TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ - Deneme Sınavı - 28

Yarış hayvanlarında doping uygulanmasının başlıca nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Yarış hızının arttırılması.
• Yarış sırasında daha fazla kullanılabilir enerji sağlanması.
• Solunumun daha rahat ve hızlı gerçekleştirilmesi.
• Fazla heyecanlı, sinirli ve uyarı halinde olan hayvanların yatıştırılması.
• Tendinitis, romatizma ve kemik hastalıkları gibi koşmayı engelleyici ve yarış hızını sınırlayıcı hastalıkları bulunan hayvanların ağrılarının dindirilmesi ve hastalığın belirtilerinin önlenmesi.
• Kas ve sinirsel yapıların daha iyi gelişiminin sağlanması ve arttırılması.
• Yarış hayvanlarının daha kısa sürede yetişmesi ve gelişmesini sağlamak.
• Hayvanın yarış dışı bırakılması, sağlıklı yarışmasının engellenmesi.

Yarış performansını arttıranlar: Bu grup ilaçlar merkezi sinir sistemini uyaranlar (kafein, amfetamin, efedrin gibi), solunum sistemini uyaranlar (efedrin, klenbuterol gibi β2 agonistler), sempatomimetik ilaçlar (adrenalin, noradrenalin, dobutamin gibi), parasempatolitik ilaçlar (atropin, skopolamin gibi), narkotik olmayan ağrı kesiciler (aspirin/asetil salisilik asit, fenilbutazon, fluniksin gibi), yerel (lokal) anestezikler (prokain, dibukain, lignokain gibi), otonom gangliyonları uyaranlar (nikotin, lobelin gibi), anabolik maddeler (bolasteron, nandrolon, testosteron, metiltestosteron gibi), narkotik ağrı kesiciler/opiyatlar (morfin, heroin, kokain, petidin, metadon gibi), vitaminler (A, E, C, D, B12 gibi)
ve mineraller (arsenik, fosfor, selenyum, iyot, demir gibi), hormonlar (kortizol, prednizon, deksametazon, testosteron ve esterleri, progesteron, insülin, tiroksin gibi), kalbi uyaran ilaçlar (digitoksin, digoksin gibi), kan ve kan yapımını arttıranlar (demir, bakır, B12 vitamini, folik asit gibi) ve enerji sağlayan maddelerdir (fruktoz-1,6-difosfat, taurin gibi).

Bu yönetmeliğe göre yapılacak işlemlerin ve uygulamaların bazıları aşağıdaki gibidir.
• Koşuya deklare edilmiş her at doping muayenesine tabi tutulabilir. Bu atlar, koşuya katılsın veya katılmasın, dereceye girsin veya girmesin Yarış Komiserler Kurulunun göreceği lüzum üzerine doping muayenesine tabi tutulabilir. Bir atın koşudan çekilmesi, doping muayenesi yapılmasına engel oluşturmaz.
• Yarış Komiserler Kurulu toplam üç kişiden oluşur. Bu üyelerden biri yarış komiserlik belgesi olan, Yarış Müessesesinin önerdiği üç aday arasından seçilir. Yarış Komiserler Kurulunun atanması, At Yarışları Yönetmeliğinin 7’nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca Yüksek Komiserler Kurulu tarafından gerçekleştirilir.
• Doping muayenesinde aranacak maddeler ile yasaklı ilaçlar ve maddeler her yarış yılı başında ilan edilir ve listeye yeni ilaveler veya değişiklikler yapıldığında bu durum ilgililere ilanen duyurulur.
• Koşulara katılacak olan atların koşu sonuna kadar muayene ve müşahedeleri saha veteriner hekimleri tarafından yapılır.
• Saha veteriner hekimi, koşuya iştirak edecek atların sağlık ve eşkal muayenelerini yapmak, ani vakalarda ilk sıhhi tedbirleri almak ve koşuların dürüstlüğü bakımından şüpheli gördüğü durumları Yarış Komiserler Kuruluna bildirmekle görevli veteriner hekimdir.

Türkiye’de Tarım Bakanlığı 1948 yılında at yarışlarında doping kontrolünün yapılmasını kararlaştırmış ve bu kontrollerin Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Kürsüsü’nde yapılması uygun görülmüştür. 1951 yılından itibaren bu görev o günkü adıyla, Etlik Bakteriyoloji ve Seroloji Enstitüsü’nde kurulan laboratuvara verilmiştir. Günümüzde Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Ankara Etlik Veteriner Kontrol ve Merkez Araştırma Enstitüsü ile İstanbul’da Pendik Veteriner Kontrol Enstitüsü’nde bulunan Doping Kontrol Laboratuvarları’nda yarış atlarında doping analizleri rutin olarak yapılmaktadır.

