SÜT İNEKLERİNDE SÜRÜ SAĞLIĞI VE ÜRETİMİ

Azalan süt ineği işletmelerine rağmen, süte olan talebin devam etmesi hatta artması, sürülerin verimliliğinin artırılması için bir baskı oluşturmaktadır.  Son yıllarda gelişmiş ülkelerde süt endüstrisinin yapısında dikkat çekici değişimler olmuştur. Bu değişliklikler; işletme sayılarının azalarak büyüklüklerinin artışı ile kendini gösteren bir yeniden yapılanma ve yüksek verimliliği devam ettirebilmek için özel bazı bakım ve idare metotlarının benimsenmesi şeklinde özetlenebilir. 

İşletme büyüklükleri artarken, personel eğitimi, bakım ve yönetim için harcanan para da önemli bir şekilde artmaktadır. Küçük işletmelerde sağım, yemleme
ve hayvanların bakımı gibi işler işletme sahiplerince yapılmaktadır. İşletme büyüklükleri arttıkça, bakış açısı giderek profesyonelleşmekte, gerek işgücü gerekse yönetimde profesyonellere daha çok yer verilmektedir.

Geçmişe göre oldukça önemli farklılıklar gösteren süt ineği barınakları artık yalnızca personel rahatı değil aynı zamanda ve öncelikli olarak ineklerin rahatı düşünülerek tasarlanmakta ve doğal havalandırma öncelikli kriter olarak düşünülmektedir.

Günümüzün modern sağım sistemleri, iş gücünü en aza indirebilmek için farklı
derecelerde bilgisayar destekli ve mekanize sistemlerdir. Bazı sağım sistemleri sağım başlıklarının takılması için memelerin hazırlanmasından (ön sağım, dezenfeksiyon v.b.) sağım sonrası uygulamalara (sağım başlıklarının çıkarılması, son daldırma v.b.) kadar pek çok işlemi hiçbir müdahaleye gerek kalmadan yapabilmektedirler. 

Süt ve süt ürünlerinin; kolay bozulabilir olması, nakliyesi için özel şartlar gerekmesi ve kısa ömürlü olmaları gibi nedenlerden ötürü, dünya süt ve süt ürünleri üretiminin ancak %5-6’sı ülkeler arasında alınıp satılmaktadır. Dolayısıyla üretilen süt ve süt ürünlerinin tüketimi büyük oranda ülkelerin kendi içlerinde gerçekleşmektedir. Ticareti engelleyen önemli bir husus ta bazı ülkelerin ki bunların içinde gelişmiş ülkeler de yer almaktadır, süt ve süt ürünleri ithalatını kendi üreticilerini koruyabilmek için sınırlandırmak istemeleridir.

Söz konusu  tedbirler şunları içermektedir (Blayney & Fallert, 1990):
• Doğrudan fiyat destekleri: Ürünlerin hükümetlerce açıklanan müdahale fiyatları üzerinden satın alınması.
• Doğrudan gelir ödemesi ve tarımsal malzeme ya da araç destekleri.
• Ürün kullanımı destekleri.
• İthalatın sınırlanması ya da yasaklanması:
•Gümrük vergileri
•Kota
•Yetki belgesi
• Envanter (stok mal) kontrolü.
• Ticaretin sınırlandırılması.

Büyük süt üreticisi olan gelişmiş ülkelerde, dolaylı bazı destekler yoluyla da
üretim desteklenmektedir. Bunlar;
• Düşük faizli kredi,
• Mahsül (bitkisel ürün) sigortası,
• Sulama ve arazi desteği,
• Tarımsal araştırma laboratuarları,
• Teşhis ve tanı laboratuarları.

Kalifiye personel konusu işletmelerin karlılıklarından ürün kalitesine pek çok
şeyi etkiler. Kalifiye personel, işletme maliyetlerini başlangıçta olumsuz etkiler gibi görünse de, elde edilecek ürünün kalitesi ve fiyatı üzerinde olumlu bir etkiye
sahiptir.

Hayvan refahının ancak sürü yöneticilerinin bazı konulara bağlı kalmaları ile mümkün olduğu belirtilmektedir (The Human Society of The
United States, 2011). Bunlar:
• Planlama, bak›m ve idarenin şefkatli ve sorumluluk duygusu ile yapılması,
• Kalifiye, bilgili ve vicdan sahibi yetiştirici,
• Uygun barınak ve işletme tasarımı,
• Nazik davranış ve nakliye,
• Yeterli sağlık hizmeti ve gıdanın temin edilmesi,
• İnsanca kesim

Sağım sistemleri yeni meme enfeksiyonlarının çıkmasına yol açabilir. Buna birkaç
yolla neden olabilir:
• Mastitis etkenlerini bir inekten diğerine taşıyarak,
• Hayvanlar arasında çapraz enfeksiyon geçişi için bir yol oluşturarak,
• Sağım sisteminin yanlış kullanılması ya da sistemdeki bir sorun nedeniyle
memedeki sütün tümünü boşaltmayıp, hem meme başında yaralanma meydana getirerek, hem de meme içi enfeksiyon oluşumuna zemin hazırlayarak,
• Sağım sisteminde vakumun aniden düşmesi sonucu hava hareketinin değişerek sağılan sütün sağım başlıklarından meme başına geri kaçması ile patojenlerin meme kanalını geçmesine neden olarak.

