TEMEL SÜRÜ SAĞLIĞI YÖNETİMİ

PTY’yi oluşturan faktörler ise şunlardır;
• Annenin çok genç veya çok yaşlı olması, yavrularının emmesine izin vermemesi,
• Mevsimsel değişimler. Aşırı sıcak ve rutubetli padoklar,
• Annenin gebelik boyunca geçirdiği immunsupresif hastalıklar veya ilaç uygulamaları,
• Doğum öncesi meme sekresyonun başlaması,
• Annenin sığırlarda doğuma 3 aydan, küçük ruminantlarda 1.5 aydan az
kala, ortam değiştirmesi ve doğumun yeni ortamda şekillenmesi.
• İlk ağız sütünün sonda ile verilmesi (klostrumun ince barsaklara geçişini
uzatır),
• Erken veya doğmasal deformasyonlu doğumlar,
• Yavruların yeterince ve zamanında iyi kaliteli kolostrum (ağız sütü) almaması,
• Barsak emiliminin aksamasına yol açan diğer nedenler.

Kışa giriş ve kış aylarında hastalık çok sık görülür.

Tuberkülozis (verem) hayvanlardan insanlara bulaşması ve büyük ekonomik kayıplara yol açması nedeni ile son derece önemli bir hastalıktır. Hastalık insanlık
tarihinden daha eski bir geçmişe sahip Mycobakterium bovis adlı bir bakteri tarafından meydana getirilmektedir.

Hangi bulgular hastalıktan şüphe ettirir?
• Zaman zaman şiddeti azalsa da haftalarca hatta aylarca devam eden suluköpüklü ishal,
• İştahın son döneme kadar iyi olması ama süt veriminde hızlı azalma,
• Bazı hayvanlarda son dönemde çene altında su toplanması (ödem).

Ölüm sırasında ve sonrasında ağızdan, burundan ve anüsten kan gelir (en tipik bulgusudur). Ölen hayvanların kadavralarında erken kokuşma ve ölüm sertliğinin şekillenmemesi veya geç şekillenmesi ve doğal deliklerden siyahımsı kan gelmesi Şarbon için tipiktir.

Enterotoksemi buzağılar arasında nadir bir seyir göstermektedir. Enterotoksemiye sahip buzağılarda ani ölüm gözlenir. Biraz daha uzun yaşayanlarda kanlı İshal, dizanteri, amaçsız koşma hareketleri, sancı belirtileri, başın yukarı doğru kaldırılması, yerde yan yatma ve kasılmalar şekillenmesine takiben kısa bir dönemde solunum kaslarının felcine bağlı ölürler.

Listeriozis Sinirsel form: hastalar durgun, çevreleri ile ilişkileri zayıflamış, sürüde arkada kalırlar. Ayakta dururken başını sabit bir cisme dayarlar. Asimetrik bir yüz felçi şekillenir, dudaklar bir yana çekilir, felç olan taraftaki kulak düşer. Alt çene gevşer ve ağızdan salya akar. Hayvan dilini toplayamaz, yürürken kendi etrafında döner ve son dönemde ayağa kalkamayacak hale gelir solunum felcine bağlı hayatını kaybeder.

Koyun ve Keçilerin Bulaşıcı Agalaksisi (Süt Kesen) Hastalığı
Koyun ve keçi sürülerinde en çok gözlenen hastalıların başında gelen hastalık keçilerde daha şiddetli setredebilmektedir. Hastalığın etkeni Mycoplasma agalactiae’dir

Botilismus, Clostridium botulinum bakterisi tarafından salgılanan toksinler tarafından meydana gelir. Hastalığı oluşturan toksinler A, B, C, D, E, F ve G harfleri ile isimlendirilmiştir.

Sığırların Viral Diaresi, BVD ile enfekte hayvanların salya, burun akıntıları, rahim akıntıları, öksürükleriyle direkt olarak diğer hayvanlara etkilemesi veya yem ve içme sularına karışması ile meydana gelebilir. Ayrıca, virus gebelik esnasında göbek kordonu ile ve ağız sütü ile yavruya geçebilir.

