TEMEL VETERİNER BİYOKİMYA

Vitaminler vücutta metabolik olayların normal bir şekilde meydana gelmesi ve yaşamın sürdürülmesi için gerekli olan, vücutta sentez edilemeyen veya yetersiz derecede sentez edilen ve besinler ile dışarıdan alınması zorunlu olan organik maddelerdir. Kısaca vitaminler sağlıklı yaşamın vazgeçilmez bir parçasıdırlar. Vitamin= Vita (hayat) + amin (azotlu bileşik) sözcüğü ile oluşur.

Bir vitaminin yokluğuna avitaminozis, ihtiyacın altında yetersiz vitamin alınmasına hipovitaminozis ve aşırı derecede (özellikle vitamin A ve D) yüksek vitamin alımından oluşan hastalık haline de hipervitaminozis adı verilmektedir.

Suda eriyen vitaminler B vitaminleri ve C vitamini, yağda eriyenler A, D, E ve K vitaminleridir. Vitamin B2 (Riboflavin), Vitamin B3 (Nikotinamid ve Niasin), Vitamin B6 (Pridoksin), Vitamin C (Askorbik Asit) suda eriyen vitaminlerdir. Vitamin E (Tokoferol) yağda eriyen vitamindir.

Tiyamin doğal maddelerde serbest tiyamin, protein kompleksi, fosforik asit kompleksi ve fosfor-protein kompleksi şeklinde bulunur. Bu vitamin alyuvarlarda pirofosfat, serumda ise serbest haldedir.

Vitamin B2’nin kimyasal adı riboflavin olmakla birlikte elde edildikleri kaynaklara göre de adlandırılabilirler. Örneğin, sütten elde edilene laktoflavin, karaciğerden elde edilene hepatoflavin ve yumurtadan elde edilene ise ovoflavin adı verilmektedir.

İnsanda nikotinamid eksikliğinde 4D adını verdiğimiz belirtiler; dermatitis (deri yangısı), diyare (ishal), demansia (bunama) ve death (ölüm) ile karakterize pellegra hastalığı tablosu oluşur.

B12 vitaminine aynı zamanda kobalamin adı da verilmektedir. Vitamin B12 yapısında porfirin halka sistemine benzeyen korrin halka sistemi ve bir nükleotid bulunan kırmızı renkte ve kristal yapılı bir bileşiktir. Bu sistemde dört pirol halkasından ikisi birbirine metilen köprüsü ile diğer ikisi de doğrudan birbirlerine bağlanmaktadırlar. Halkanın merkezinde kobalt atomu bulunmaktadır.

Vitamin A eksikliğinin erken belirtilerinden biri, karanlığa karşı adaptasyon bozukluğu ile karakterize gece körlüğüdür.

Vitamin D’nin aktif formu, kemik metabolizmasında, kemik yapısında, selüler ve nöyral fonksiyonlar için gerekli olan kalsiyum iyonlarının hücre membranından geçmesinde görev alır. Ayrıca Ca++’un bağırsaklardan emilmesinde ve kemiklerden mobilizasyonunda aracılık eder. Bunun yanında kalsitonin, parathormon ve 1,25-(OH)2 D3, kan kalsiyum ve fosfor düzeylerinin kontrolü için sıkı bir ilişki içindedirler. Burada vitamin D, genel olarak bağırsak, kemik ve böbreklerde spesifik pompa mekanizmalarını stimüle ederek kalsiyum ve fosfor düzeylerini artırır.

Deney hayvanlarında görülen klasik belirti kısırlıktır. Vitamin E’nin yetersizliğinde erkeklerde görülen problem spermatozoaların hareketsizliğidir.