Sağım sistemine bağlı meme problemlerinin ana kaynağı olarak, istikrarsız pulzasyon (ya da pulzasyon kaybı) ve meme ucunda vakumun sabit tutulamaması gösterilmektedir. Uygun pulzasyon özellikle yeterli meme başı masajı için gerekir. Çünkü sürekli basınç uygulanması memedeki sütü alırken aynı zamanda memede ödem, konjesyon ve meme başında yaralanmaya neden olur.

Bulaşıcı patojenlere bağlı yeni mastitis vakalarının önlenebilmesi
için dikkat edilmesi gereken hususlar söz konusu olduğunda dikkatler daha çok
laktasyondaki inekler üzerinde toplanmaktadır. Sağım sonrası meme başlarının dezenfektan solüsyona daldırılması (teat deeping) ineklerin günlük rutinleri içerisinde yer alan en kritik uygulamadır. Ancak her işletmede birbirinden farklı sorunlarla karşılaşılabilir. Örneğin; sağım personelinin el temizliğine yeterince dikkat etmemesi, meme başı yaraları, ön hazırlık için gerekli özenin gösterilmemesi, sağım sistemine ait mekanik sorunlar gibi.

Mastitis kontrolünün amacı kaliteli süt üretimidir.

Mastitis kontrol programlar› tasarlanırken dikkat edilmesi gereken hususular kısaca şu şekilde özetlenebilir:
• Hedeflerin işletme yöneticileri ile birlikte belirlenmesi,
• Uygulanan mastitis kontrol programı eğer hedeflerle uyumlu ise devam
ettirilmesi,
• Mastitis kontrolüne ilişkin yapılan uygulamaların verim kayıplarını en aza
indirmesi,
• Yapılan uygulamaların başarısının değerlendirilebilmesi için bir kontrol
programının kurulması.

Mastitis başlıca 3 büyük faktörün karmaşık bir ilişkisi sonucu ortaya çıkar: Konak
direnci, mikrobiyal ajanlar ve çevre. Konağın savunma sistemi, meme dokusunun
enfeksiyona karşı hassasiyetini belirleyen en önemli faktördür (Nickerson, 1987).

Laktasyonun doğumdan hemen sonrasını içine alan ilk dönemi meme dokusunun mastitise karşı en hassas olduğu dönemdir.

Güç doğum, doğum sonrası felci, plasentanın atılamaması ve ketozis gibi periparturient dönem hastalıkları mastitis insidensini artıran
faktörlerdir.

Mastitisin önlenmesine yönelik dikkat edilmesi gereken noktaları şu şekilde özetlemek mümkündür:
• Sağım sonrası meme başlarının dezenfeksiyonu (teat deeping),
• Ön sağım ve memelerin sağıma hazırlanması,
• Sağım sistemi ve amaca uygun kullanımı,
• Sağımın belirli bir düzen içinde yapılması,
• Sağım sisteminin dezenfeksiyonu,
• Aşılama,
• Enfeksiyon odakları ve taşıyıcılarının sürüden çıkarılması,

Açık periyot ya da servis periyodu, doğumdan tekrar gebe kalıncaya kadar geçen
süre olarak tanımlanabilir. Bu süre sürünün döl verimi performansı edinilebilmesi için başlangıç noktası olarak kabul edilir.

Üreme verilerinin normal sınırlar içerisinde seyretmesi halinde yılın herhangi bir gününde sürünün laktasyon süresinin ortalama 150- 180 günler arasında seyretmesi ve 205 günü geçmemesi gerekir.

Ayak hastalıklarının birçok nedeni bulunmaktadır. Bu nedenler arasında barınak ve yönetimsel faktörlerle ilgili olarak;
• İneklerin meraya çıkarılmaması,
• Genelde beton zeminlerde barındırma,
• Süt veriminin ve vücut ağırlığının yüksek olması,
• Yüksek enerjili rasyonlarla besleme sayılabilir.

Ayak hastalıklarının ortak semptomu olan topallık, hayvanın refahını etkileyen
ve karlılığı azaltan önemli bir faktördür. Ayak hastalıklarından kaynaklanan ekonomik kayıplar, tedavi masraflarından çok daha yüksektir. Ayak hastalıklarına bağlı ekonomik kayıplar yalnızca tedavi giderlerini değil, buna ilave olarak;
• Ek işgücüne ihtiyaç duyulması,
• Tedavi süresinde atılan süt,
• Süt veriminin düşmesi,
• Sürüden çıkarma,
• Buzağılama aralığının uzaması,
• İlave tohumlama masrafları,

Süt ineklerinde topallıkların kontrol altına alınabilmesi için yapılması gerekenleri
aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür:
• Problemlerin farkına varılabilirliğinin artırılması
• Erken teşhis ve tedavi
• Durak dizaynları ve altlık
• Zemin
• Temizlik
• Ayak banyosu
• Düzenli tırnak kesimi
• Dengeli rasyon