TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ - Deneme Sınavı - 29

Striknin: Kargabüken bitkisinin tohumlarında bulunan ve sıçan zehiri olarak sıklıkla kullanılan indol alkaloittir. Buna göre doğru cevap A seçeneğidir.

Gerçek zehirler, çok az miktarlarda bile organizmada zarara neden olan maddelerdir.

Zehirleyici maddeler ise ancak çok miktarda veya yüksek derişimde vücuda girdiği zaman, ya da yanlış kullanılınca zehirleyici olabilen maddelerdir.

Hipoksi: Oksijen yetmezliği durumudur

Yapılarında siyanhidrik asit (HCN, hidrojensiyanür) bulunduran ve bunu asidik veya enzimatik hidrolizle salıveren bitkiler siyanogenetik bitkiler (acıbadem, taflan, şeftali, kiraz,keten, sorghum türleri) olarak bilinirler.

İtüzümü; Solanin ve Benzeri Glikozitler grubuna giren bir bitkidir.

Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

Özellikle yabani şalgam, kolza ve pamuk gibi bitkilerde veya bunlardan elde edilen yağlarda bulunan erusik asit, sterkulik asit, malvalik asit, setoleik asit, fitanik asit gibi yağ asitleri vücutta sindirilemedikleri için hayvanlarda zehirlenmeye neden olabilirler. Bunlar içerisinde de özellikle erusik asit önem taşır ve bu maddeyi içeren yemlerin tüketilmesi hayvanlarda, gelişme geriliğine, yemden yararlanmanın azalmasına, kalp kası ve çizgili kaslarda hasara, kalp kası mitokondrionlarında glutamat gibi maddelerin yükseltgenme yeteneği ve ATP üretiminin bozulmasına, dalağın büyümesine ve alyuvarların parçalanmasına yol açabilir. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

Zehirler vücuda deri, solunum, sindirim yoluyla veya kas içi ve damar içi verilmesi sonucunda girebilir. Asitler ve alkaliler gibi yakıcı ve dağlayıcı zehirler temas ettiği bölgede hasar meydana getirir. Böcek öldürücüler, radyoaktif maddeler ve nikotin deriden kolay emilir. Deride yara ve berelenme varsa zehirin emilmesi kolaylaşır. Gaz formundaki zehirler solunum yoluyla alınarak hızla zehirlenme oluşturabilir. Zehirleme olayları incelendiğinde zehirlerin en çok ağız yolu ile alındığı söylenebilir. Midenin dolu veya boş oluşu zehirlerin emilmesini büyük ölçüde etkiler. Hayvanda peklik (konstipasyon) varsa zehirler daha çok emilir. Sürgün halinde ise barsak içeriği geçişi hızlanacağı için emilme azalır. Yılan zehiri sağlıklı sindirim kanalından emilmez. Damar içi, kas içi ve deri altı yollar ile emilme ise ancak ilaçların yüksek dozlarda kullanımında söz konusudur.

Zehirler kaynaklarına göre bitkisel, hayvansal, madensel, sentetik ve enerjetik olarak beş alt sınıfta toplanabilir.

Toksikolojik etkilerine göre şekli ve etkilediği yere göre kan, sinir sistemi, kas ve protoplazma zehirleri olarak sınıflandırılır.

Hayvanların metallere maruziyeti genellikle yem ve suyla olmaktadır ve bu metallerden bazıları (arsenik, kadmiyum, civa, molibden, kurşun, selenyum gibi) son derece zehirli iken, bazıları (arsenik, kadmiyum, kobalt, krom, kurşun, nikel, selenyum gibi) karsinojenik etkili, bazıları da mutajenik ve teratojenik etkilere sahiptir.

Karbon elementi yaşamın temeli olan elementlerden biridir ve özel bazı bileşikler dışında zehirli olarak nitelenmemektedir.

