TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ - Deneme Sınavı - 5

Kan zehirleri: Karbon monoksit, nitrat, nitrit gibi zehirler hemoglobinin oksijen taşıma yeteneğini azaltarak hipoksiye yol açarlar. Siyanürler doku solunumuyla ilgili enzimleri engellerler. Saponinler eritrositlerde hemoliz yaparak anemiye neden olur. Radyoaktif maddeler ve bazı ilaçlar hematopoetik sisteme etkiyerek anemi ve löykopeni şekillenmesine sebep olur. Hipoksi: Oksijen yetmezliği durumudur. Hemoliz: Kandaki alyuvarların (eritrositler) parçalanmasıdır. Hematopoetik sistem: Kan hücrelerinin yapılmasından sorumlu dalak, karaciğer, timus ve kemik iliğinden oluşan sistem. Löykopeni: Kanda bulunan beyaz kan hücresi (akyuvar) sayısının azalması durumudur.

Aşırı zehirli: 1 mg/kg ve daha az, Fazla zehirli: 1-50 mg/kg, Orta derecede zehirli: 50-500 mg/kg, Az zehirli: 0.5-1g/kg, Pratik olarak zehirsiz 5-15 g/kg, Göreceli olarak zararsız: 15 g/kg’dan fazla.

Bir maddenin organik bileşikleri, organik olmayan bileşiklerine göre daha zehirlidir. Diğer ifadeler doğrudur.

Zehirler vücuda deri, solunum, sindirim yoluyla veya kas içi ve damar içi verilmesi sonucunda girebilir. Asitler ve alkaliler gibi yakıcı ve dağlayıcı zehirler temas ettiği bölgede hasar meydana getirir. Böcek öldürücüler, radyoaktif maddeler ve nikotin deriden kolay emilir. Deride yara ve berelenme varsa zehirin emilmesi kolaylaşır. Gaz formundaki zehirler solunum yoluyla alınarak hızla zehirlenme oluşturabilir. Zehirleme olayları incelendiğinde zehirlerin en çok ağız yolu ile alındığı söylenebilir. Midenin dolu veya boş oluşu zehirlerin emilmesini büyük ölçüde etkiler. Hayvanda peklik (konstipasyon) varsa zehirler daha çok emilir. Sürgün halinde ise barsak içeriği geçişi hızlanacağı için emilme azalır. Yılan zehiri sağlıklı sindirim kanalından emilmez. Damar içi, kas içi ve deri altı yollar ile emilme ise ancak ilaçların yüksek dozlarda kullanımında söz konusudur.

Yakıcı ve dağlayıcı maddeler gibi dokularda yıkım yaparak etkiyen maddeler dışında kalan zehirlerin zehirlenme yapabilmesi için kan dolaşımına girmesi, yani emilmesi gerekir. Zehirlerin emilimi ilaçların emilimine benzer dört temel mekanizmadan biri ile gerçekleşir. Bunlar pasif diffüzyon, aktif taransport, endositoz ve filtrasyondur. Emilme çoğunlukla sindirim, solunum ve deri yoluyla olmaktadır. Hekimin veya başka kişilerin uygulamasıyla zehirler doğrudan parenteral yollarla da vücuda girebilir (yüksek dozda ilaç verilmesi gibi). Emilmeyi etkileyen birinci faktör çözünürlüktür, yağ/su dağılım katsayısı yüksek olan zehirli maddeler kolay emilirken; çözünmeyen tuzlar ve iyonlaşmış bileşikler daha zayıf emilir. Sindirim kanalı mukozası zehirlerin emilmesi ve dolaşıma geçmesindeki en yaygın yoldur. Ağız yoluyla alına zehirler besinler ve ilaçlarda olduğu gibi çoğunlukla sindirim kanalından pasif difüzyon veya aktif transportla geçerek emilirler. Sindirim kanalının tümünde emilim olmaktadır. Ancak en çok emilme ince barsaklarda meydana gelir. Köpeklerde mideden, ruminantlarda rumen ve retikulumdan, tek tırnaklılarda kalın barsaklardan bazı zehirler emilebilir. Etçillerde mide sıvısı asit karakterli olduğu için çözünmez nitelikte maddelerin kolayca çözünmesini sağlar. Yaygın damarlaşmaya sahip olduğu için akciğerlerden gaz (karbonmonoksit, amonyak), buhar (sıvı uçucu maddeler) veya aerosol şeklindeki zehirler kolay ve hızlı emilir. Örneğin, havada bulunan maden oksitleri, tarım ilaçları solunum yoluyla zehirlenmelerin en yaygın nedenidir. Ayrıca amonyak ve cıva buharları, karbon monoksit, kükürt dioksit ve uçucu anestezikler akciğerlerden emilerek zehirlenme oluşturur. Sağlıklı deriden emilme zayıftır. Özellikle yeni kırkım yapılmış koyunların insektisidli banyolara sokulması halinde deriden ilaç emilmesi sonucunda zehirlenmeler olabilmektedir. Suda yaşayan canlılarda deri önemli bir emilme ve çıkartım yoludur. Kara hayvanlarının derisi zehirlerin sulu çözeltilerinin emilmesi için pek uygun değildir, yağlı çözeltiler ve emülsiyonlar deriden kolay emilir.

