TEMEL SÜRÜ SAĞLIĞI YÖNETİMİ

Memenin Anatomik ve Fizyolojik Yapısı

İneklerde meme, iki tane ön ve iki tane de arka olmak üzere, 4 adet meme lobundan oluşmaktadır. Sağ ve sol meme bölmeleri memeler arasındaki bir oluk ile belirgin bir şekilde birbirinden ayrılır. Her meme lobu birbirinden tamamen bağımsız yapılardır. Memenin büyük kısmını arka meme lobları oluşturmakta ve süt veriminin % 60’ını bu loblar sağlamaktadır.

Kuru Dönem

Sütçü ineklerde laktasyon dönemi ortalama 300 gün sürmektedir. Laktasyon dönemini takiben memenin süt üretiminin durdurularak bir dinlenme dönemine girmesi alışılmış bir uygulamadır.

SÜRÜDE MEME SAĞLIĞI PROBLEMLERİNE İŞARET EDEN PARAMETRELER

• Tank Sütü SHS’nın 400.000’den fazla olması

• Aylık % 10’dan fazla meme hastalığı

• Klinik kontrollerde %10’dan fazla memede fibrozis ve sertleşme belirtileri

• Kör meme oranının %2 veya daha fazla olması

• Sürüde toplam %20’den fazla mastitisli meme lobunun bulunması

• Sürü sütünde antibiyotik kalıntılarının belirlenmesi gibi bulgular ilgili işletmede önemli meme sağlığı problemleri olduğuna işaret etmektedir.

Sütçü işletmelerde meme sağlığı kontrol programlarının temel prensipleri

• Uygun çevre koşullarının sağlanması

• Mastitis nedeni odak ve kaynakların belirlenip karşı tedbirlerin alınması

• Uygun sağım yönteminin kullanılması

• Sağım ekipmanlarının teknik uygunluğu, bakımı ve işleyişi

• Sağım hijyeni

• Teat Dipping (TD) uygulamaları

• Laktasyon dönemindeki klinik mastitislerin sağaltımı

• Kuru dönemdeki ineklerin bakımı ve kuru dönem sağaltımı

• Kronik enşekte ineklerin sürüden çıkarılması

• Sık sağım uygulaması

• Kayıt tutulması ve sonuçların iyi saklanması

• Sürüde sürekli her sağımda mastitis takibi

• Periyodik meme sağlığı kontrolü

• Daha iyi bakım, besleme ve sağım koşulları

Sağım Sonrasında Sağım Hijyeni ile ilgili işler

Meme başı sinusunun uzunluğu yaklaşık 7-9 cm, çapı yaklaşık 2-3 cm boyutlarındadır. Sağım sırasında vakum aralarında süt meme sarnıcından, annular halkayı (Fürstenberg halkası) geçerek meme başı sinusuna dolmaktadır.

Oksitosin: Alveollerdeki miyoepitel hücrelerinin kasılmasını sağlayan ve böylelikle sütün sağılabilmesine olanak sağlayan bir hormondur.

Mastitis

Memenin süt yapan dokusunun, süt kanallarının ve sütü depolayan kısımlarının tümünde görülebilen yangısal bozukluklara mastitis adı verilmektedir.

Enfeksiyöz Meme Hastalıkları

Viral veya bakteriyel etkenlerin neden olduğu hastalıklardır. Meme başı ve meme derisinde olabileceği gibi meme bezi dokusunda da hastalık oluşabilmektedir.

- Papillomatozis viral kökenli, iyi huylu, çoklu neoplazmaya (tümör) neden olur; özellikle genç düvelerde, genellikle meme, meme başı derisi, karın altı, baş ve boyunda görülür. Etkeni BPV’dir (Bovine Papilloma Virus).

- Şap çok bulaşıcı diğer bir viral hastalıktır. Genel durumdaki bozukluklar yanında, meme derisinde tipik lezyonlar oluşturduğu gibi meme bezi epitelinde de önemli hasara yol açar. Bunun sonucu süt yapısında ve miktarında belirgin değişiklikler olur. İnce derili meme ve memebaşı kısımlarında veziküller oluşur ve patlar, kırmızı deri altı dokusu açığa çıkar. Bu lezyonlar çok ağrılıdır.

-Akne, furunkuloz, follikülitis, apseli dermatit gibi meme başı derisindeki yarık ve çatlaklardan, irinli yangı oluşturan bakterilerin kıl follikülleri ve yağ bezlerine girmesi ve sonra deri altında diğer dokulara da yayılmasıyla, apse odakları tarzında hastalık şekillenir.

- İmpetigo, irinli deri yangısı olarak da bilinir. 2-4 mm çapında püstüller oluşur. Meme başı ve memenin alt kısımlarında görülür. Önce içi su dolu açık renkli kabarcıklar oluşur, sonra bunlar kızarık bir hal alır. İçi su dolu kabarcıklar irinleşir, patlar, kabuklaşır. Zoonoz bir hastalıktır. İnsanlara da geçer, sağımcılar başta olmak üzere özellikle çocuklarda el ve yüzde lezyonlar oluşturur.

- İntertrigo denen ve wolf meme, bacak arası dermatit, nekrotik dermatitis isimleriyle de bilinen bu hastalık ineklerde ve özellikle ilk doğumunu yapan düvelerde, çanak memeli, memesi yüksek olarak selekte edilmiş (ayıklanmış), yüksek verimli hayvanlarda görülür. Herşeyden önce şiddetli ödeme bağlı olarak düvelerde meme ve bacakların iç yüzünde şiddetli basınç ve sürtünme oluşur.