Hayvanlarda bakır ile akut, subakut ve kronik nitelikte zehirlenmeler görülür. Bakırla akut zehirlenme vakalarında belirtiler hızlı başlar. Zehirlenen hayvanlarda bulantı, kusma, tükürük salgısında artış, şiddetli sancı, sürgün, güçsüzlük, felç ve ilerleyen olgularda 1-4 gün içerisinde ölüm şekillenir. Herhangi bir şekilde düşük düzeyde bakıra uzun süre maruz kalınması durumunda ise özellikle karaciğerde tehlikeli düzeylerde bakır birikir. Karaciğerde biriken bu bakır seviyesi kritik bir değere ulaştığında, karaciğerden ani olarak dolaşıma bakır salınır. Bu durumda da hayvanda akut bir bakır zehirlenmesi olgusu gelişir. Olay etiyolojik bakımdan kronik nitelikte bir zehirlenme vakası olmasına rağmen, klinik belirtilerin başlama hızı ve belirtileri bakımından akut zehirlenme olarak tanımlanır. Bu durumda hayvanda sarılık, iştahsızlık, kanlı burun akıntısı, kanlı idrar, anemi, bazı olgularda kasılmalar dikkati çeker ve ölüm oranı da yüksektir.

Hasat öncesi canlı bitkiler üzerinde fitoparazit (bitki paraziti) olarak üreyenler tarla mantarları (Alternaria, Fusarium, Claviceps gibi) ve hasat sonrası depolanma sırasında üreyenler de ambar mantarları (Aspergillus, Fusarium, Penicillium) olarak adlandırılır. Ayrıca, uygun koşullarda hızla çoğalabilen ve tarım ürünlerinin bozulmasına neden olabilen çürüme mantarları (Fusarium) vardır.

Hepatotoksik etki (Aflatoksinler, sporidesmin gibi): Karaciğer üzerinde zehir etkisi gösteren etki.

Civanın zehirliliği, hayvanın türü, yaşı, cinsiyeti, alınma yolu gibi pek çok faktöre göre değişir. Civa bileşikleri insan, evcil ve yabani hayvanlar ile su canlıları için zehirlidir. Hayvanlar içerisinde civa bileşiklerine en duyarlı olanı sığırdır; bunu duyarlılık sırasına göre koyun, keçi ve kanatlılar takip eder. Organik civa bileşikleri, metalik ve inorganik civa bileşiklerine göre daha zehirlidir ve organik civa bileşikleri arasında da en zehirlisi metilcivadır. Bu durum metilcivanın uçucu olması, kan-beyin engeli ve plasentayı kolay geçmesine bağlıdır. Hayvanlarda civa bileşikleri ile olan zehirlenmeler akut, subakut ve kronik seyreder. Zehirlenmelerde başlıca ölüm sebebi, beyin hasarı ve/veya dolaşım şokudur. Pnömoni ve kalp kası hasarı da ikincil ölüm sebepleri arasındadır.

Tahıl olarak başta mısır olmak üzere buğday, arpa, yulaf, çavdar ve pirinçte bulunabilecek başlıca mikotoksinler şunlardır: Aflatoksinler, okratoksin A, trikotesenler, fumonisinler, zearalenon ve penitremler.

Aspergillus flavus, A.parasiticus ve A.nomius, mantarların gıda ve yemlerdeki toksik metabolitleridir.

Opistotonus: Gövdenin yay biçimi alarak kasılmış hali.

Yem ve gıdalardaki mikotoksinlerin azaltılması, ortadan kaldırılması için çeşitli yöntemler bulunmaktadır; bunlar; fiziksel, kimyasal ve biyolojik yöntemler olarak sınıflandırabilir. Fiziksel yöntemler; Mekanik işlemler,  Dansite ayrımı, Isı uygulaması (termal yol), Işık ve ışın işlemleri'dir. Kimyasal yöntemler; Amonyak uygulanması, Ozon uygulanması (ozonizasyon) ve Adsorbanların kullanılması'dır.