TEMEL SAĞLIK VE HASTALIK BİLGİSİ

Sağlığın pozitif anlamda en iyi tanımını Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ=WHO) 1948’de yapmıştır. Bu tanıma göre sağlık, “sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil, fiziksel, mental (zihinsel, akılsal ve duygusal) ve sosyal yönden
tam bir iyilik hâli” olarak ifade edilmektedir. Bu tanımın önemi, sağlığın fiziksel yönüne olduğu kadar psikolojik ve sosyal boyutlarına da vurgu yapmasıdır.

Akdeniz anemisi olarak tanımlanan Talasemi ise Akdeniz ülkelerindeki ırklarda görülür.

Örneğin enerjinin fazla alınması (karbonhidrat ve yağların) obezite, kan lipid düzeylerinde yükselme, dolaşım ve nörolojik sistem bozukluklarına neden olur. Tersine enerjinin az alınması malnutrisyon denilen sorunla karşılaşılmasına neden olur ki, vücut yaşamı devam ettirebilmek için yapıtaşlarını yıkmak zorunda kalabilir.

Çağımızının hastalığı olarak da tanımlanan stres, kişide olan değil, kişiye olan ve dışarıdan gelen etkilerin sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Stres vücut için ciddi bir savunma mekanizmasıdır. Ancak stres yönetilemezse tükenmeye neden olabilir. Seçeneklerdeki üç ifade de doğrudur.

Biyolojik çevrenin bileşenleri şunlardır:
• Bitkiler
• Hayvanlar
• Mikroorganizmalar

Hastalanan insanların tekrar sağlığına kavuşması için yapılan çalışmaların tamamı bu başlık altında toplanır. Kendi içinde; birinci basamak tedavi hizmetleri (ilk başvuru ve ayakta tedavi), ikinci basamak tedavi hizmetleri (yataklı tedavi hizmetleri), üçüncü basamak tedavi hizmetleri (üst düzeyde uzmanlaşmış ve yüksek teknoloji kullanılan merkezler) olmak üzere üç kademeye ayrılır.

Kimyasal Çevrenin Geliştirilmesi
• Hava kirliliğinin kontrol altına alınması
• Endüstri sağlığı
• Katı ve sıvı atıkların zararsız hâle getirilmesi
• İş Sağlığının ve İş Ortamının Geliştirilmesi

Tarımsal Üretimin ve Ürünlerinin Sağlıklı ve Güvenilir Olması "Biyolojik Çevrenin Geliştirilmesi" başlığı altında ele alınır.

Hastalıkların belirtisiz dönemlerinde ya da belirtilerin (semptomların) hafif olduğu dönemlerde erken tanı ve etkin tedavi edilmeleridir. İkincil korumaya “erken
tanı” hizmetleri de denir.
Örneğin; meme kanseri taramaları, prostat kanseri taramaları, yendidoğanlarda hipotiroidi, fenilketonüri, işitme taramaları vb.

Ülkemizde yasama gücü, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ne aittir. Temsili
demokrasilerde bu yolla millet, seçtiği vekillerine, kendisine uygulanacak yasaları çıkarma yetkisi verir.

Bir hekimin yanlış tanı sonucu kişinin ölmesi ve sakat kalması durumunda bu dört sorumluluktan da soruşturma açılır.

Sağlık teriminin birkaç adet tanımı vardır. Sağlığın pozitif anlamda en iyi tanımını Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ=WHO) 1948’de yapmıştır. Bu tanıma göre sağlık, “sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil, fiziksel, mental (zihinsel, akılsal ve duygusal) ve sosyal yönden tam bir iyilik hâli” olarak ifade edilmektedir. Bu tanımın önemi, sağlığın fiziksel yönüne olduğu kadar psikolojik ve sosyal boyutlarına da vurgu yapmasıdır.

Fiziksel aktivite sağlığı etkileyen davranışsal faktörlerden biridir. Kas-iskelet, dolaşım, solunum, gastrointestinal (sindirim), boşaltım ve nörolojik (sinir) sistem için doğru, bilinçli ve sürekli yapılan fiziksel aktivitelerin olumlu etkileri söz konusudur. Yapılmaması, düzensiz yapılması ve hatalı uygulamalar da yaşamsal sorunlara neden olabilir.

Toplumun yapısı ve kültürel özellikleri, bireylerin yaşam tarzlarını ve sağlığını olumlu / olumsuz etkileyebilir. Kültürel ve sosyal yapıdaki farklılıklar sağlık ve hastalık algısını ve çare arama davranışını etkileyebilmektedir. Dolayısıyla sosyokültürel çevre sağlığı / hastalığı algılama ve değerlendirme, hastalığa gösterilen tepkiler, tıbbi çare arama davranışları, sağlık hizmetlerinden yararlanma, geleneksel ve çağdaş tedavi tercihleri gibi pek çok davranış üzerinde doğrudan ya da dolaylı etkiye sahiptir. Meslek sosyokültürel çevre açısından sağlığı etkileyen faktörlerden biridir. Diğer seçeneklerde verilenlerler fizikokimyasal çevresel faktörlerdendir.

