TEMEL VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ - Deneme Sınavı - 17

Kimyasal (analitik) toksikoloji: İnsan ve hayvanlardaki zehirlenme olaylarında zehirlenmeye neden olduğundan kuşkulanılan maddelerin kimyasal yöntemlerle aranması ile ilgilidir.

Hipoksi: Oksijen yetmezliği durumudur.

Löykopeni: Kanda bulunan beyaz kan hücresi (akyuvar) sayısının azalması durumudur.

Perakut zehirlenme: Toksik bir maddenin çok yüksek miktarda ve tek dozda alınmasıyla oluşan; yaşamsal öneme sahip organ ve fizyolojik işlevlere yönelik etkisi çok kısa sürede gelişen, kısa sürede zehirlenme belirtileri ve ölümle sonlanan zehirlenme şeklidir.

Ekskresyon: İlaç ve zehirlerin vücuttan atılması.

Hayvanlar için en önemli ve yaygın zehirlenme nedeni pestisidlerdir.

Tıbbî olmayan veteriner sağlık ürünleri, hayvana uygulanmak ya da hayvan için
kullanılmak amacıyla tüm üretim aşamalarından geçerek kullanıma hazır hâle getirilmiş ilaç niteliğinde olmayan ürünleri; veteriner sağlık ürünleri, veteriner tıbbî ürünleri ve tıbbî olmayan veteriner  ürünlerini; veteriner tıbbî ürünleri, hayvana uygulanmak ya da hayvan için kullanılmak amacıyla tüm üretim aşamalarından geçerek kullanıma hazır hâle getirilmiş etkin madde ihtiva eden ürünleri ve veteriner biyolojik ürünleri; veteriner biyolojik ürünleri ise hayvanlarda aktif veya pasif bağışıklık oluşturmak, bağışıklığın seviyesini ölçmek veya hastalık teşhisi için hazırlanmış aşı, serum gibi ürünler ile teşhis kitlerini içermektedir.

Toksikolojik protokol: Zehirlenmelerde olayın şekli ve etkilenen hayvanlarla ilgili bilgileri içeren rapordur.

Adsorban: Zehirli maddeyi yüzeyinde tutan madde.

Veteriner sağlık ürünleri, veteriner ilaçları, ilaçlı ön-karışımlar, premiksler ve yem katkı maddeleri (büyütme faktörleri de dahil), aşılar ve diğer biyolojik maddeleri kapsar. Yetkili otorite, Bakanlık düzeyinde Tarım ve Orman Bakanlığı olup, Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü’nde; Veteriner Sağlık Ürünleri ve Halk Sağlığı Daire Başkanlığı’dır.

Antidot Uygulanması: Zehirlenmelerin en etkin tedavi yöntemidir. Zehirlenme oluşturan maddenin kimliği veya grubu biliniyorsa spesifik antidotlarla (panzehir) tedavi yapılır. Spesifik antidotu olan zehirlerle zehirlenme olgularında (bakır, kurşun, arsenikle zehirlenme) tedavide geç kalınmadıysa hayvan yeniden yaşama döner.

Zehirli bitkilerin çeşitli kısımlarında alkaloid, glikozid, uçucu yağ veya asit niteliğinde bulunan maddeler

Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından, yeni bir yapılanmaya gidilerek, Avrupa Birliği mevzuatına tam uyumlu 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu ile birlikte Yönetmelikler, Talimatlar vb. ikincil mevzuatla veteriner sağlık ürünlerine ilişkin güncellemeler ve yeni düzenlemeler yapılmıştır.

Hayvan sağlığı alanında kullanılan veteriner ilaçlar için düzenlenen reçeteler, 1 Ocak 2018’den itibaren elektronik reçete (E-Reçete) olarak düzenlenmeye başlandı.

Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından uygulaması başlatılan E-Reçete Sistemi ve 2018 yılı Şubat ayı itibarıyla uygulamaya konan İlaç Takip Sistemi (İTS) ile veteriner ilaçlar tüm aşamalarda etkin bir şekilde izlenebilmektedir.

