BESLENMENİN SÜRÜ SAĞLIĞINA ETKİSİ

Süt sığırı sürülerinde beslenme hataları sonucunda ortaya çıkan bazı beslenme hastalıkları şunlardır:
• Yağlı inek sendromu
• Ketozis
• Son atmama
• Rumen asidozisi ve laminitis
• Abomasum deplasmanı
• Hipokalsemi

İneklerin özellikle kuru dönem olarak adlandırılan ve sağım yapılmayan gebeliğin son iki ayı sırasında yüksek düzeyde enerji içeren rasyonlarla beslenmesi sonucu ortaya çıkan ve yağlı inek sendromu adı da verilen durumdur.

Ketozisin önlenmesi için aşağıda sıralanan noktalara özen gösterilmelidir:
• Süt ineklerine özellikle buzağılamayı izleyen günlerde yeterli enerji verilmelidir. Bu bağlamda hayvanlar standartlar ölçüsünde, hatta bir miktar üzerinde beslenmelidir.
• İnekler kuru dönemde iyi bir kondisyonda tutulmalı, yağlanmaları önlenmelidir. Yağlı ineklerde buzağılama sonrası yem tüketimi düşer ve rezervleri tükenen inekler ketozise meyilli olurlar.
• Özellikle ketozise meyilli ineklere kötü kaliteli silaj yemi verilmemelidir. Kötü kaliteli mısır silajları bütirik asit bakımından oldukça zengin ve enerji değerleri düşüktür.
• Ketozis tespit edildiğinde mümkün olduğu kadar kısa süre içerisinde glikoz takviyesi gerekir. Bu takviyeden sonra ineklerde iştah normale döner.
• İneklere kuru dönemin son 15-20 gününde (do¤uma 2-3 hafta kala) süt yemi verilmesine başlanmalıdır. Süt yemi miktar› günlük 3 kg ile başlayıp, yavaş yavaş arttırılarak doğuma son bir hafta kala maksimum günlük 5-6 kg’a çıkarılmalıdır. Laktasyonun özellikle ilk altı haftasında ani yem değişikliklerinden kaçınılmalı, laktasyon sırasında iyi kaliteli, yüksek enerjili, lezzetli kaba ve konsantre yemler tercih edilmelidir.

Mikrobiyel sindirim için kritik öneme sahip olan rumen (işkembe) içeriği pH değerinin normalde 5,8-6,2 arasında olması öngörülmektedir.

Rumen pH değerinin 5,5’un altına düşmesi ile subakut asidozis, 5’in altına düşmesi ile de akut asidozis oluşmaktadır.

Mısır silajı, şeker pancarı posası, arpa posası, domates posası, elma posası gibi suca zengin ve parçacık boyutları oldukça küçük yemlerin fazlaca kullanıldığı rasyonlarda, en az % 25 oranında kuru ot ya da saman olmalıdır. Kuru ot ve samanın parçacık boyutu en az 2,5 cm. olmalıdır.

Gebeliğin ileri dönemlerinde, kurudaki ineklere veya buzağılamayı izleyen dönemde sa¤mal ineklere, aşırı miktarda konsantre yem verilmesi ve kaba yemin yetersiz kalışı hastalığın ortaya çıkışını arttırır.

Doğum felci veya süt humması olarak da tanımlanan hipokalsemi, genellikle doğumu izleyen 6 ile 48 saat içinde kan kalsiyum düzeyinin aniden düşmesiyle ortaya çıkar.

Buzağılama öncesi kalsiyum bakımından zengin yem verilmesi, süt humması riskini arttırır. Aşırı miktarda kalsiyum (Ca), kemiklerden mineralin mobilize edilmesinde rol oynayan parathormon aktivasyonunun azalmasına yol açar.

Süt ineklerinde buzağılamadan üç hafta önce rasyonla birlikte anyonik tuzların verilmesi uygulaması süt hummasının önlenmesine ilişkin son gelişmelerdendir.

Gruplama ve rasyonların kontrolü bir süt sığırı işletmesinde yapılacak ilk kontrol noktalarındandır.

Sağlıklı bir beslenme yönetimi açısından süt sığırları aşağıdaki gibi gruplandırılabilir:
• Laktasyondaki inekler: Yüksek, orta ve düşük verim grupları
• Kurudaki inekler: Erken kuru ve geç kuru dönem grupları
• Düveler: Genç (tohumlanmamış) ve gebe düve grupları
• Genç buzağılar
• Süt emme dönemindeki buzağılar

İşletmede kullanılan yem maddelerinin ve hayvanlara verilen rasyonların, fiziksel, kimyasal ve şüpheli durumlarda mikrobiyolojik yönden incelenmesi ile elde edilen sonuçların değerlendirilmesi, verim üzerine önemli katkılar sağlamaktadır.
Süt sığırlarına verilen rasyonun incelenmesinde üç kriter vardır. Bunlar;
• kağıt üzerinde yapılan rasyon
• gerçekte verilen rasyon
• tüketilen rasyon

Kuru madde tüketimi, hayvana ve rasyona bağlıdır. Geçiş döneminde kuru madde tüketimi giderek azalmaya başlar ve doğum sırasında en düşük seviyesine iner. Kuru madde tüketimi gebeliğin son 1 haftasında, kuru dönem başlangıcına göre %30’lar civarında azalmaktadır.

Modern süt sığırı işletmelerinde rasyonun kaba ve konsantre yem kısımlarının ayrı ayrı verilmesinden ziyade toplam karma rasyon (TKR) şeklinde verilmesi, giderek yaygınlaşan bir uygulamadır.

Sığırların doğduktan kısa bir süre sonra kazandıkları geviş getirme yetenekleri hayati öneme sahiptir. Geviş getirme rasyonun parçacık büyüklüğü ile kontrol edilebilen bir davranış şeklidir. Rasyonun parçacık büyüklüğü arttıkça geviş getirme artmaktadır.

Sığırlara yedirilen TKR’nin ya da kaba yemlerin parçacık büyüklüğünün saptanması ve düzenlenmesinde, son yıllarda ucuz olması ve uygulama kolaylığı nedeniyle Penn State Parçacık Separatörü adı verilen bir elek sistemi kullanılmaktadır.

Dışkı incelenmesi beslenme ile ilgili bazı problemlerin saptanmasında hem kesin teşhis yöntemi, hem de tam bir bilimsel yöntem olarak görülmemekle birlikte, işletmede yaşanan bazı beslenme problemlerinin anlaşılmasında önemli ipuçları verebilir.

Geçiş döneminde karşılaşılan beslenme sorunlarından en önemlisi negatif enerji dengesidir.

Tipik üretim şartları altında, Holstein ırkı ineklerde SÜA seviyesi 8-12 mg/dl olmalıdır.