TEMEL VETERİNER ANATOMİ

Dilin dış yüzünü örten mukoza tabakasında papillae linguales adını alan çok sayıda çıkıntı bulunur. Bunların bir kısmı sindirimde, bir kısmı da tad alma işinde görev yapar.

Mide (Ventriculus - Gaster)
Sindirim kanalının, yemek borusundan sonra gelen genişlemiş bölümüdür. Tükrük ile yumuşatılan ve sonra yemek borusu yoluyla gelen lokmanın (bolus) veya gıdaların bir süre bekletilerek işleme tabi tutulduğu organdır. Duvarında bulunan bezlerin salgıladığı pepsin, rennin ve hidroklorik asit gibi yapılar, kimyasal sindirimi başlatır.

Börkenek (reticulum)
Karın boşluğunun ön, sol kısmında, işkembe ile diyafram arasında bulunur.
Bu bölümün kas tabakası iyi gelişmiştir. İç yüzünü döşeyen mukoza üzerinde yer
alan crista reticuli isimli çıkıntılar birleşerek bal peteği görüntüsü oluştururlar. Bu
yapıya cellulae reticuli adı verilir.

Karın boşluğunun sağ, ön, üst tarafında diyaframa dayanmış olarak bulunur. Etçillerde oldukça fazla bir kısmı, tek tırnaklılarda ise az bir bölümü sola da geçer. Vücudun en büyük bezi ve aynı zamanda süzgeçidir. Safra (chole - bilus) salgılaması yanında, glikojen, yağ ve az miktarda protein depo eder. Özellikle bağırsaklardan gelen kanı süzerek, çok sayıda zehirli maddenin kandan temizlenmesini sağlar. Diyaframa dayanan yüzüne facies diaphragmatica, karın boşluğuna bakan yüzüne facies visceralis denir. Bu yüz üzerinde karaciğerin kapısı, porta hepatis yer alır. Damarlar, sinirler ve kanallar karaciğere buradan girip çıkarlar.

Kırkbayır (omasum) Sığırda börkenekten daha büyük, koyun - keçide ise daha küçük olarak bulunur. Karın boşluğunda, orta çizginin biraz sağında yer alır. İç yüzünde birbirine paralel laminae omasi adını alan çok sayıda yaprak bulunur.

Boş bağırsak (jejunum) : İnce bağırsakların en uzun bölümüdür. Karın boşluğu açılıp bakıldığında genellikle boş olduğu veya içinde çok az, sulu bir içerik bulunduğu için bu ismi almıştır.

Sütun bağırsak (colon) : Kalın bağırsakların en uzun bölümüdür. En kısa ve en basit olarak etçillerde görülür. Geviş getirenlerde kör bağırsaktan sonra bir kıvrımla başlar ve önce dıştan içe doğru küçülen halkalar oluşturur. Merkezde ters tarafa bir kıvrım yapar ve bu defa içten dışa doğru büyüyen halkalar şekillendirir.

Diyaframa dayanan yüzüne facies diaphragmatica, karın boşluğuna bakan yüzüne facies visceralis denir.

Karın boşluğunun ön üst bölümünde, mide, karaciğer ve oniki parmak bağırsağı arasında enlemesine uzanan, tükrük bezi yapısında bir organdır. Pembe veya soluk kırmızı renkli olduğu için bazen komşu organların arasında ayırt etmek zor olabilir. Corpus pancreatis, lobus pancreatis sinister ve lobus pancreatis dexter isimli üç bölümü vardır. Tek tırnaklılarda ve domuzda, karaciğerin kapısında bulunan vena portae isimli toplar damar, corpus pancreatis’in içinden geçer ve anulus pancreatis isimli deliği oluşturur. Pankreas, hem şeker metabolizmasında çok önemli rolü olan insülin ve glukagon isimli hormonları salgılar ve böylece endokrin bez olarak görev yapar hem de succus pancreaticus isimli sindirim salgısını, ductus pancreaticus ve ductus pancreaticus accessorius isimli kanallarla oniki parmak bağırsağına ileterek ekzokrin bez olarak çalışır.

