TEMEL SAĞLIK VE HASTALIK BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 23

Aşının 18. yüzyılda keşfi ve 19. yüzyılda antibiyotiklerin geliştirilmesi hastalıkların engellenmesinde büyük bir adımdır. Her ne kadar aşılar ve antibiyotiklerin geliştirilmesi ile önemli gelişmeler sağlanmış olsa da günümüzde bulaşıcı hastalıklara kar­şı tam anlamıyla bir mücadelenin yapılabildiğini, insanlığın hastalıklara karşı galip gel­diğini söylememiz malesef mümkün değildir.

Sarılık, A, B, C, D, E ve G harfleri ile isimlendirilen 6 farklı virüsle oluşan karaciğerin yay­gın iltihabi hastalığına verilen isimdir.

“Kuş Palazı” olarakta bilinen difteri hastalığının etkeni bir bakteri olan Corynebacterium diphtheriae’dir. Esas bulaşma yolu havadan damlacık enfeksiyonu şeklinde olmaktadır.

Kabakulağın etkeni Paramyxovirus ailesinden bir virüstür. Hastalık çok geniş bir yayılış gösterir. Sıklıkla asemptomatik olarak seyreder. Tükürük bezlerinin (parotis, submandi­bular-çene altı ve sublingual-dilaltı) hastalıktan etkilenmesi sonrasında şişerek, bezlerle anatomik yer olarak yakın olmaları nedeniyle kulakla birlikte hastalık görüntüsü oluştuğu için hastalığa halk arasında “kabakulak” denilmektedir.

Trahom’da etken Chlamydia trachomatis’tir. Göz konjuktivasında lezyonlara sebep olarak körlüklere neden olan bakteri ayrıca genital enfeksiyonlara ve yeni doğanlarda solunum sistemi en­feksiyonlarına da neden olmaktadır. Etkenin göze bulaşması daha çok 3-6 yaş arasında­ki yaşlarda görülmektedir. İlerleyen yıllarda körlüklere sebep olmaktadır. Bulaşma ortak kullanılan eşyalar aracılığıyla olmaktadır. Hastalıkta kuluçka dönemi 1-3 hafta kadardır. Gözlerde çapaklanma, kuruma, bulanık görme önemli semptomlardandır. Gözde oluşan yangı ve damarlardaki genişleme sonrası gözde nedbe dokusu oluşur. Bu durumda körlük oluşabilir.

AIDS, sifiliz, gonore, şankroid, lenfogranuloma venereum, granuloma inguinale, üretri­tis, servisit, genital herpes gibi hastalıklar cinsel yolla bulaşan hastalıklardır.

Sıcakkanlı bütün hayvanlarla insanlarda enfeksiyon görülür. Çok bulaşıcı tarzda, zo­onoz özellik gösteren bir hastalıktır. Hayvancılıkla uğraşanlar, kasaplar ve veteriner hekimler risk grubunda bulunur. Hastalıkta bulaşma; sindirim, solunum ve deriden temas yoluyla olmaktadır. Şarbon­lu hayvan etinin yenmesiyle alınan sporlardan bağırsak şarbonu oluşmaktadır. Esas ve tehlikeli bulaşma olarak görülen ve geçmişte de deri, post, yün, yapağı işleri ile uğra­şanlarda çok fazla görülen solunum yolu bulaşması ile sporların direkt olarak akciğerlere yerleşmesi ile olmaktadır. Temasla ise deri şarbonu olarak bilinen formu oluşur. Bu form kontamine et ve kana temas etme ile gelişir. Kan emici ve sokucu haşerelerde bu yolla en­feksiyonu naklederler. Hastalıkta solunum ve sindirim yolu ile bulaşmalarda septisemi görülürken deri yolu ile bulaşmalarda septisemi görülmez. Gıda ve sularla alınan etkenin sporları sindirim sisteminde vejetatif forma geçerek buradan kan dolaşımına geçerler. Kanda hem ürerler hem de kan yoluyla tüm vücuda yayılırlar. Damarlarda üreyen ve çoğalan etken damar cidarını yırtarak kanın dışarı sızmasına neden olur. Şarbonda en önemli patolojik bozukluklara etkenin üretmiş olduğu toksinler neden olmaktadır. Bu toksinlerin ödem yapıcı ve öldürücü etkileri vardır. Şarbonda ani ölümlerden bu toksin­ler sorumlu tutulmaktadır.

İkinci Grup: B Grubu Bildirimi Zorunlu Bulaşıcı Hastalıklar: Bu grupta bulunan hastalıkların bildirimi tespit edildiği her noktadan direkt olarak İl Sağlık Müdürlüğü ve Bakanlığa yapılır. Bakanlık hastalık ile ilgili olarak gerektiğinde bizzat veya İl Sağlık Mü­dürlüğü kanalı ile inceleme yaptırır.

Gelişmekte olan ülkelerde çocuk ölümlerinin % 20’ ye yakını hijyen ve temizlik eksikliğinden dolayı hızla yayılan ishalden kaynaklanmaktadır.

Diş fırçalamada diş fırçasının üzerine nohut büyüklüğünde macun sürülür, diş fırçası 45 derecelik bir açıyla tutularak diş eti hizasından ağız boşluğuna doğru dişler fırçalanır.  Fırçalama dış yüzeylerden yumuşak dairesel hareketler hâlinde ön dişlerden arka dişlere doğru fırçalanmalıdır. Dişlerin iç yüzeyleri de fırçalanarak en sonunda da dişlerin arka yüzeyleri ve dil fırçalanır, ağız 1-2 kez suyla çalkalanarak temizlenir. Toplam diş fırçalama süresi 2 dakikadan az olmamalıdır. Diş fırçalamanın yanı sıra dişler ara yüz fırçası ve diş ipi ile de temizlenebilir.