Solunum sisteminin enfeksiyöz hastalıkları genellikle tek bir etkenden ziyade birden fazla etkenin katılımı ile (viral, bakteriyel, mantar...) meydana gelir. Bu nedenle istenilen tedavi bazen elde edilememektedir.
Sığırlarda solunum sistemi hastalıklarının oluşumuna zemin hazırlayan birçok faktör bulunmaktadır;
• Çevresel stres
- Hayvanın bulunduğu ortamın yüksek ısı ve nemli olması
- Ani iklim değişiklikleri
- Hayvanların kalabalık ve buzağılar, genç hayvanlarla yetişkinlerin aynı ortamda bulunmaları
- Transport
• Bakım - Besleme yetersizlikleri,
Hayvanların verim özelliklerine göre gruplandırılması, su ihtiyaçlarının yeterince karşılanması, rasyonlarında verim özelliklerine göre yeterli protein, enerji, özellikle çinko, selenyum, A, E vitaminleri, kobalt, mangan, bakır ve demir gibi önemli besin maddelerinin sağlanması solunum sistemi hastalıklarının oluşumunu azaltması, en azından daha az şiddette seyretmesini sağlaması açısından önemlidir.

Koyun yetiştiriciliğinde kuzu enzootik pnomönisi en çok kuzu kayıplarının meydana geldiği hastalıktır. Genellikle 1.5 - 6 aylık arası kuzularda oluşur. Hastalığın oluşumunda kötü bakım beslenme şartları, havasız, çok rutubetli ağıllar, kuzuların annelerini yeterince emmeleri, aşırı kalabalık en önemli hazırlıyıcı faktörlerdir. Hastalık viral, bakteriyel, mikoplasmal birçok mikrobiyel etken tarafından oluşturulur. Kışa giriş ve kış aylarında hastalık çok sık görülür.

Neonatal dönem ishalleri enfektif ve non-enfektif olarak iki temel de sınıflandırılabilir.
Klinik bulgular yangının niteliğine, şiddetine, lokalizasyonuna, ishali
oluşturan etkenlere ve komplikasyon durumuna göre değişmektedir. İshal olgularında
neden ne olursa olsun defekasyon sıklığı ve artışı, dışkının su kapsamında
ve hacminde artış, alimenter kanal geçiş zamanında azalma ve değişen derecelerde
dehidrasyon bulguları her zaman gözlenmektedir. Neonatal dönem ishallerinde
ölüm oranının yüksek olması, maddi - manevi kayıplara yol açması, iyileşen
yavruların gelişme geriliğine sahip olması ve damızlık değerlerinin düşmesi ve
genellikle etkeni dışkıları ile uzun süre diğer sağlıklı yavrulara bulaştırmaları nedeni
ile son derece önemli bir sorundur.
Ülkemiz açısında en önemli, enfektif nedenleri, E. Coli, Rotavirüs, Coronovirüs,
Cryptosporidium, Salmonella spp. oluşturur. Bu enfeksiyonların meydana
gelmesinde en önemli faktör ise yavrularda oluşan pasif transfer yetmezliğidir
(PTY). Özellikle sığır işletmelerinde doğan buzağıların yaklaşık 1/4 ünde PTY şekillenmektedir.
Bu buzağıların neonatal dönem enfektif hastalıklara yakalanması
kaçınılmazdır. PTY’li yavrularda neonatal dönem hastalıklarının ve yaşamlarının
ilk aylarında solunum sistemi enfeksiyonlarının mortalitesi çok yüksek seyreder.
Bu nedenle öncelikli olarak neonatal dönem ishallerinde etiyolojik ajan belirleme
yoluna gidilmesinden ziyade bu dönedeki yavrularda pasif transfer yetmezliğinin
bulunup bulunmadığının tespiti yapılmalıdır.
PTY’yi oluşturan faktörler ise şunlardır;
• Annenin çok genç veya çok yaşlı olması, yavrularının emmesine izin vermemesi,
• Mevsimsel değişimler. Aşırı sıcak ve rutubetli padoklar,
• Annenin gebelik boyunca geçirdiği immunsupresif hastalıklar veya ilaç uygulamaları,
• Doğum öncesi meme sekresyonun başlaması,
• Annenin sığırlarda doğuma 3 aydan, küçük ruminantlarda 1.5 aydan az
kala, ortam değiştirmesi ve doğumun yeni ortamda şekillenmesi.
• İlk ağız sütünün sonda ile verilmesi (klostrumun ince barsaklara geçişini
uzatır),
• Erken veya doğmasal deformasyonlu doğumlar,
• Yavruların yeterince ve zamanında iyi kaliteli kolostrum (ağız sütü) almaması,
• Barsak emiliminin aksamasına yol açan diğer nedenler.
Pasif transfer yetmezliğinin ortadan kaldırılması için, İşletmede iyi kaliteli
kolostrumlar toplanmalı, kolostrum bankası oluşturulmalı ve PTY’ye sahip yavrularda
bu karma kolostrumlar verilmelidir. Emilmenin sona ermesine rağmen,
kolosturum beslenmesinin devam etmesi barsak da lokal bağışıklık sağlayabilir.

