TEMEL SAĞLIK VE HASTALIK BİLGİSİ

Kalbin kasılmasına, yani kanı pompalamasına “sistol”, kalbin gevşemesine yani kanın kalbe gelmesinin sağlanmasına ise “diyastol” denir. Kalbin steteskop adı verilen dinleme cihazı veya vücuttaki arterlerden (atardamarlar) atımın hissedilmesine “nabız” denir. Sistol sırasında arterlerde güçlü bir vuruntu hissedilir ve bu vuruntular 1 dakika sayılarak nabız sayısı saptanır. Nabız sayısı yaşla değişmekle birlikte dakikada 60-90 arasındadır. Cevap B şıkkıdır.

Kalpte 4 kapakçık vardır. Kapakçıkların temel görevi kalbin kasılması sırasında kanın tek yönlü olarak akışını sağlamak; kalbin gevşemesi durumunda ise kanın geriye kaçışını engellemektir. 

1. Trikuspit kapak: Sağ atrium ile sağ ventrikül arasındaki kapak.
2. Pulmoner kapak: Sağ ventrikülden kanın akciğerler gönderildiği pulmoner arter (akciğerlere kirli kanı taşıyan atardama) önündeki kapak.
3. Mitral kapak: Sol atrium ile sol ventrikül arasındaki kapak.
4. Aort kapağı: Sol ventrikülden temiz kanı tüm vücuda taşıyan aort damarının önündeki kapak.

Cevap D şıkkıdır.

Aort: Kalpten çıkan vücudun en büyük arteridir.

Arter: İçinde oksijence zengin kanı organlara taşıyan atardamarlardır.

Arteriyol: İçinde oksijence zengin kanı dokulara taşıyan arterden daha küçük çaplı atardamarlardır.

Kapiller: Doku ve hücrelere oksijen verip, karbondioksit ve atık maddeleri toplayan vücudun en küçük damarlarıdır. Kılcal damarlar olarak da bilinir.

Venül: Kapillerlerden gelen karbondioksit ve atık maddelerden zengin kanı toplayan küçük toplardamarlardır.

Ven: karbondioksit ve atık maddelerde zengin kanı, yani kirlenmiş kanı kalbe taşıyan  toplardamarlardır.

Cevap C şıkkıdır.

Hipertansiyon İçin Risk Faktörleri
Yiyeceklerle Alınan Tuz: Yiyeceklerin içerisindeki tuzun günlük alım miktarı 5-6 g’ı aşmamalıdır. Yemeklere dışarıdan tuz eklenmese de yiyeceklerin içerisindeki sodyum klorür (NaCl) bu miktarı karşılar. Maalesef ülkemizde kişi başı günlük tüketim alınması gerekenin 3 hatta 4 katına ulaşabilmektedir. Vücutta NaCl, damar içinde su tutulmasına neden olur ve bu da damar içi basıncı yani tansiyonu yükseltir. Hipertansiyondan korunmak için tuz tüketimi azaltılmalıdır. Hipertansiyon hastaları ilaç kullanıyor olsalar bile, tuzu azaltmalıdır.
Yaş: Hipertansiyon her yaşta görülebilir bir hastalıktır. Bebek ve çocuklarda görülen hipertansiyonun altında böbrek veya kalp hastalıkları gibi bir başka hastalık yatabilir. Herhangi bir hastalıkla ilişkisi olmayan hipertansiyon ise günümüzde 30’lu yaşlarda ortaya çıkmakta, yaş ilerledikçe ortaya çıkma riski artmaktadır.
Aile Öyküsü: Ailesinde (anne, baba, kardeş vb.) hipertansiyonu olan birey/bireyler varsa hipertansiyon görülme olasılığı bu kişilerde yüksektir. 
Cinsiyet: Hipertansiyonun cinsiyetle ilişkisi yaşla da bağlantılıdır. Elli yaşın altında erkeklerde, 50 yaş üstünde ise kadınlarda karşı cinse göre daha sıktır.
Diyabetes Mellitus ve/veya Obezite: Şeker hastalığı ve/veya şişmanlık tek başlarına hipertansiyon için risk faktörü olmakla birlikte, her ikisi de varsa bu risk çok daha fazla
artmaktadır.
Stres: Aşırı stres, yoğun baskı ve endişe duyguları hipertansiyonu tetikleyen önemli durumlardandır.
Sigara: Damar duvarlarının esnekliğini bozar, kolesterol gibi kan lipitleri (kandaki yağlar) ile birlikte damar sertliği adı verilen “ateroskleroz” oluşumuna neden olur. Bu nedenle damar içi basınç yükselebilir.
Fiziksel aktivite azlığı: Sedanter yaşam denilen günlük yaşamda fizik aktivite azlığı ve hareketsizlik, dolaşım sistemi için ciddi risktir.
İlaçlar: Hastalıkların tedavisinde kullanılan bazı ilaçların yan etkisi olarak da hipertansiyon görülebilir. Örneğin streoid türevi ilaçlar gibi.

