TEMEL SAĞLIK VE HASTALIK BİLGİSİ

Atriyal Septal Defekt (ASD) sağ ve sol atrium arasındaki bölmede (interatriyal septumda) delik olması demektir. Bunun sonucunda sol atriumdaki kan sağ atriuma geçer ve atriumda kan göllenir. Sağ kalp yetmezliği belirtileri ortaya çıkar.

Myokardın yani kalp kasının inflamasyonuna (iltihaplanmasına) miyokardit denir.

Sinüslerin inflamasyonuna (iltihaplanması) “sinuzitis” denir. Bakteriyel ve viral etkenler söz konusudur. Kişide baş ağrısı, göze yayılan ağrı, hâlsizlik, yüksek ateş, koyu kıvamda burun akıntısı, burun tıkanıklığı, burun kanaması, geniz akıntısı, ağız kokusu gibi yakınmalar olur.

Ülseratif kolit kalın bağırsakta ülserler ve açık yaralar ile seyreden inflamatuvar bir hastalıktır. Bir alevlenen bir iyileşen hastalıktır ve en önemli belirtisi kanlı ve mukuslu ishaldir. Tabloya karın ağrısı eklenir. Kilo kaybı görülür.

Kronik böbrek yetmezliğinin tedavisinde hemadiyaliz ve periton diyalizi ile başarılı sonuçlar alınmaktadır. Ancak bu tedavi yöntemleri böbreğin bütüncül fonksiyonlarını yerine getiremez. Bugün için en önemli ve böbrek fonksiyonlarının tümünün yerine gelmesine neden olan tedavi seçeneği böbrek naklidir (transplantasyonu).

Epilepsi nöbeti, beyinde bir grup nöronun ani, beklenmedik ve geçici bir şekilde elekriksel deşarjlara yol açması ve bunun sonucunda klinik belirtilerin ortaya çıkması hâlidir. Epilepsi hastalığı, bu tanıma uyan nöbetlerin tekrarlaması durumuna denir.

Growth Hormonun fazla salgılanması sonucu gigantizm ve akromegali, az/yetersiz salgılanması sonucu ise cücelik ortaya çıkar.

Talasemia hemoglobin yapım bozukluğudur. Akdeniz anemisi de denir.

Romatoid artrit hastalarında eklemlerde ağrı, şişlik, ısı artışı ve hareket kısıtlılığı görülür. Hastalık devam ettikçe eklem ve kalçada şekil bozukluğu olur. Eklem dışında göz, akciğerler, böbrekler, sinir sistemi ve damarlar da etkilenir.

Katarakt lensin yani göz merceğinin şeffaflığını yitirmesidir. Bunun sonucunda kişi puslu görür, katarakt ilerledikçe görmenin kalitesi iyice kötüleşir.

Hipertansiyon

Kalpten çıkan kanın arter duvarına yaptığı basınca “tansiyon” denir

Hipertansiyon

Kalpten çıkan kanın arter duvarına yaptığı basınca “tansiyon” denir. Normalde sistolik kan basıncının 120 mmHg, diyastolik kan basıncının ise 80 mmHg civarında olması istenir. Erişkin bir insanda dinlenim hâlinde sistolik kan basınıcının 140 mmHg, diyastolik kan basının ise 90 mmHg üstüne çıkmaması gerekir. Sistolik ve/veya diyastolik kan basıncının birisinin veya her ikisinin de bu sınırların üzerine çıkmasına “Hipertansiyon” denir. Eğer 3 farklı zamanda bu şekilde bir hipertansiyon saptandı ise bu kişi “hipertansiyon hastası” olarak tanı konulmuş olur.

• Ven: CO₂ ve atık maddelerde zengin kanı, yani kirlenmiş kanı kalbe taşıyan toplardamarlardır.

Hipertansiyon İçin Risk Faktörleri

Yiyeceklerle Alınan Tuz: Yiyeceklerin içerisindeki tuzun günlük alım miktarı 5-6 g’ı aşmamalıdır. Yemeklere dışarıdan tuz eklenmese de yiyeceklerin içerisindeki sodyum klorür (NaCl) bu miktarı karşılar. Maalesef ülkemizde kişi başı günlük tüketim alınması gerekenin 3 hatta 4 katına ulaşabilmektedir. Vücutta NaCl, damar içinde su tutulmasına neden olur ve bu da damar içi basıncı yani tansiyonu yükseltir. Hipertansiyondan korunmak için tuz tüketimi azaltılmalıdır. Hipertansiyon hastaları ilaç kullanıyor olsalar bile, tuzu azaltmalıdır.