Hangi belirtiler sığırlarımızda tuberkülozdan şüphe ettirir?
Yerleştiği organa göre belirtiler sunmakla beraber en çok şu belirtiler dikkati
çekmelidir;
• İştaha rağmen zayıflama, halsizlik,
• Dalgalı ateş, öksürük, sabahları ve soğuk günlerde öksürüğün şiddetinde
artış,
• Hırıltılı solunum,
• Lenf bezlerinde büyüme,
• Yem yeme sonrası işkembede aşırı gaz toplanması,
• Rahmi etkileyen durumlarda döl tutmama, yavru atma, tedaviye cevap alınamayan rahim iltihaplanması.

Sürüdeki yayılımı nasıl engelleyebiliriz?
• Veteriner hekim sonuçlar doğrultusunda bir eredikasyon biyogüvenlik -
hijyen programı hazırlar. Tüm çalışanları bu doğrultuda yönlendirir. Öncelikle
tuberküloz olduğu tespit edilen hayvanlar sürüden derhal çıkarılmalı,
mezbaha veteriner hekimin vereceği rapor doğrultusunda şartlı kesilmeli
veya imha yoluna gidilmelidir.
• Doğan buzağılar tüberküloz taşımayan hayvanların kolostrumu ile beslenmeli,
uygun şartlar varsa sütler pastörize edildikten sonra buzağılara verilmelidir.
• Çiftlik çalışanları belirli aralıklarla verem savaş merkezlerinde tuberküloz
taramasından geçirilmelilerdir.
• Dışarıdan hayvan alınımında tuberkülozdan arî işletmeler seçilmeli ve alınacak
hayvanlara tuberküloz testi uygulaması yapılmalıdır.

Brusellosizli bir sürüde hangi bulgular hastalıktan şüphe ettirir?
• Gebeliğin genellikle son üç ayında genelliklede 5. ayında atıkların oluşması,
• Doğum veya atık sonrası yavru zarlarının atılamaması,
• Rahim iltihaplanması,
• Sürüde döl tutma oranının çok düşük olması,
• Bazı hayvanlarda eklemlerde şişliklerin bulunması.

Şarbon hastalığı ülkemizin birçok yerinde görülen ihbarı mecburi, zoonoz (insanlara
bulaşabilen) ve bulaşıcı bir hastalıktır. Toprakta uzun yıllar canlı kalabilen
etkene sahiptir. Soğukkanlı hayvanlar hariç tüm canlılarda hastalık yapabilme
özelliğine sahiptir. En hassas olduğu türler sıra ile koyun, keçi ve sığırlardır. Başlıca üç bulaşma yolu vardır.