Cevap B şıkkıdır.

Kalbin doku ve organların ihtiyacına yetecek kadar kanı pompalayamamasıdır. Kalp yetersizliğinin en önemli nedeni miyokardın kasılma fonksiyonun bozulmasıdır. Kalp yetmezliğinin genel semptomları dispne, ortopne, çabuk yorulma, kuru öksürük, hemoptizi, taşikardi ve terlemedir. Cevap D şıkkıdır.

Konjenital Kalp ve Damar Hastalıkları
Atriyal Septal Defekt (ASD): Sağ ve sol atrium arasındaki bölmede (interatriyal septumda) delik olması demektir. Bunun sonucunda sol atriumdaki kan sağ atriuma geçer ve atriumda kan göllenir. Sağ kalp yetmezliği belirtileri ortaya çıkar. Sol tarafta da temiz kan azalır ve vücuda daha az temiz kan pompalanmış olur. İleri olgularda tam tersine sağ tarafta basınç artar ve kan sol atriuma geçer.
Ventriküler Septal Defekt (VSD): Sağ ve sol ventriküller arasındaki bölmede (interventriküler septum) delik olmasıdır. Bunun sonucunda sol ventriküldeki kan sağ ventriküle geçer ve burada kan göllenir. Sağ kalp yetmezliği belirtileri ortaya çıkar. Sol tarafta da temiz kan azalır ve vücuda daha az temiz kan pompalanmış olur. İleri olgularda tam tersine kan sağ ventrikülden sol ventriküle geçer.
Kalp Dekstropozisyonu: Kalbin solda olması gerekirken sağa doğru yer değiştirmesidir.
Aort Stenozu (Aort kapak darlığı): Aort kapağı sol ventrikülün kasıldığında açılan ve kanın vücuda pompalandığında, ventrikül gevşediğinde kapanarak kanın ventriküle geri dönmesini önleyen bir kapaktır. Bu kapak doğumsal olarak yeteri kadar açılamazsa buna “aort stenozu darlığı” denir. Bu durumda temiz kan vücuda yeterince pompalanamaz.
Fallot Tetralojisi (Fallot Dörtlüsü): VSD, pulmoner stenoz (sağ ventrükülden kanın akciğerlere pompalandığı arterin başındaki kapağın darlığı), sağ ventrikül hipertofisi (ventrikül duvarının kalınlaşması) ve aorta’nın dekstrapozisyonu (aort damarının iki ventrikül arasından çıkması) söz konusudur.

Cevap A şıkkıdır.

KOAH (Kronik Obstruktif Akciğer Hastalığı): Solunan havadaki zararlı gaz ve tozlara karşı hava yolları ve akciğerin aşırı inflamatuar (iltihaplı) yanıtı sonucu, ilerleyici ve kalıcı özellikte, hava yollarının daralmasına bağlı hava akımının kısıtlanması ile karakterize bir hastalıktır. Nedenleri arasında başta sigara olmak üzere, hava kirliliği, tozlu ve kimyasal gazlı ortamlarda çalışma yer almaktadır. Kronik öksürük, balgam çıkarma ve başlangıçta eforla sonrasında eforsuz dönemde nefes darlığı ile seyreder. Hastalık ilerledikçe solunum fonksiyonları da giderek kötüleşir. Havalanma azlığına bağlı akciğerlerde enfeksiyon hastalıkları daha sık ve daha ağır seyreder. Etkili tedavisi yoktur. Yakınmalara yönelik tedavi yapılır. Bu nedenle korunma önemlidir. Cevap B şıkkıdır.

Akalazya: Yutma güçlüğüne neden olan yutma sırasında oluşması gereken peristaltik hareketlerin az veya olmaması ile karakterize bir bozukluktur.

Aft: Çocuklarda, yaşlılarda, takma diş kullananlarda, bağışıklık sisteminde zayıflama olduğunda ortaya çıkan yaralara denir. Birçoğu viral kökenlidir ve birkaç hafta içerisinde kendiliğinden geçer. Ancak Behçet Hastalığı gibi bazı hastalıklarda daha uzun süreli olabilir.

Gastrit: Midenin iç yüzündeki mukoza tabakasının iltihaplanmasıdır.