Koniin, Maydanozgiller ailesinden Baldıran bitkisinin tüm kısımlarında bulunan sıvı bir alkaloittir. Baldıran Anadolu’da yaygın şekilde yıkıntı ve harabelerde, sürülmüş arazilerde, dere ve çay kenarlarında yetişen bir bitkidir. Bu bitki fare idrarı kokusu verir ve Sokrat zehiri olarak da bilinir.
Koniin son derece zehirli bir maddedir ve koniinle zehirlenme belirtileri tüm hayvan türlerinde birbirine benzerlik gösterir. Kas güçsüzlüğü, sendeleyerek yürüme, pupillerde genişleme, nabızda önce yavaşlama sonra hızlanma ve ipliksi nabız şeklini alma, solunumda yavaşlama ve düzensizlikler görülür. Hayvanın şuuru genellikle yerindedir. İlerleyen durumlarda solunum kaslarının felci sonucu ölüm oluşur. Koniin vücuttan atılırken solunum havası ve idrara fare idrarı kokusu verir.

Kolşisin, son derece zehirli, Zambakgiller ailesinden Acı çiğdem bitkisinin, özellikle tohumları olmak üzere, tüm kısımlarında bulunan bir alkaloitdir. Bitkinin belirtilen kısımlarında az miktarda da olsa demekolşin de vardır. İlkbaharda filizlenmiş acı çiğdem yapraklarının, sonbaharda çiçeklerinin, yazın da acı çiğdem tohumlarıyla bulaşık yemlerin veya otların yenilmesine bağlı olarak hayvanlarda zehirlenmeler oluşur. Kolşisin ile zehirlenmelerde, sığırlarda şiddetli karın sancısı ve yeşil-siyah renkte sulu sürgün görülür. Hayvanlarda mide-bağırsak yangısı, göğüs ve deride yanma, şiddetli damar hasarı ve dolayısıyla şok gelişir. Ayrıca belirgin bir kas güçsüzlüğü de görülür. Zehirlenme olgularının ilk dönemlerinde gelişen ölümün nedeni solunum felci veya kalp-damar şoku iken; ilerleyen dönemlerde gelişen ölümün nedeni kanama ve kemik iliği baskısı sonucu oluşan enfeksiyon hastalıklardır.

Hayvanlarda zehirlenmelere sebep olabilen önemli metallerden biridir. Doğada 200’den fazla mineral kaynağı kurşun içermesine rağmen, bunlardan üçü (galena, anglesit, cerussit) kurşun elde edilmesinde kullanılır. Kurşun bileşikleri boya (kurşun beyazı, kurşun kırmızısı, kurşun sarısı gibi), akümülatör/batarya, şehir su şebekesi, seramik, kauçuk üretimi, matbaacılık, pestisit, çocuk oyuncakları ve benzin katkı maddesi olarak kullanılır.

Hayvan barınakları ve çiftliklerdeki yem kapları ve depoları ile yemlik ve sulukların kurşunlu boyalarla boyanması sonucu bunlara konulan asit tepkimeli veya fermente olabilen yem ya da yiyecekler boyadaki kurşunun kolayca iyonize olmasını sağlayarak hayvanlarda zehirlenmelere sebep olabilir. Boyalı kısımların veya boya kaplarının hayvanlar tarafından yalanması da diğer bir zehirlenme nedenidir.

Yapılarında kalp glikoziti içeren 300’den fazla bitki çeşidi bulunur ve bunlardan en önemlileri; Yüksükotu bitkileri, Strofantus, Adasoğanı, Vadi zambağı, Zakkum ve Bohçaotları’dır. Kalp glikozitlerinin en önemli temsilcileri ise digitoksin, digoksin, gitoksin, gitalin, strofantin glikozitleri (strofantin-k, strofantin-g), lanatosit A, B, C ve diginatin’dir. Kalp glikozitlerinin etkinlikleri aglikon kısmıyla ilgilidir. Buna bağlanan şeker ve hidroksil grupları glikozitin toksikokinetiği ve etki gücü veya hızını değiştirir. Sağaltımda kullanılan glikozitlerle dijitalleme veya idame doz uygulamaları sırasında oluşacak doz aşımı hallerinde, gereğinden uzun süreyle kullanılmaları durumunda ve bu maddeleri içeren bitkilerin aşırı miktarlarda tüketilmesi sonucunda zehirlenme vakaları görülür. Kalp glikozitlerinin zehirliliği değişkendir ve bunlar içerisinde en zehirlisi digitoksin’dir. Bu madde vücuttan çok yavaş atıldığı için birikici özelliğe de sahiptir.