Vitaminler suda ve yağda eriyenler olmak üzere iki grupta incelenirler.
Suda eriyen vitaminler B vitaminleri ve C vitamini, yağda eriyenler A, D, E ve K
vitaminleridir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Belirgin tiyamin yetersizliğinde; insanlarda beslenme bozukluğu ile karakterize beriberi hastalığı, kanatlılarda birkaç sinirin aynı anda beraber iltihabı (polineuritis)
ve yavru hayvanlarda büyümenin durduğu gözlenmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Fazla miktarda mısır ve mısır ürünleri ile beslenme,
mısırda çok az triptofan bulunması nedeniyle nikotinamid eksiklik belirtilerinin
ortaya çıkmasına neden olabilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Vitamin B6’nın diğer adı piridoksin’dir. Vitamin B6’nın piridoksin, piridoksal ve
piridoksamin olmak üzere üç aktif formu bulunmaktadır. Vitamin B6’nın aktif
koenzimleri pridoksal fosfat ve pridoksamin fosfattır. Doğru cevap B seçeneğidir.

B12 vitaminine aynı zamanda kobalamin adı da verilmektedir. Vitamin B12 yapısında porfirin halka sistemine benzeyen korrin halka sistemi ve bir nükleotid
bulunan kırmızı renkte ve kristal yapılı bir bileşiktir. Bu sistemde dört pirol halkasından ikisi birbirine metilen köprüsü ile diğer ikisi de doğrudan birbirlerine bağlanmaktadırlar. Halkanın merkezinde kobalt atomu bulunmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bulunduğu Yerler ve Metabolizmadaki Görevleri
Dana eti, dana karaciğeri, böbrek, süt ve süt ürünleri, peynir, yumurta, midye,
ringa balığı, uskumru, sardalya, dil balığı B12 vitamini içeren yiyeceklerdir. Sebzelerde ise B12 vitamini bulunmaz.
Vitamin B12 mide-bağırsak kanalına daha çok hayvansal kaynaklı proteinlerle
gelir. Bu vitaminin bağırsak kanalından emilebilmesi için mideden salgılanan intrinsik faktör ile birleşmesi gerekir. Emildikten sonra proteinlere bağlı vitamin B12
hızla kan dolaşımına geçer ve buradan çeşitli dokulara dağılır. Vitamin B12’nin
metabolizma reaksiyonlarında etkili olan şekli koenzim B12’dir. Koenzim B12,
metiyonin biyosentezinde rol alır.
Ruminantlarda karbonhidrat metabolizmasının bir ürünü olarak büyük miktarda açığa çıkan propiyonat normal olarak kandan temizlenirken vitamin B12
veya kobalta ihtiyaç duyar. Vitamin B12 eksikliğinde bu molekülün ve metilmalonil CoA’nın birikimi olur. Bunun sonucunda idrar ile metilmalonil CoA atılımının artması iştah azalmasına ve yem tüketiminin düşmesine neden olur.
Eksiklik Belirtileri
Hafif derecede B12 eksikliği çok sık görülür. Uyuşukluk, sabahları yataktan yorgun kalkma gibi belirtiler verir. Ağır vitamin B12 eksikliğinde ise sinir fonksiyonlarının bozulduğu kronik hastalıklar ortaya çıkmaktadır. Sinir harabiyetine yol
açabilir.
Vitamin B12 eksikliğinde büyümenin durduğu, ishal, kusma, hareket bozuklukları, ağız mukozasında iltihap, yetişkin tavuklarda yumurta veriminde ve yumurtanın kuluçka randımanında azalma görülür.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Vitamin C, eksikliğinde insanlarda skorbüt hastalığı meydana gelir. Skorbüt
hastalığında, dişlerin gevşemesi ve düşmesi, deride sertlik ve çatlaklar görülür. Doğru cevap C seçeneğidir.

Gebelik süresince folik asit alımı, yeni doğan bebeklerde merkezi sinir sistemi
anomalilerini önemli ölçüde azaltmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Vitamin A’nın görme olayındaki rolü
gözün karanlığa adapte olmasını sağlamaktır. Doğru cevap D seçeneğidir.

1,25-dihidroksi vitamin D3, kalsiyumun ince bağırsaktan emilimi için gerekli
olan ince bağırsak kalsiyum bağlayıcı proteininin sentezini ve kalsiyuma bağımlı
ATPaz aktivitesini arttırarak kalsiyumun ince bağırsaktan emilimini arttırır. Doğru cevap E seçeneğidir.