Zehirler en çok idrarla çıkartılır. Dışkı, idrar, solunum havası ve süt zehirlerin atılım yollarındandır. Böbreklerden çıkartımda bileşiğin yağ-su dağılım katsayısı, polaritesi veya iyonlaşma derecesi rol oynar. Yağ/su dağılım katsayısı küçük, iyonlaşma derecesi yüksek olan bileşikler kolayca idrarla atılır. Organik klorlu insektisidler, arsenik trioksit, madensel bakır, kurşun ve tuzları barsaklardan zayıf emilir ve büyük kısmı dışkı ile atılır. Bakır gibi safra ile çıkartılan maddeler dışkı ile çıkartılır. Arsenik kıllarda, altın ve gümüş deride birikim yapar. Bu nedenle küçük miktarlarda deri ve kılların yenilenmesiyle uzaklaştırılır. Bazı maddeler tükürük ve terle de çıkartılır, doping muayenesi için idrarla birlikte bu salgılardan da yararlanılmaktadır. Siyanür ve uçucu anestezikler gibi bazı maddeler solunum havasıyla atılır. Bu nedenle fosforla zehirlenmiş hayvanlarda solunum havası sarımsak gibi kokar ve karanlıkta fosforesans gösterir. Baldıranla zehirlenmede solunum havası ve idrar, fare idrarı kokar. Parafinle zehirlenmede akciğer lezyonları oluşur.

Pestisit Sınıfları ve başlıca hdefleri şu şekildedir:
Akarisit: Akarlar 
Algisit: Su yosunları 
Avisit: Kuşlar 
Bait (Tuzak yemi): Çok sayıda organizmaya 
Biyopestisitler: Çok sayıda organizmaya

Karbendazim ve benomil'in başlıca hedefi mantarlardır.

Linuron, nikosülfüron ve paraquat ise istenmeyen bitkiler için kullanılmaktadır.

Karbaril ve diazinon'un başlıca hedefi ise böceklerdir.

Mide zehirleri: Zararlı tarafından ağızdan alındıktan sonra etkilerini gösteren bu
maddeler mideden emildikten sonra tüm vücuda dağılırlar ve etkilerini oluştururlar.
Temas zehirleri: Genellikle uygulama yüzeyleriyle doğrudan temasın bir sonucu olarak deri veya kütiküladan emilerek zararlıya girerler.
Fumigantlar: Uçucudur ve solunum sistemi yoluyla gaz şeklinde zararlıya girerler.
Sistemik zehirler: Zehirin mide, temas veya solunum yoluyla vücuda girerek tüm vücuduna dağıldığını ifade ederler.
Boğulma etkisi yapan zehirler: Sivrisinek larvaları gibi zararlıların solunum fonksiyonunu engelleyen genellikle yağlar veya monomoleküler yüzey filmleri ve/veya zararlıların yüzeyde kalmasını engelleyerek, böylece yaşamaları için gereken yeterli oksijeni
almalarını engelleyen ve suyun yüzey gerilimini azaltan maddelerdir.