Besinlerin yanı sıra canlılığın devamı için gerekli olan suyun da mikroorganizmalarca ve diğer zararlı maddelerce kontamine olmaması gerekir. Bedene alınan besinler çeşitli sebeplerle bozulabilir. Bu bozulmalar genel anlamda kokuşma, çürüme, ekşime ve küflenmedir.

Besinler temel anlamda 3 farklı yol (fiziksel, kimyasal ve biyolojik tehlikeler) ile insanlar için zararlı hâle gelebilir. Fiziksel Tehlikeler: Toprak, su, hava, gıdalarda cam kırığı, plastik madde ya da kalıntısı, kemik, taş, tahta, metal, saç, tırnak, her türlü böcek vb. Kimyasal Tehlikeler: Dış ortamlardan gıdalara bulaşan ya da katkı amaçlı ve başka amaçlarla gıdalara eklenen besin olmayan kimyasal maddelerdir (Metaller, pestisitler, deterjanlar, plastikler, gıda katkı maddeleri).

Biyolojik Tehlikeler: Üç ana grupta incelenebilir: • Gıdada doğal olarak bulunan zehirli kimyasal madde: Yeşillenmiş ve filizlenmiş patateste oluşan solanin, zehirli bal (deli bal), zehirli mantarlar, bazı bitki ve meyvelerde doğal olarak bulunan siyanik asit. • Gıdalara sonradan bulaşan ya da uygun koşullarda üretilmeyen-saklanmayan gıdalarda oluşan madde: Küf, bakteri, virüs, parazitler ve mikrobiyal toksinler. • Genetiği değiştirilmiş canlılar (GDO).

Clostridium botulinum enfeksiyonu: Clostridium botulinum türü bakterilerin neden olduğu özellikle sinir sistemine etki eden çok tehlikeli bir enfeksiyondur. Bu bakteriler oksijensiz ortamda yaşamlarını rahatlıkla sürdürebilirler.

Stafilokok Enfeksiyonu: Besin zehirlenmeleri içerisinde en sık görüleni Staphylococcus aureus bakterisinin sebep olduğu stafilokok enfeksiyonudur. Bu gıda zehirlenme türü ani olarak, stafilokok türü bakterinin toksinleri ile oluşur.

HACCP (Tehlike Analizleri ve Kritik Kontrol Noktaları), HAZOP (Tehlike Analizleri ve Uygulanabilirlik Çalışmaları), GMP (İyi Üretim Çalışmaları), HT (Engelleri Teknolojisi), ISO 9000, ISO 22000 en yaygın kullanılan güvenlik sistemleridir. Bunların arasından HACCP güvenlik sisteminin günümüzde en çok kullanılanıdır.

Gıda güvenliğinde HACCP ile ilgili terimler:  Tehlike: Patojen canlıların besinlere bulaşması, besinlerde üremesi ve bakterilerin toksinlerini salgılamasıdır. Risk: Besin maddesi üzerinde oluşması ve olası tehlikelerin boyutunu ve şiddetini ifade eder. Kontrol noktası: Bu kontrol noktası sağlıkla ilgili olmayıp daha çok gıdanın fiziksel ve lezzet durumunun kontrol edildiği aşamadır. Kritik kontrol noktası: Gıda üretiminde oluşabilecek tehlikenin tespit edilerek önlene bilmesi, makul seviyelere çekilmesi veya tamamen ortadan kaldırılmasıdır. Şiddet: İnsan sağlığını bozacak zararlı maddelerin gıda maddesinde ya da ortamda bulunması hâlinde sağlığa zarar verme gücüdür. Portör: Kendisi hasta olmadan hastalığı diğer insanlara bulaştırabilecek hastalık etmenini vücudunda barındıran taşıyıcı kişilerdir.

İlk olarak suda asılı hâlde bulunan istenmeyen maddelerin dibe çökmelerini sağlamak amacıyla suya ağır olan bazı kimyasal maddeler ilave edilir. Bu aşamaya koyulaştırma (koagülasyon) aşaması denir. Bu maddelerin etkisiyle bir araya gelen maddeler suyun dibine çöker. Bu ikinci aşamaya çöktürme (sedimentasyon) aşaması denir. Suyun içindeki daha küçük yapıdaki maddelerin süzülmesi amacıyla kum, çakıl gibi maddelerin yanında son yıllarda yeni teknolojik ürünlerden mikro düzeyde süzülmeyi sağlayan zar filtrelerin kullanıldığı filtrasyon aşaması üçüncü aşamayı oluşturmaktadır. Dördüncü aşamada suyun mikrobiyolojik ajanlardan arındırılmasının sağlanması amacıyla çoğunlukla klor kullanılmakla birlikte ozon ve  radyosyondan da yararlanılmaktadır. Bu aşamaya da dezenfeksiyon aşaması denilmektedir. Bu işlem sonrasında su büyük tanklarda ve depolarda dağıtıma hazır hâlde bekletilirler (depolama).

Bununla birlikte üreme sağlığının içeriğinde yer alan diğer bazı konular şunlardır:
Madde-1: Üreme sağlığı hem kadını hem de erkeği ilgilendirir. Üreme sağlığında erkeğin de ihmal edilmemesi gerekir

Toplum Üzerine Olumlu Etkileri:
• Kadınların ve çocukların sağlıklı olması sonucu sağlıklı bir toplum oluşur.
• Etkili olarak aile planlaması uygulayan toplumlarda nüfus dengeli ve planlı bir şekilde artar.
• Kadın ve çocuk sağlığı için harcanacak tedavi giderleri azalır.
• Ekonomik kaynakların daha planlı ve verimli kullanılmasına yardımcı olur.