İneklerde meme, iki tane ön ve iki tane de arka olmak üzere, 4 adet meme lobundan oluşmaktadır. Sağ ve sol meme bölmeleri memeler arasındaki bir oluk ile belirgin bir şekilde birbirinden ayrılır. Her meme lobu birbirinden tamamen bağımsız yapılardır. Memenin büyük kısmını arka meme lobları oluşturmakta ve süt veriminin % 60 (yüzde altmış)’ını bu loblar sağlamaktadır.

Her bir meme lobu meme baflı (papilla mamma), bez boflluğu (sinus lactiferus veya meme bezi sarnıcı), süt kanalları (canalis lactiferus, canalis galactophorus, canalis lobularis, canalis interlobularis) ve süt yapan dokulardan (süt yapan parenflim hücreleri ve alveoller) oluşmaktadır.

Meme bezi, tubulo-alveolar (borusal-kesesel) yapıda sütü üreten ve depolayıcı bir bezdir. Meme boşluğu, büyük süt kanalları, loblar, lobüller ve süt üreten bez doku keseciklerinden oluşur. Meme bezinin işlevsel kısımları keseciklerdir. Süt, bu keseciklerin içersini kaplayan tek sıra halinde dizilmiş hücrelerde üretilir. Takiben alveol boşluğuna salınır.

Meme başları ise meme başı deliği (ostium papillare), meme başı kanalı (ductus papillaris) meme baflı kanalı gülcüğü (Fürstenberg rozeti) ve meme başıboşluğundan (sinus papillaris) oluşmaktadır. Meme başıboşluğu ile meme bezi boşluğunu birleştiren Fürstenberg venöz halkasının çevrelediği bir dargeçit bulunmaktadır.

Laktasyon en basit anlamıyla sütün sentezlenme ve salgılanmasıdır. Doğumu yaklaşan hayvanda meme alveol hücrelerinin süt üretebilecek şekilde hazırlanması (mammogenezis), doğumla birlikte süt vermeye başlaması (laktogenezis) ve yavrunun emmesi veya sağım ile sürekli uyarılması ile süt salgılanmasının devam etmesi (galaktopoezis) ve laktasyon sonunda kuruya alınması dönemlerinden oluşur.

Sağım sonrası yıkanan memenin kurulanmaması ve ıslak, nemli memenin soğuğa maruz kalması sonucu meme derisinde çatlamalar görülebilmektedir. Ayrıca sağım sonrası uygulanan antiseptiklerin yanlıfl seçilmesi veya fazla deriflik kullanılması sonucu meme derisinin tahrifl olabileceği de unutulmamalıdır. Bu gibi hatalı uygulamalar ve diğer çevre flartları sonucu meme baflında hiperkeratoz veya “meme örümceği” adıyla da bilinen “black spot” hastalıkları da görülebilir.

Memenin süt yapan dokusunun, süt kanallarının ve sütü depolayan kısımlarının tümünde görülebilen yangısal bozukluklara mastitis adı verilmektedir. Hastalığın bafllangıcında sadece somatik hücre sayısı (SHS) artıflı ile kendini gösteren mastitis, ileri durumlarda memede fliflkinlik, kızarıklık, ağrı belirtileri ile seyreder.

Bunların yanında mastitisler klinik bulguların flekline göre de sınıflanabilmektedir. Bu sınıflama, kesin olmamakla birlikte, hastalığın yapıcı etkenini de veteriner hekiminin yaklaflık olarak tahmin etmesine ve daha doğru bir sağaltıma bafllayabilmesine olanak vermektedir. Buna göre mastitisler • mastitis kataralis, • mastitis apostematoza (piyojen mastitis), • mastitis flegmonoza (koli mastitis), • mantar ve maya mastitisleri, • mikoplazma mastitisleri isimleri altında sınıflandırılmakta ve incelenmektedir.

Hayvana Bağlı Etkenler • Yaş ve laktasyon sayısı • Laktasyon dönemi Süt verimi • Memenin anatomik yapısı • Sağım kolaylığı • Irk • Meme ve meme başındaki yaralar olarak sıralanır.

Kuruya çıkarmada sağımın sona erdirilmesi amacıyla farklı 3 yöntem uygulanabilir. • Memelerin tam olarak boflaltılmaması: Kuruya almaya bir süre kala ineğin memeleri sağım zamanlarında sadece kısmen sağılır ve memedeki süt boflaltılmaz. Memenin sütle dolu olması memede süt üretim faaliyetlerini durdurucu bir özellik göstermektedir. • Aralıklı sağım: Burada inek her sağım zamanında sağılmayıp önce günde bir sonrada iki günde bir sağım uygulanarak bir süre daha sağılmaya devam etmektedir. Süt iyice azalınca sağım tamamen bırakılır. • Aniden sütten çıkarma: Bu yöntemde inek son ana kadar normal şekilde sağılmaktadır. Son sağımı takiben inek bir daha sağılmamak üzere kuruya alınır. Özellikle çok sütlü ineklerde aniden kuruya alınmada bazı güçlükler ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle kuruya alma öncesinde ineğin kesif yemi ve bir miktar da suyu azaltılarak memedeki süt üretimi baskılanır.

İneklerde meme, iki tane ön ve iki tane de arka olmak üzere, 4 adet meme lobundan oluşmaktadır. Sağ ve sol meme bölmeleri memeler arasındaki bir oluk ile belirgin bir şekilde birbirinden ayrılır. Her meme lobu birbirinden tamamen bağımsız yapılardır. Memenin büyük kısmını arka meme lobları oluşturmakta ve süt veriminin % 60’ını bu loblar sağlamaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.