadelesinde kullanılan kimyasal maddelerin geliştirilmesi ve kullanımı ile ilgilenen bilim dalıdır. İmmunotoksikoloji: İlaç ve zehirlerin canlıların bağışıklık sistemi üzerine olan etkilerini inceler. Nöyrotoksikoloji: İlaç ve zehirlerin canlıların sinir sistemi üzerine olan etkilerini inceler.

Zehirler bitkisel, hayvansal, madensel, sentetik ve enerjetik olarak beş alt sınıfta toplanabilir. Bitkisel zehirler: Bitkilerde alkaloid (atropin, morfin, koniin), glikozid (kalp glikozidleri, siyanogenetik glikozidler), saponin, solanin, tanen, eterik yağ ve organik asitler gibi aktif unsurlar bulunur. Bunlar ve benzerleri toksikolojik yönden önemlidir. Hayvansal zehirler: Yılan, arı, akrep, örümcek gibi hayvansal orijinli çoğu protein niteliğinde olan organik zehirlerdir. Madensel zehirler: Bakır, kurşun, civa, kadmiyum, arsenik, bizmut, talyum, fosfor, flor ve diğer elementler gibi geniş bir grubu kapsar. Sentetik zehirler: Tarım zararlıları ve hayvanlardaki dış parazitlere karşı kullanılan bileşikler (böcek öldürücüler), ilaçlar, deterjanlar, yapay gübre ve endüstride kullanılan günlük yaşamımıza giren pek çok sayıdaki maddeyi kapsar. Enerjetik zehirler: Radyasyon, X ışınları.

Zehirli doz (Toksik doz): Bir maddenin, ölüme yol açmaksızın zehirlenme belirtileri oluşturan miktarına denir. Öldürücü doz (Letal doz): Bir kez verilince ölüme neden olan miktardır. Üçe ayrılır. • Minimal letal doz: Deney hayvanlarını öldüren en küçük öldürücü doz (MÖD). • Median letal doz: Deneye alınan hayvanların % 50’sini öldüren ortalama öldürücü dozdur (ÖD50). Toksisitenin ölçüsü olarak median letal doz (ÖD50) kullanılmaktadır. Bir ilacın ya da zehirli bir maddenin ambalajı üzerinde ve prospektüsünde zehirleyici dozu olarak ÖD50 dozu belirtilir. • Fatal doz: Deney hayvanlarda % 100 öldüren dozdur (ÖD100).