Pestisitlerin Yararları
Pestisitlerin en önemli yararı, haşerelerle taşınan vektör hastalıklara karşı mücadeleye katkı koymalarıdır. Örneğin sivrisineklerle taşınan sıtma, pirelerle taşınan veba ve kenelerle taşınan Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi gibi hastalıkları kontrol etmek için öncelikle vektörleriyle mücadele etmek gerekir. Diğer yararı, tarımsal ürünlerin üretimlerinde kullanıldıklarında, tarım ürünlerinin zararlılardan korunarak verimin ve ürün kalitesinin artmalarını sağlamalarıdır. Böylece gittikçe artan nüfusa karşı zaten yetersiz olan tarımsal
ürünlerin verimini artırırlar. Son olarak pestisitler, evlerde ve resmi kuruluşlarda sivrisinek, kemiriciler ve böceklere karşı kullanılarak insanın yaşam kalitesine ve refahına da katkı koyarlar. Şöyle ki, hiç kimse yemek yerken ayağının altından bir fare geçmesini, yatağa uzandığında sivrisinek vızıltısıyla uykusunun bölünmesini veya tahtakurularının ısırıklarına maruz kalmak istemez.

Pestisitlere uzun süreli maruziyetlerde, çevre ve canlı sağlığı üzerinde olumsuz etkiler ortaya çıkabilir. İnsan ve hayvanlarda kanserojenik, mutajenik (hücrelerde kalıtsal nitelikteki değişikliklere neden olan) veya teratojenik (anne karnındaki yavruda kusurlu organ veya doku oluşmasına neden olan) etkileri olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca, özellikle organik fosforlu ve karbamat türevi pestisitlerin sinir sistemi üzerinde gecikmiş toksik etkileri
ortaya çıkabilmektedir. Pestisitlerden bazılarının ise iç salgı bezlerini de etkileyerek bazı türlerde üremeyi azaltarak neslin tükenmesine yol açtığı bilinmektedir.

Pestisit Sınıfı              Başlıca Hedef/Etki                          Örnekler
Akarisit                          Akarlar                                Aldikarb, amitraz
Algisit                        Su yosunları                                  Bakır sülfat
Avisit                              Kuşlar                           Avitrol (aminopyridine)
Bait (Tuzak yemi)       Çok sayıda organizmaya               Antikoagulanlar
Biyopestisitler            Çok sayıda organizmaya          Bacillus thuringiensis
Bitki Gelişim Düzenleyicileri   Bitkinin büyümesini düzenler  Gibberelik asit
Böcek Gelişim Düzenleyicileri      Böcekler                         Diflubenzuron        Fungusit                                  Mantarlar                   Karbendazim, benomil

Pestisitler, zararlının vücuduna giriş yaptığı yola göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilirler.
Mide zehirleri: Zararlı tarafından ağızdan alındıktan sonra etkilerini gösteren bu maddeler mideden emildikten sonra tüm vücuda dağılırlar ve etkilerini oluştururlar.
Temas zehirleri: Genellikle uygulama yüzeyleriyle doğrudan temasın bir sonucu olarak deri veya kütiküladan emilerek zararlıya girerler.
Fumigantlar: Uçucudur ve solunum sistemi yoluyla gaz şeklinde zararlıya girerler.
Sistemik zehirler: Zehirin mide, temas veya solunum yoluyla vücuda girerek tüm vücuduna dağıldığını ifade ederler.
Boğulma etkisi yapan zehirler: Sivrisinek larvaları gibi zararlıların solunum fonksiyonunu engelleyen genellikle yağlar veya monomoleküler yüzey filmleri ve/veya zararlıların yüzeyde kalmasını engelleyerek, böylece yaşamaları için gereken yeterli oksijeni almalarını engelleyen ve suyun yüzey gerilimini azaltan maddelerdir.

İnorganik pestisitler: Bunlar karbon içermezler; genellikle kristalize halde, tuza benzer, dayanıklı ve suda çözünürler. Bu sınıfta çevrede kalıcı ve memelilere oldukça zehirli, ağızdan alınan tipte zehirler olan arsenik, civa ve siyanür bulunur.