Bitkisel pestisitler ve mikrobiyal pestisitler doğal organik pestisitler sınıfında; karbamatlar, böcek gelişim düzenleyicileri, klorlu hidrokarbonlar ve sentetik pretroitler ise sentetik organik pestisitler sınıfında yer almaktadır.

Siklodienler, aldrin ve dieldrin gibi bazı organik klorlular ise atmaca ve kerkenez gibi
avcı kuşlarda doğrudan ölüme yol açabilirler. Böyle ölümler açlık, sinir sistemininin hasarı ve DDE maruziyetiyle yumurta kabuğunun incelmesi ve böylece yavru üretiminin
azalmasıyla bir araya geldiğinde kuş popülasyonunun azalmasıyla sonuçlanır.

Süspansiyon konsantre (SC; Akıcı konsantre): Bir sıvıda çözünmeyen katı maddenin aynı sıvıyla bir araya getirilmesiyle hazırlanan ve kullanmadan önce suyla seyreltilen bir
formülasyondur. Bu formülasyonlar, etkin maddesi kristalize partikül şeklinde olan suda dağılabilen ıslanabilir toz (WP) veya suda dağılabilir granüllere benzerler, ama partikülleri daha küçüktür. Partiküller gözenekli yüzeylerden emilmez, etkin madde EC’lerle karşılaştırıldığında deriden kolayca emilmez ve partiküller çok küçük olduğundan WP’den daha az gözle görülebilir kalıntı bırakırlar. Bu formülasyonlar suyla kolayca karıştırılabilir ve genellikle püskürtme ağzını engellemezler.

Tarım zararlılarına karşı kullanılan ilaçlar ile hayvanların dış parazitleri, toprak kurdu, fare ve sümüklü böcekleri öldürmek için kullanılan ilaçlar, otlakları ve çevreyi bulaştırarak hayvanlarda zehirlenmeler oluşturmaktadır. Hayvanlar için en önemli ve yaygın zehirlenme nedeni pestisidlerdir.

Rodentisitler
Brodifakum gibi antikoagulan rodentisitler, vitamin K redüktaz enzimini inhibe ederek kanın
pıhtılaşmasını engellerler. Böyle bileşikler oldukça toksik etkilidir ve hedef olmayan küçük memelileri doğrudan etkileyebilirler. Ayrıca avcı kuşlarda (akbaba, peçeli baykuş, kızıl çaylak) ve
vizon, kokarca ve kızıl tilki gibi etçil memelilerde sekonder zehirlenme de görülebilir

Kullanılacak ilacın hastalık etkenine etkisinin güçlü, konakçıya istenmeyen etkisinin az olması ve kullanılmaması gereken durumların iyi bilinmesi gibi faktörler de göz önünde bulundurulmalıdır.

Penisilin İlaç Örnekleri: Ampisilin, amoksisilin, penisilin G sodyum, nafsilin, metisilin, oksasilin, kloksasilin, tikarsilin, karbenisilin, azlosilin, mezlosilin, piperasilin.

Normal şartlarda antelmintik bir ilaç hem ergin hem de çeşitli gelişme dönemlerindeki larvalara etkili ve geniş etki spektrumlu olmalıdır. İlacın hayvandaki parazit yükünü >%90 azaltması istenen bir özelliktir.

Sterilizasyon işlemi bir ortamda veya araç-gereçte olabilecek tüm canlı mikroorganizmaların belirli tekniklerle ısı ve kimyasal maddelerle yok edilmesidir.

Sistemik zehirler: Zehirin mide, temas veya solunum yoluyla vücuda girerek tüm vücuduna dağıldığını ifade ederler.

Sentetik Organik Pestisitler: Bunlar, organik fosforlular, karbamatlar, sentetik piretroitler, böcek gelişme düzenleyicileri,
organik klorlular gibi çeşitli gruplara ayrılırlar.