Alma - Ata’da önemli faaliyetler arasında “en az bakım” kavramı tanımlanmıştır. Buna göre her ülke 8 faaliyet yapmak zorundadır: : 1. Halkın sağlık eğitimi 2. Yeterli gıda maddeleri sağlanması ve uygun beslenmenin teşvik edilmesi ile toplumun beslenme durumunun geliştirilmesi 3. Temiz, güvenli su sağlanması ve temel hijyenin yeterli olması 4. Anne ve çocuk sağlığı hizmetleri ve aile planlaması 5. Bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklama 6. Endemik (o bölgede sürekli ve belirli sayıda var olan) hastalıkların kontrolü 7. Sık görülen / yaygın hastalıkların uygun şekilde tedavi edilmesi 8. Temel ilaçların sağlanması.

İkinci basamak resmî sağlık kurumları şunlardır: Eğitim ve araştırma hastanesi olmayan devlet hastaneleri ve dal hastaneleri ile bu hastanelere bağlı semt poliklinikleri, E1 kodlu entegre ilçe hastanesi, Sağlık Bakanlığına bağlı ağız ve diş sağlığı merkezleri, kamu kurumlarına ait olup Bakanlıkça ruhsatlandırılmış olan hastaneler, tıp merkezleri ve dal merkezleri.Diğer seçeneklerde verilen kurumlar üçüncü basamak resmî sağlık kurumlarıdır.

Çağdaş sağlık hizmeti anlayışına göre öncelikli hizmet sağlığın korunmasıdır. Sağlık hizmeti ekip hizmeti olarak,  hekim ve tüm sağlık personelinin birlikte iş birliği içerisinde sunulur. Sağlık hizmeti sunumunun boyutu sağlık sektörü dışındaki kamu ve özel tüm sektörleri de kapsar. Hasta başvurduğunda sorunun tedavisi ile ilgilenilmesi ve tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin baskın olması geleneksel sağlık hizmeti anlayışı ile uyumludur .

Sağlığın korunması üç basamaklıdır: Birincil (Primer) Korunma: hastalık kişide biyolojik olarak başlamadan önce alınan önlemlerle sağlığın korunmasıdır. Örneğin; çevredeki olumsuz etmenlerin yok edilmesi, insanların maruz kalmasının önlenmesi, aşılama, iyi beslenme, aile planlaması yöntemlerinin kullanılması, hiç sigara içmemek, kişisel hijyen kurallarına uymak, çocuğa bakım veren kişilerin eğtimi, sağlık eğitimi gibi önlemlerdir. İkincil (Sekonder) Korunma, hastalıkların belirtisiz dönemlerinde ya da belirtilerin (semptomların) hafif olduğu dönemlerde erken tanı ve etkin tedavi edilmeleridir. İkincil korumaya “erken tanı” hizmetleri de denir. Örneğin; meme kanseri taramaları, prostat kanseri taramaları, yenidoğanlarda hipotiroidi, fenilketonüri, işitme taramaları vb.Üçüncül (Tersiyer) Korunma, hastalığın klinik bulgu ve belirtilerinin ortaya çıkışından sonra, hastaların en iyi şekilde tedavisi, tedavinin başarılı veya yeterli olmadığı zaman gelişen sağlık ve sosyal sorunların rehabilite edilmesi (esenlendirilmesi) ile bireyin yaşamsal aktivitelere katılımının sağlanmasıdır.

Organ yetmezliği nedeniyle hayati tehlikesi olanlar için toplumu organ bağışı konusunda bilinçlendirmek, sağlığı geliştirme etkinlikleri stratejik yaklaşımları kapsamındadır. Sağlığın geliştirilmesi kavramı içinde öne çıkan sağlıklı yaşam davranışlarının yaygınlaştırılması başlığı düzenli ve yeterli uyku, sağlıklı beslenme, fiziksel aktivite, stresle başedebilme gibi  davranışlar içermektedir.

Bir hekimin yanlış tanısı sonucu kişinin ölmesi ve sakat kalması durumunda soruşturma açılır. Eldeki bilgi, belge ve diğer kayıtlara, ayrıca tanıklara bağlı olarak hapis cezası, paza cezası, disiplin cezası, meslek odası etik ve disiplin cezası ile karşı karşıya kalabilir. Aynı durum tüm sağlık personeli için de söz konusu olabilir. Sosyal hizmet cezası olası cezalardan  biri değildir.

Mezvuata uyulmadığında sağlık personelinin hukuksal sorumluluğu ortaya çıkar. Bu sorumluluklar şöyledir: 1. Ceza Sorumluluğu (Kasıt–Taksir (İhmal-tedbirsizlik-acemilik) 2. Tazminat Sorumluluğu (Hukuka aykırı (haksız) fiil nedeniyle verilen zararın karşılanması) 3. İdari Sorumluluk  (Kamu görevlisi sağlık çalışanlarının kurumuna karşı sorumluluğ)u 4. Mesleki Sorumluluk (Sağlık çalışanlarının meslek odasına karşı (mesleki disiplin) sorumluluğu)