TEMEL SAĞLIK VE HASTALIK BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 6

Sağlığın korunması üç basamaklıdır: Birincil (Primer) Korunma: hastalık kişide biyolojik olarak başlamadan önce alınan önlemlerle sağlığın korunmasıdır. Örneğin; çevredeki olumsuz etmenlerin yok edilmesi, insanların maruz kalmasının önlenmesi, aşılama, iyi beslenme, aile planlaması yöntemlerinin kullanılması, hiç sigara içmemek, kişisel hijyen kurallarına uymak, çocuğa bakım veren kişilerin eğtimi, sağlık eğitimi gibi önlemlerdir. İkincil (Sekonder) Korunma, hastalıkların belirtisiz dönemlerinde ya da belirtilerin (semptomların) hafif olduğu dönemlerde erken tanı ve etkin tedavi edilmeleridir. İkincil korumaya “erken tanı” hizmetleri de denir. Örneğin; meme kanseri taramaları, prostat kanseri taramaları, yenidoğanlarda hipotiroidi, fenilketonüri, işitme taramaları vb.Üçüncül (Tersiyer) Korunma, hastalığın klinik bulgu ve belirtilerinin ortaya çıkışından sonra, hastaların en iyi şekilde tedavisi, tedavinin başarılı veya yeterli olmadığı zaman gelişen sağlık ve sosyal sorunların rehabilite edilmesi (esenlendirilmesi) ile bireyin yaşamsal aktivitelere katılımının sağlanmasıdır.

Organ yetmezliği nedeniyle hayati tehlikesi olanlar için toplumu organ bağışı konusunda bilinçlendirmek, sağlığı geliştirme etkinlikleri stratejik yaklaşımları kapsamındadır. Sağlığın geliştirilmesi kavramı içinde öne çıkan sağlıklı yaşam davranışlarının yaygınlaştırılması başlığı düzenli ve yeterli uyku, sağlıklı beslenme, fiziksel aktivite, stresle başedebilme gibi  davranışlar içermektedir.

Bir hekimin yanlış tanısı sonucu kişinin ölmesi ve sakat kalması durumunda soruşturma açılır. Eldeki bilgi, belge ve diğer kayıtlara, ayrıca tanıklara bağlı olarak hapis cezası, paza cezası, disiplin cezası, meslek odası etik ve disiplin cezası ile karşı karşıya kalabilir. Aynı durum tüm sağlık personeli için de söz konusu olabilir. Sosyal hizmet cezası olası cezalardan  biri değildir.

Mezvuata uyulmadığında sağlık personelinin hukuksal sorumluluğu ortaya çıkar. Bu sorumluluklar şöyledir: 1. Ceza Sorumluluğu (Kasıt–Taksir (İhmal-tedbirsizlik-acemilik) 2. Tazminat Sorumluluğu (Hukuka aykırı (haksız) fiil nedeniyle verilen zararın karşılanması) 3. İdari Sorumluluk  (Kamu görevlisi sağlık çalışanlarının kurumuna karşı sorumluluğ)u 4. Mesleki Sorumluluk (Sağlık çalışanlarının meslek odasına karşı (mesleki disiplin) sorumluluğu)

Sağlığa yararlı etkilerinin görülebilmesi için yetişkinler haftada en az 150 dakika (2.5 saat) orta yoğunlukta aerobik egzersiz veya 75 dakika ( 1 saat 15 dakika) yüksek şiddette aerobik aktivite yapmalıdırlar.

Antioksidan: Serbest radikallerle bağ kurarak hücrelere zarar vermelerini engelleyen maddeler.

Fiziksel aktivite iskelet kasları tarafından enerji harcanarak yapılan vücut hareketleri iken egzersiz vücut performans kapasitesini artırmak ya da korumak için yapılan planlı, yapılandırılmış ve tekrarlı hareketlerdir.

