TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ

Eklem, kalp, plevra, periton ve kafa içi injeksiyonların mutlaka bu alanda deneyimi olan personel tarafından uygulanması gerekir. Cilt içine (intrakütan) injeksiyon için zorunluluk yoktur.

Sağlık Bakanlığı ilaçların yan etkilerini saptamak, izlemek, değerlendirmek ve önlemek için bir merkez kurmuştur. Hekimler hastalarına uyguladıkları ilaçlarla ilgili olarak beklenmeyen bir durumla karşılaştıklarında hastanelerde oluşturulan irtibat noktalarına bu konuda bilgi vermektedirler. Bu veriler, Sağlık Bakanlığı’nın İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü bünyesinde kurulan Türkiye Farmakovijilans Merkezi (TÜFAM) tarafından toplanarak değerlendirilmektedir. Farmakovijilans ilaçların güvenliliği açısından oldukça önemli bir alandır. Toksikoloji, farmakoloji, epidemiyoloji ve bilgi teknolojisi gibi alanları yakından ilgilendirmektedir. İlaçların istenmeyen etkileri nedeniyle oldukça fazla halk sağlığı ve ekonomik sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bu yüzden oluşan bir istenmeyen etkinin değerlendirilmesi son derece önemlidir.

Farmasötik etkileşmeler: Daha vücuda verilmeden önce iki veya daha fazla ilaç arasında oluşabilir ve genellikle kendini fiziksel değişimler şeklinde belli eder. Örneğin berrak iki sıvının karıştırılmasıyla çökelti oluşması veya katı haldeki tozların karıştırılması sonucu sıvılaşma oluşması gibi. Bu durum özellikle parenteral ilaç uygulamaları sırasında oluşabilir. İntravenöz yolla verilen büyük hacimli sıvıların içine katılan bazı ilaçların çökelti oluşturabilmeleri ve bu şekilde embolilere yol açmaları nedeniyle ciddi riskler ortaya çıkabilir.

Besin destekleri, bitkisel kökenli maddeler, mineraller, vitaminler, amino asitler, enzimler, metabolitler, ekstreler ve konsantreler olarak kullanıma sunulmaktadır.

Zehirlenme durumlarında dikkat edilmesi gereken en önemli yaklaşım solunum ve dolaşımın sürdürülmesinin sağlanmasıdır. Bu nedenle hastaya girişim yapılırken öncelikle solunum yollarının açık kalması sağlanırken, damar yolunun da açılarak yaşam bulgularının izlenmesi gerekir. Bundan sonra hastanın vücuduna değişik yollarla girmiş bulunan zehir özelliği gösteren maddenin kan dolaşımına geçişinin engellenmesi ve dolaşıma geçmiş olan kısmın ise bir an önce vücuttan uzaklaştırılması gerekir.

İlacın kötüye kullanılması ve yanlış kullanılması durumları birbirinden oldukça farklı durumlardır. İlacın kötüye kullanılması özellikle bazı keyif verici ve bağımlılık yapıcı maddelerin kullanımıyla ilgili bir durumdur. Bu grup ilaçlar genellikle psikoaktif ya da psikotrop olarak tanımlanan ilaçlardır. Tıbbi endikasyon olmadan, düzenli bir şekilde bazen de dozlarının artırılarak kullanılmasıdır. Bazı ilaçlar başlangıçta terapötik etkileri nedeniyle kullanılmaya başlandığı halde, keyif verici etkileri nedeniyle daha sonra endikasyon ortadan kalktığı halde hastalar tarafından kullanılmaya devam edilir. Ancak ilaçların kötü kullanılması genellikle kullanım hatalarını içermektedir. Hekim tavsiyesi dışında yanlış endikasyonda, yanlış yoldan, yanlış dozda, yanlış süre ve aralarla kullanılmasını kapsamaktadır.

Genellikle hastalıkların tanısı, tedavisi, önlenmesi ve diğer amaçlarla tıpta kullanılan biyolojik etkinliği olan saf kimyasal madde veya onun eşdeğeri bitkisel veya hayvansal kökenli belirli miktarda etkin madde içeren karışımlar ilaç olarak tanımlanmaktadır.

Bilinçli bir şekilde ilaç kullanımı için mutlaka hekim reçetesi ile yazılmış ilaçların kullanılması, satın alınan ilaçların son kullanım tarihlerinin kontrol edilmesi, doktor reçetesinde tavsiye edilen dozların kesinlikle aşılmaması, ilaçların evde çocukların ulaşamayacağı yerlerde belirtilen fiziksel koşullarda saklanması ve beklenmeyen etkiler görüldüğünde ilaç kullanımının kesilerek doğrudan ilgili doktora ulaşılması gerekmektedir.

Eğitim yetersizliği, akılcı-olmayan ilaç kullanımının nedenleri arasındadır.

Epidermal (cilt üzerine; perkütan) uygulama lokal uygulama yollarındadır.

Parenteral uygulama sistemik uygulama yolları arasındadır.

Konjonktiva üzerine uygulama: Sıvı ve pomad şeklindeki ilaçların göz içine uygulanmasıdır.

Rektal yolla uygulama, enternal uygulama yolları arasındadır.

Hastaların kolay alabilmeleri için belirli forma getirilen ilaçlar farmasötik şekiller olarak isimlendirilir.

Pomad (merhem): Cilt ve mukozalara uygulanır. Yarı katı haldeki yağlar veya emülsiyonlar içinde etkin maddelerin eritilmesiyle hazırlanır.

İlaç gibi aktif madde içeren bazı bitkilerin belirli kısımları kurutularak hazırlanan bitkisel ilaç hammaddelerine drog denir.

Yalın toksik etkiler: ilacın terapötik etkilerinin bir uzantısı şeklinde ortaya çıkar ve genellikle doza bağlı olarak artar ve öngörülebilir nitelikteki etkilerdir. En hafif şekli bazı organların işlevlerinde bozulma ile ortaya çıkan fonksiyonel nitelikte olanlardır.

İlaç etkileşmeleri; farmasötik etkileşemeler, farmakokinet etkilemeşmeler ve farmakodinamik etkileşmeler olarak üçe ayrılır.

İlaçların kullanılması, hastaya veriliş biçimi ve miktarına doktor karar verir. O nedenle akılcı ilaç kullanımı konusunda ilk sorumluluk hekim üzerinde olmaktadır.

Akılcı-Olmayan İlaç Kullanımının Sonuçları
• Tedavinin yetersiz kalması
• İlaçların istenmeyen etkilerinin artması
• İlaç etkileşmeleri
• Tedavi maliyetinde artış
• İşten geri kalma ve kazanç kaybı
• Antibiyotik direnci