Yaş: Hipertansiyon her yaşta görülebilir bir hastalıktır. Bebek ve çocuklarda görülen hipertansiyonun altında böbrek veya kalp hastalıkları gibi bir başka hastalık yatabilir. Herhangi bir hastalıkla ilişkisi olmayan hipertansiyon ise günümüzde 30’lu yaşlarda ortaya çıkmakta, yaş ilerledikçe ortaya çıkma riski artmaktadır.

Aile Öyküsü: Ailesinde (anne, baba, kardeş vb.) hipertansiyonu olan birey/bireyler varsa hipertansiyon görülme olasılığı bu kişilerde yüksektir.

Cinsiyet: Hipertansiyonun cinsiyetle ilişkisi yaşla da bağlantılıdır. Elli yaşın altında erkeklerde, 50 yaş üstünde ise kadınlarda karşı cinse göre daha sıktır.

Diyabetes Mellitus ve/veya Obezite: Şeker hastalığı ve/veya şişmanlık tek başlarına hipertansiyon için risk faktörü olmakla birlikte, her ikisi de varsa bu risk çok daha fazla artmaktadır.

Stres: Aşırı stres, yoğun baskı ve endişe duyguları hipertansiyonu tetikleyen önemli durumlardandır.

Sigara: Damar duvarlarının esnekliğini bozar, kolesterol gibi kan lipitleri (kandaki yağlar) ile birlikte damar sertliği adı verilen “ateroskleroz” oluşumuna neden olur. Bu nedenle damar içi basınç yükselebilir.

Fiziksel aktivite azlığı: Sedanter yaşam denilen günlük yaşamda fizik aktivite azlığı ve hareketsizlik, dolaşım sistemi için ciddi risktir.

İlaçlar: Hastalıkların tedavisinde kullanılan bazı ilaçların yan etkisi olarak da hipertansiyon görülebilir. Örneğin streoid türevi ilaçlar gibi.

Solunum Sisteminin Enfeksiyonları

1. Rinit: Nezle olarak bilinen tablodur. Viral etkenlerle veya alerjiye bağlı gelişebilir. Viral rinitte hapşurma, hafif bir ateş, yorgunluk, kırgınlık ve seröz (su gibi) bir akıntı vardır. Alerjik rinitte ise özellikle bahar aylarında görülen ve/veya organik tozlara karşı gelişen bir tablodur. Alerji yapan madde ile karşılaşılınca peşpeşe hapşurma ve seröz bir burun akıntısı vardır.

2. Sinuzitis: Başımızı oluşturan kemiklerin içerisinde boşluklar vardır. Dört grupta (maxiller, etmoid, sfenoid, frontal) sağ ve sol olmak üzere ikişer tane yer alan bu boşluklara “sinüs” denir. Bu sinüslerin inflamasyonuna (iltihaplanması) “sinuzitis” denir. Bakteriyel ve viral etkenler söz konusudur. Kişide baş ağrısı, göze yayılan ağrı, hâlsizlik, yüksek ateş, koyu kıvamda burun akıntısı, burun tıkanıklığı, burun kanaması, geniz akıntısı, ağız kokusu gibi yakınmalar olur.

3. Akut Farenjit ve Tonsillit: Farinksin ve ağız boşluğunda 2 kenarda yer alan tonsillerin (bademcik) inflamasyonuna denir. Bahar ve kış aylarında görülür. Viral veya bakteriyel etkenler söz konusudur. Boğazda yanma, yutma güçlüğü, yutarken ağrı, ağız kokusu, gıcık tarzında öksürük, yüksek ateş görülebilir. Özellikle çocuklarda görülen bakteriyel tonsillitin en önemli komplikasyonu vücutta kalp, böbrek ve eklemleri tutan “romatizmal ateş”e neden olmasıdır.

4. Akut Otitis Media: Kulak, solunum sisteminin bir organı olmamakla birlikte, orta kulakta oluşan sıvının farenkse aktığı “östaki borusu” nedeniyle üst solunum sistemi enfeksiyonlarında, bu kanal tıkandığı için orta kulak iltihabına neden olabilir. Eğer özellikle çocukta üst solunum yolu enfeksiyonu varsa orta kulak da ayrıntılı değerlendirilmelidir.