1. Fiziksel gücü ve zindeliği (fitness) geliştirir.
2. Günlük yaşamda ihtiyaç duyulan aktivite yeteneğini artırır.
3. Denge fonksiyonlarını geliştirir.
4. Vücut ağırlığı (kilo düzeyi) kontrolünü sağlar.
5. Kemik ve kasları güçlendirir.
6. Yaşlılarda günlük aktiviteleri yapabilme gücünü artırır ve düşmeleri önler.
7. Kanser, diyabet, astım, kalp hastalığı, yüksek tansiyon, eklem hastalıkları (osteoartrit),
kemik erimesi (osteoporozis) gibi hastalıklara yakalanma riskini azaltır ya
da bu hastalıkların kontrol altına alınmasını kolaylaştırır.
8. Depresyona yol açabilecek duygusal bozuklukları iyileştirir, yaşama sevinci aşılar.
9. Beyinsel faaliyetleri geliştirir, problem çözme, planlama ve her türlü zihinsel aktivite
verimini yükseltir.
10. Daha uzun ve kaliteli yaşam süresi sağlar.

Çeşitli seviyelerde yapılabilecek aerobik aktivitelere örnekler şunlardır:
• Ev, bahçe, alış-veriş işleri
• Yürüme, hızlı yürüme (jogging), koşma, tepe çıkma
• Uzun mesafe yüzme
• Bisiklete binme, ip atlama
• Çeşitli seviyelerde danslar
• Tenis, futbol, basketbol, voleybol

Akut kalp, akciğer, metabolik (ishal), iltihabi-ateşli (enfeksiyöz) hastalıklar ya da vücut yaralanmaları (travma) olan herkes egzersiz için aşırı riskli grup olarak kabul edilirler ve doktorları uygun görünceye kadar egzersiz yapmaları sakıncalıdır.

Denge egzersizleri, dengenin korunmasını geliştirerek çeşitli ani hareketlerde kişiyi düşmekten ve yaralanmaktan korur, hareket kabiliyetini (çeviklik) artırır. Özellikle yaşlılarda dengeyi sağlayamama önemli bir yaralanma sorunudur. Tek ayak üzerinde ayakta durmaya çalışmak denge korunmasını artırıcı egzersiz örneğidir.

Düzenli ve tekrarlı ağırlık kaldırmak, yay, kürek çekme aktiviteleri kuvvet artırıcı egzersizlerdir.

Yaşlıların da haftada en az 150 dakika civarlarında düzenli fiziksel aktivite yapması önerilir.

Laktoz; sütte,
• Maltoz; tahıl ve baklagillerde,
• Glikojen (vücutta glikozun depo edildiği şeklidir); karaciger ve kas dokuda,
• Nişasta (karbonhidratların bitkilerdeki depo şeklidir); mısır, pirinç, patateste
• Selluloz (bitkilerde destek görevi yapar); bitkilerde bulunan başlıca karbonhidratlardır.

Doymamış yağ asidi oranı yüksek olan yağlar; zeytin yağı, mısırözü yağı, ayçiçek yağı, fındık yağı, soya ve fındık yağı,
Doymuş yağ asidi oranı yüksek olan yağlar; hindistan cevizi yağı, hurma yağı, tereyağı, iç yağı, balık, balık yağı ve su ürünleri yağları, kırmızı et, süt ve süt ürünleridir,

Proteinler; vücudun yapı taşlarıdır. Vücuttaki onarım,yenilenme, büyüme, gelişme gibi işlevlerden sorumludurlar.

Doğru cevap 6 tanedir.

Vücut kitle indeksi (VKİ) ya da Beden Kitle İndeksi (BKİ) kilogram cinsinden vücut ağırlığının (kg), metre cinsinden boy uzunluğunun (m2) karesine bölünmesiyle hesaplanır.

Yaş İdeal VKİ

19-24 19-24

25-34 20-25

35-44 21-26

45-54 22-27

55-65 23-28

+65 24-29

VKİ (KG/M2)

Zayıf <18.5

Normal 18.5-24.9

Şişman 25.0-29.9

Obez 30.0-34.9

Aşırı Obez 35.0-39.9

Ölümcül Obe 40.0+