Ülkemizde de yetiştirilen çok sayıda bitki, tarım ürünü, yem maddesi, sebze ve meyvede östrojenik etkili bileşikler bulunabilir ve bu maddeleri içeren bitkilerin özellikle çiftlik hayvanları tarafından tüketilmesiyle de hayvanlarda üreme düzensizlikleri ve kısırlık olguları görülebilir. Östrojenik etkili maddeleri içeren bu bitkilerden başlıcaları; alfalfa, üçgül, bezelye, soya fasulyesi, anason, kahve, lahana ve rhubarb’dır. Bu bitkilerde ve bitki tohumlarındaki östrojenik maddelerin başlıca temsilcileri ise; genistein, biochanin A, daidzein, gratensin, enterolakton, enterodiol, koumestrol’dür.

Ön ve arka hipofiz hormonları olarak ayrılırlar. Gonadotropinler (FSH ve LH), adrenokortikotropik hormon (ACTH), tiroid salıverici hormon (tirotropin, TSH), somatotropin (GH, Büyüme hormonu), prolaktin ön hipofiz; oksitosin ve vazopressin arka hipofiz hormonudur. Doğru cevap E'dir.

Özellikle yabani şalgam, kolza ve pamuk gibi bitkilerde veya bunlardan elde edilen yağlarda bulunan erusik asit, sterkulik asit, malvalik asit, setoleik asit, fitanik asit gibi yağ asitleri vücutta sindirilemedikleri için hayvanlarda zehirlenmeye neden olabilirler. Bunlar içerisinde de özellikle erusik asit önem taşır ve bu maddeyi içeren yemlerin tüketilmesi hayvanlarda, gelişme geriliğine, yemden yararlanmanın azalmasına, kalp kası ve çizgili kaslarda hasara, kalp kası mitokondrionlarında glutamat gibi maddelerin yükseltgenme yeteneği ve ATP üretiminin bozulmasına, dalağın büyümesine ve alyuvarların parçalanmasına yol açabilir.

Bitki kaynaklı ışığa duyarlılık Tip I ışığa duyarlılık ve Tip II ışığa duyarlılık diye ikiye ayrılır. Tip I ışığa duyarlılığa doğrudan bitkiden gelen madde veya maddeler neden olurken; Tip II ışığa duyarlılığa karaciğer aracılığında atılan parçalanma ürünleri/metabolitleri neden olur. Bu sebeple, ilki “birincil ışığa duyarlılık”, ikincisi de “ikincil ışığa duyarlılık” (karaciğer kaynaklı ışığa duyarlılık) diye de bilinir. İkincil işığa duyarlılıkta karaciğer hasarı ve şiddetli sarılık da vardır. Fagoprin, hiperisin, lantaden, lechuguilla, ikterogenin gibi maddeler veya bunları içeren bitkiler Tip I ışığa duyarlılığa neden olurken; filloeritrin, bergaptan, ksantotoksin, psoralen gibi maddeler de Tip II ışığa duyarlılığa neden olurlar.

Gonadotropin Salıverici Hormonlar (GnRH) İlaç örnekleri: Fertirelin, gonadorelin, buserelin, lesirelin, deslorelin; bunlar sentetik GnRH analoglarıdır (benzer). Doğru cevap A'dır.

Tiroid Bezi Hormonları İlaç örnekleri: Levotiroksin sodyum. Doğru cevap C'dir.

Anjiyotensin Antagonistleri İlaç örnekleri: Kaptopril, enalapril. Doğru cevap C'dir.

Kemoterapi: Bakteri, mantar, iç ve dış parazitler, virüs gibi mikroroganizmalardan ileri gelen hastalıkların sağaltımı, önlenmesi ve kontrolünde kullanılan ilaç ve diğer maddelerden bahseder; kemoterapi esasta ilacın vücuda (konak) değil, ona yerleşen mikroorganizmaya (konuk) etkiyi inceler. Terim, tümöral hastalıkların sağaltımı ve önlenmesi amacıyla kullanılan ilaçları ve uygulamaları da kucaklar. doğru cevap E'dir.

Patojen, hastalık yapan madde veya mikroorganizmalara denir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Hepatotoksik etki (Aflatoksinler, sporidesmin gibi),  karaciğer üzerinde zehir etkisi gösteren etkidir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Genellikle memelilerden domuz ve tavşanlar aflatoksine daha duyarlıdır. Sığır, koyun, keçi, tektırnaklılar (at, eşek gibi) ve karnivorlar (kedi, köpek gibi) daha az duyarlıdır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Zearalenon (F-2 Toksin), östrojenik etkili bir mikotoksindir. Fusarium graminearum, F.roseum gibi çeşitli Fusarium mantarları tarafından, ılıman ve nemli ortamlarda üretilir. Doğru cevap A şıkkıdır.