5. Larenjit ve Akut Laringotrakeabronşit: Larenksin ve ses tellerinin (pilica vocalis) inflamasyonuna “larenjit”, tabloya trakea ve bronşların da eklenmesine “akut laringotrakeabronşit” denir. Nedenleri viral veya bakteriyel olabilir. Genelde başlangıçta viral etkenler çoğunluktadır. İyileşme olmazsa üzerine bakteriler eklenebilir. Boğaz ağrısı, ses kısıklığı, öksürük, hâlsizlik, yorgunluk, yüksek ateş olabilir. Bronşlar işin içerisine girdikçe öksürükle birlikte balgam olabilir.

6. Pnömoni, Bronkopnömoni: Akciğer dokusunun inflamasyonuna pnömoni (zatürre), olaya bronşlarda katılmışsa “bronkopnömoni” denir. Hastalarda yüksek ateş, balgamlı öksürük, hemoptizi (kanlı balgam), göğüs ağrısı, ciddi düzeyde hâlsizlik ve yorgunluk, nefes darlığı, hırıltılı solunum görülebilir. Tedavi edilmezse ölümle sonuçlanabilir.

7. Bronşiyolitis: Özellikle çocuklarda görülen küçük bronşlar yani bronşiyollerin inflamasyonudur. Genellikle viral etkenlerle meydana gelir. Çocukta hızlı ve hırıltılı solunum vardır. Ateş yükselebilir. Tedavi edilmezse pnömoniye dönüşebilir.

8. Tüberküloz (Verem): Mycobacterium tuberculosis tarafından oluşturulan, öncelikle akciğerlerde görülen, bununla birlikte kemik, karaciğer, beyin gibi organlarla meninks (beyin zarı), plevra, perikard, periton gibi zarlarda da görülebilen ciddi bir enfeksiyondur. Özellikle yaşam koşullarının kötü olduğu yerlerde yaşayanlarda, zayıflarda, sigara içenlerde, madencilerde ve tozlu işlerde çalışanlarda sıklığı yüksektir. Özellikle son yıllarda HIV/AIDS’in görülmesiyle birlikte bu kişilerde vücut direnci düştüğü için sayılan risk gruplarında olmayanlarda da tüberküloz olguları görülmeye başlamıştır. Kilo kaybı, gece terlemesi, kronik ve balgamlı öksürük, hemoptizi başlıca semptomlarıdır. Tedavisi uzun sürelidir. Etkin tedavi edilemezse basil direnç kazanabilir ve tedavisi imkânsız hâle gelebilir. Ayrıca diğer organ ve dokulara yayılabilir.

Safra Kesesi ve Pankreas Hastalıkları

Kolesistit: Safra kesesinin inflamasyonuna (iltihaplanmasına) denir.

Kolelitiazis: Safra kesesinde taş olmasına denir.

Kolanjit: Safra yollarının inflamasyonuna (iltihaplanmasına) denir.

Koledok Obstrüksiyonu: Ana safra yolunun taş, tümör vb. nedenlerle tıkanmasıdır.

Pankratit: Pankreasın mikrobik, alkol, travma gibi nedenlerle ortaya çıkan inflamasyonudur (iltihaplanması).

Böbreklerin görevleri şunlardır:

1. Metabolizma sonucu ortaya çıkan zararlı maddeleri (Üre, kreatinin, ürik asit, ilaç vb.) süzerek vücuttan uzaklaştırır.

2. İdrar yapar.

3. Vücudun su ve plazma hacmi ile iyon dengesini düzenler.

4. Vücudun asit-baz dengesini düzenleyerek kan pH’sının normal sınırlarda olmasını sağlar.

5. Kan basıncını düzenler: Kan basıncı düştüğünde Na ve suyu geri vücuda alır, kan basıncı yükseldiğinda Na ve suyun atılımını sağlar.

6. Kemik iliğinde eritrosit (alyuvar) yapımını uyaran eritropoetin hormonu ile vücudun ve kemiklerin kalsiyum dengesini sağlayan Vitamin D3 ’ün aktif hâle gelmesinde rol alır.

7. Uzun süreli açlıkta aminoasitlerden glukoz sentezleyebilir.

Kalpte 4 kapakçık vardır. Kapakçıkların temel görevi kalbin kasılması sırasında kanın tek yönlü olarak akışını sağlamak; kalbin gevşemesi durumunda ise kanın geriye kaçışını engellemektir.