Ülser: Midede asit ve pepsinin zararlı etkisi ile mide mukozasında oluşan, hatta midenin tabakalarından olan düz kas tabakasını geçebilen doku kaybı ile karakterize bir hastalıktır. Bir anlamda gastritin daha ileri şeklidir. Midede perforasyona (delinme) ve kanamalara neden olduğu için önemli bir hastalıktır. Mide ülserinde midede ekşime, yanma, ağrı ve şişkinlik daha fazladır. Gastrite neden olan faktörler ülsere de neden olabilir. Ayrıca Helicobacter pylori denilen bir bakteri de mide ülserlerine neden olabilmektedir.

Enterit: İnce bağırsağın inflamasyonudur (iltihaplanmasıdır). Hastalığa mide de eklenirse bulantı ve kusma da görülürse, buna “gastroenterit” denir. Bakterilerle kirlenmiş gıda ve su en önemli nedenleridir. Bu nedenle genel hijyen ve temizlik kurallarına uyulması gerekir. Belirtileri karın ağrısı ve ishaldir. Bebek, çocuk ve yaşlılarda dikkat edilmelidir, şoka ve ölüme neden olabilecek şekilde su ve elektrolit kaybı görülebilir.

Yukarıda tanımı verilenlerden yalnızca akalazya özafagus hastalıkları kategorisindedir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Polikistik Böbrek Hastalığı: Böbrek yetmezliğine neden olan ailesel hastalıklardan en sık görülenlerinden birisidir. Bu hastalıkta böbreklerde içleri berrak sıvı ile dolu olan ve “kist” denilen çok sayıda (poli) kesecik bulunur. Belirtileri, sırtta ağrı, geceleri idrara çıkma (noktüri), hematüri (idrarda kan) ve hipertansiyondur. Böbrek hastalığı olanların çocuklarında da polikistik böbrek hastası olma riski %50’dir. Bu hastalığı olanların evlilik öncesi genetik danışmanlık alması önemlidir.

Cevap C şıkkıdır.

Dizartri: Solunum, ses ve konuşmayla ilgili sinir ve/veya kasların güç, hız ve koordinasyon işlevlerindeki bozukluklar sonucu görülen motor konuşma bozukluklarıdır. Kesik kesik, vurguların yanlış yerde yapıldığı, zaman zaman hecelerin patlayıcı şekilde telaffuz edilir ve sarhoş konuşmasına benzetilir. Dizartri beyincikten kaynaklı bir hastalıktır ancak diğer şıklarda verilen hastalıklar beyinden kaynaklı hastalıklardır. Cevap C şıkkıdır.

Dolaşım sisteminin temel görevleri şunlardır:
• Besinleri, suyu, oksijeni (O2) ve hormonları dokulara taşımak,
• Karbondioksiti (CO2) dokulardan uzaklaştırarak akciğerlere taşımak,
• Hücrelerde ve dokularda oluşan atıkları onlardan uzaklaştırarak böbreklere taşımaktır.

Doğru cevap A'dır.

Mitral kapak: Sol atrium ile sol ventrikül arasındaki kapak. Doğru cevap C'dir.

Pulmoner kapak: Sağ ventrikülden kanın akciğerler gönderildiği pulmoner arter (akciğerlere kirli kanı taşıyan atardama) önündeki kapak. Doğru cevap B'dir.

Arteriyol: İçinde O ‘ ce zengin kanı dokulara taşıyan arterden daha küçük çaplı atardamarlardır. Doğru cevap B'dir.

Kapiller: Doku ve hücrelere O verip, CO ve atık maddeleri toplayan vücudun en küçük damarlarıdır. Kılcal damarlar olarak da bilinir. Doğru cevap C'dir.

Hipertansiyon risk faktörleri şöyledir: Yiyeceklerle Alınan Tuz, Yaş, Aile öyküsü, Cinsiyet, Diyabetes Mellitus ve/veya Obezite, Stres, Sigara, Fiziksel aktivite azlığı, ilaçlar. Doğru cevap E'dir.

Konjenital Kalp ve Damar Hastalıkları: Atriyal Septal Defekt (ASD), Ventriküler Septal Defekt (VSD), Kalp Dekstropozisyonu, Aort Stenozu (Aort kapak darlığı), Fallot Tetralojisi (Fallot Dörtlüsü). Doğru cevap A'dır.

Rinit: Nezle olarak bilinen tablodur. Viral etkenlerle veya alerjiye bağlı gelişebilir. Viral rinitte hapşurma, hafif bir ateş, yorgunluk, kırgınlık ve seröz (su gibi) bir akıntı vardır. Doğru cevap A'dır.

Akalazya: Yutma güçlüğüne neden olan yutma sırasında oluşması gereken peristaltik hareketlerin az veya olmaması ile karakterize bir bozukluktur. Doğru cevap B'dir.

Koledok Obstrüksiyonu: Ana safra yolunun taş, tümör vb. nedenlerle tıkanmasıdır.