Ağız Boşluğu (Cavum oris):
Dudaklardan yutağa kadar uzanır. Ağız boşluğu ile onun yardımcısı olan dudaklar (labia), dil (lingua), dişler (dentes), damak (palatum) birlikte çalışarak besin
maddelerini yakalar, çiğner ve tükrük bezlerinin (glandulae salivariae) salgısı ile
karıştırarak yutulabilir bir lokma haline getirir.

Dudaklardan yutağa kadar uzanır. Ağız boşluğu ile onun yardımcısı olan dudaklar (labia), dil (lingua), dişler (dentes), damak (palatum) birlikte çalışarak besin
maddelerini yakalar, çiğner ve tükrük bezlerinin (glandulae salivariae) salgısı ile
karıştırarak yutulabilir bir lokma haline getirir

Dudaklar her iki yanda, ağız açısında birleşirler. Bu birleşme commissura labiorum olarak adlandırılır. Üst dudak ile burun
delikleri arasında kalan kılsız bölgeye sığırda planum nasolabiale, koyun ile keçide
ve kedi ile köpekte planum nasale adı verilir.

Ağızın içini döşeyen mukoza tabakasının bir bölümüdür. Dişlerin içine oturduğu
çukurların (alveoli dentales) çevresine sıkıca yapışır. Böylece dişlerin boynunu da
sarar. Geviş getirenlerde üst çenede kesici diş bulunmadığı için diş eti bu bölgede
kalınlaşarak diş yastığını (pulvinus dentalis) oluşturmuştur.

Serbest olan ön ucuna apex linguae, gövdesine corpus linguae, geride
dil kemiğine (os hyoideum) bağlanan kök kısmına da radix linguae adı verilir. Geviş
getirenlerin dilinin üst yüzünde torus linguae denilen bir kabartı bulunur. Dilin dış
yüzünü örten mukoza tabakasında papillae linguales adını alan çok sayıda çıkıntı
bulunur.

İplik benzeri papilla’lar (papillae filiformes): Uçları geriye dönüktür. Mekanik olarak sindirimde görev yaparlar.
Koni benzeri papilla’lar (papillae conicae): Geviş getirenlere özgüdür. Tek
tırnaklılarda ve et yiyicilerde bulunmaz. Fiziksel etkileri ile sindirimde görev yaparlar. Yanağın iç yüzünde de bulunurlar

Bu tür mideler çok odacıklı bileşik mide sınıfına girer. Bu odacıklardan ilk üçü
ön mideler (proventriculus) olarak isimlendirilen işkembe (rumen), börkenek (reticulum) ve kırkbayır (omasum) adını alır ve bunların iç yüzünü döşeyen mukozada salgı bezi bulunmaz.

Börkenek (reticulum):
Karın boşluğunun ön, sol kısmında, işkembe ile diyafram arasında bulunur.
Bu bölümün kas tabakası iyi gelişmiştir. İç yüzünü döşeyen mukoza üzerinde yer
alan crista reticuli isimli çıkıntılar birleşerek bal peteği görüntüsü oluştururlar. Bu
yapıya cellulae reticuli adı verilir.
Kırkbayır (omasum):
Sığırda börkenekten daha büyük, koyun - keçide ise daha küçük olarak bulunur. Karın boşluğunda, orta çizginin biraz sağında yer alır. İç yüzünde birbirine
paralel laminae omasi adını alan çok sayıda yaprak bulunur.
Şirden (abomasum):
Diğer türlerdeki basit midenin karşılığıdır. Orta hattın sağında yer alır. Fundus abomasi, corpus abomasi ve pars pylorica olmak üzere üç ana bölüme sahiptir.

Basis ceci sağ açlık çukurluğuna
(fossa paralumbalis) dayanır. Tek tırnaklılarda cecum’un kör ucunun yönü
öne ve aşağıya (cranioventral), geviş getirenlerde ise geriye (caudal) doğrudur. Tek tırnaklı hayvanların kör bağırsağında taenia ceci denilen şeritler ve
haustra ceci isimli kese şeklinde kabarıklıklar görülür.

Labia, lingua, palatum ağız boşluğu içinde bulunur