• Sindirim yolu bile bulaşma: hayvanların su, yem ve gıdalarla beraber etkeni
alması ile olurken, insanlarda ise enfekte etlerin iyi pişirilmeden alınması
ile olur.
• Solunum yolu ile bulaşma: hayvanlarda nadiren görülmesine karşın insanlarda
daha sık rastlanılır.
• Deri yolu ile bulaşma: deride oluşan çizik ve yaradan mikrobun girmesi ile
oluşur.
Bu hastalıkta bazı olgularda etken vücutta çabuk ilerleyerek klinik bulgu göstermeden
ani ölümler ile sonuçlanır. Ölüm o kadar çabuk şekillenir ki nasıl başlayıp
ölüm ile sonuçlandığı anlaşılamaz. Koyun ve keçilerde ani ölümler daha çok
gözlenir. Ağılda ve merada ölü olarak bulunurlar. Hastalığın seyri sırasında hayvanlarda
sendeleme, solunum güçlüğü ayakta duramama, titreme ve yere düşerek
ölüm ile sonuçlanır. Ölüm sırasında ve sonrasında ağızdan, burundan ve anüsten
kan gelir (en tipik bulgusudur). Ölen hayvanların kadavralarında erken kokuşma
ve ölüm sertliğinin şekillenmemesi veya geç şekillenmesi ve doğal deliklerden siyahımsı
kan gelmesi Şarbon için tipiktir.

Enterotoksemi ülkemiz koyun sürülerinde oldukça sık, sığırlarda daha nadir görülen Clostridium perfringens in A, B, C, D, E gibi tiplerinin barsaklarda çoğalarak toksin salgılamasından ileri gelen ve ani ölüme neden olan önemli bir hastalıktır. Besi kuzularında ve hasat mevsiminde kuzu ve toklu sürülerinde büyük telefata yol açar.
Aşağıda belirtilen koşullar enteretoksemi için predispozisyon yaratır:
• Hayvanların büyüme ve gelişme devrelerinde bulunmaları,
• Gelişme hızının yüksek ve kondisyonunun çok iyi olması,
• Süt emme devresinde, kuzuların aşırı miktarda süt emmeleri,
• Besiye alınan hayvanların nişasta ve diğer kolay fermente olabilen karbonhidratlarca
ve protein bakımından zengin rasyonla beslenmeleri,
• Hububat ağırlıklı rasyonla beslenmeleri,
• Kuzularda paraziter sorunların bulunması.
Bu hastalık esas olarak koyuna mahsus bir hastalıktır. Çok seyrek olarak sığırlarda görülebilir. Sürü sağlığı için en kritik olan zaman ilkbahar sonları ve yaz aylarıdır. Ülkemizde, sürülerin hasat edilmiş ekin tarlalarında otlamaya başlanıldığı dönemde en fazla görülür. Hastalığa her bölgede rastlanılabilir.

Ülkemiz açısından son derece önemlidir. Birçok hayvanı ve insanı etkileyebilir.
Rahim, meme dokusu, karaciğer, böbrekler en çok sevdiği yerleşim alanlarıdır.
Hastalığın oluşumunda sel baskınları, işletmede yoğun fare varlığı hastalığın yayılımında önemlidir. Direk bulaşma olduğu gibi özellikle idrarla bulaşma görülür. Gebe hayvanlarda genelde atıklara, süt veren hayvanlarda meme yangısına, özellikle genç hayvanlarda sarılık, yüksek ateş, kanam bozuklukları, alyuvarların parçalanması ve ölümlere neden olabilir.

Botilismus, hayvan yetiştiricileri tarafından adı fazla bilinmeyen son günlerde
sıkça karşılaşmaya başladığımız özellikle sığırlarda büyük önem taşıyan sinsi bir
hastalıktır. Hastalık Clostridium botulinum bakterisi tarafından salgılanan toksinler tarafından meydana gelir. Hastalığı oluşturan toksinler A, B, C, D, E, F ve G harfleri ile isimlendirilmiştir. Sığırları en çok etkileyen C ve D toksinidir. Başta fosfor olmak üzere mineral ve iz element noksanlığı, yetersiz besleme, hayvanların çöplüklerde dolaşmaları potansiyel bir tehlike oluşturur. Her türlü kadavra ve leşlerin yem maddeleri ve içme sularına ile temas etmesi veya meralarda bulunmaları, daha da önemlisi ölü hayvanların kadavraları, kokuşmuş et, sakatat ve kemik artıklarından yapılan et - kemik ve kan unlarını, tavuk sakatatı ve tavuk gübresinin yem yapımında kullanılması, kötü kaliteli bozulmuş - çürümüş silajların hayvanlara verilmesi hastalık için en büyük riskleri oluşturmaktadır.