1. Trikuspit kapak: Sağ atrium ile sağ ventrikül arasındaki kapak

2. Pulmoner kapak: Sağ ventrikülden kanın akciğerler gönderildiği pulmoner arter (akciğerlere kirli kanı taşıyan atardama) önündeki kapak

3. Mitral kapak: Sol atrium ile sol ventrikül arasındaki kapak

4. Aort kapağı: Sol ventrikülden temiz kanı tüm vücuda taşıyan aort damarının önündeki kapak

Kalbin Kasılması ve Gevşemesi

Kalbin kasılmasına, yani kanı pompalamasına “sistol”, kalbin gevşemesine yani kanın kalbe gelmesinin sağlanmasına ise “diyastol” denir. Kalbin steteskop adı verilen dinleme cihazı veya vücuttaki arterlerden (atardamarlar) atımın hissedilmesine “nabız” denir. Sistol sırasında arterlerde güçlü bir vuruntu hissedilir ve bu vuruntular 1 dakika sayılarak nabız sayısı saptanır. Nabız sayısı yaşla değişmekle birlikte dakikada 60-90 arasındadır. Bebek ve çocuklarda hızlıdır, yaş ilerledikçe bu hız azalır. Nabız sayısı 60/dakika altında ise “bradikardi”, nabız sayısı 90/dakika üzerinde ise “taşikardi” denir.

• Presbiyopi Göz merceğinin, uyum amacıyla gözün odağını değiştirme yeteneğini kaybetmesidir. Kırklı yaşlarda hemen herkes de oluşur.

• Blefarit Göz kapağının inflamasyonudur. Her iki cinste ve her yaşta görülebilir.

• Konjonktivit Göz kapağının iç kısmını ve gözün ön yüzeyini kaplayan şeffaf bir zar olan konjonktivanın inflamasyonudur. Viral, bakteriyel veya alerjik olabilir. Gözde kızarıklık, yanma, kaşıntı ve sulanma vardır. Mikrobik olanlarda çapaklanma olabilir.

• Renk Körlüğü (Daltonizm) Büyük çoğunluğu kalıtımsaldır. Bununla birlikte görme siniri, görme noktası ve göz tansiyonu gibi nedenlerle de oluşabilir. Erkeklerde daha fazla görülür.

• Retina Dekolmanı Göz tabakalar hâlinde bir organdır. Bu hastalıkta retina altındaki tabakadan ayrılır ve görme kaybına neden olur. Hipertansiyon, diyabetes mellitus, göze gelen travmalar, dejenaratif miyopi de görülebilir.

• Makula Dejenerasyonu (Sarı Nokta Hastalığı) Yaşlanmanın bir sonucudur. Yaş ilerledikçe yavaş yavaş gelişir. Zamanla görme kaybı ile sonuçlanır. Görme alanında ortada siyah/karanlık/görünmeyen bir alan olarak karşımıza çıkar.

• Şaşılık Sağ ve sol göz küreleri çok hassas bir biçimde birlikte/senkronize hareket eder. Şaşılık, iki gözün aynı anda ve aynı oranda hareket edememesidir. Bunun sonucunda gözler bir cisme odaklanamaz. Çift görme söz konusu olabilir.

• Üveit Üveit, gözün üvea adını verdiğimiz iris, koroid ve silier cisimden oluşan tabakalarının inflamasyonudur. Behçet hastalığı gibi bazı romatizmal hastalıklarda, travmalarda ortaya çıkabilir.

• Katarakt Lensin yani göz merceğinin şeffaflığını yitirmesidir. Bunun sonucunda kişi puslu görür, katarakt ilerledikçe görmenin kalitesi iyice kötüleşir.

• Glokom Halk arasında göz tansiyonu olarak da bilinir. Göz içi basınç artar. Sıklıkla 40 yaş üzerinde görülür. Yıllar içerisinde ilerleyerek göz sinirine zarar verir ve görme kaybına neden olabilir.

• Gözyaşı Kanalı Tıkanıklığı Göz nemli olmalıdır. Bunun için gerekli gözyaşı sıvısını lakrimal bezler salgılar. Bu sıvı gözü nemlendirdikten sonra lakrimal kanal adı verilen küçük kanalcıklardan buruna dökülür. Bu kanalların tıkanmasıdır. Bu durumda gözyaşı buruna dökülemez ve ağlama gibi dışarıya dökülür.

• Kuru Göz Gözyaşının yeterli miktarda üretilememesi sonucu gözün nemlenememesidir. Özellikle son yıllarda bilgisayar kullanımının artmasına bağlı olarak bilgisayar kullanıcılarında sık görülen bir durumdur. Devamlı ekrana bakma sonucu göz kırpmanın daha seyrek olması bu durumun nedenidir.

• Göz Tümörleri Gözde en sık görülen ve görme kaybına neden olan göz tümörü retinablastom adı verilen malign kanserdir.