TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ

Bağışıklama: Bulaşıcı ya da bulaşıcı olmayan bazı hastalıklardan korunmak için vücutta savunma mekanizmalarının göstergesi olan maddelerin (antikor) istenilen/koruyucu seviyeye ulaşması aracılığı ile bağışıklık/direnç sisteminin güçlenmesidir.

Bu program kapsamında hedeflenen ilk hastalıklar; difteri, boğmaca, tetanoz, kızamık, çocuk felci ve verem olmuştur.

Bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklama 1978 yılında Alma Ata Bildirgesinde temel bir sağlık hizmeti olarak tanımlanmıştır.

Sayılan maddelerin hepsi bir aşının ulusal aşı programında yer alıp almayacağının belirlenmesinde temel değerlendirmeler arasındadır.

Ağız yoluyla: Canlı çocuk felci aşısının yapılma yöntemidir.

Toksoid aşılar; hastalıklar bakterilerin toksini aracılığı ile oluşan durumlarda kullanılan aşılardır ve tetanoz, difteri aşıları örnek olarak verilebilir.

İnaktive aşılar: hastalık yapan etken fiziksel, kimyasal yollarla öldürülmüştür (inaktive edilmiştir). Aşı yapıldığında vücutta bağışıklık sağlayan maddeler (antikor) yükselir. Bu tür aşılar canlı aşılara göre hücresel düzeyde bağışıklık sisteminde daha zayıf bir yanıt oluştururlar, tekrar dozları yapmaya gereksinim olur. Grip ve Hepatit B aşıları inaktive aşılara örnektir.

Difteri toksoid aşılara örnektir.

Aşıların üretiminden aşı uygulanacak kişiye ulaşıncaya dek soğuk bir şekilde saklanması, taşınması işlemine ve bu işlemi sağlayan her türlü kişi, araç-gerece ve bu sistemin tümüne soğuk zincir adı verilir.

Ateşin 38,5 dereceden yüksek değil düşük olduğu üst solunum yolu hastalıkları aşı olmasına engel değildir.

Çiçek hastalığı 1967-1977 yılları arasında küresel düzeyde yapılan aşılama hizmetleri sayesinde yeryüzünden yok edilmiştir. Tarihsel süreçte ilk kez beş yaş altı ölen çocukların sayısı 10 milyonun altına inmiştir. Kayıtlara göre ölüm sayıları sırasıyla 2000 yılında 10,5, 2005 yılında 9,6, 2007 yılında 9,2 milyon olmuştur. Sayının 2015 yılında da 4,3 milyona gerilemesi beklenmektedir. Dünyada önemli bir ölüm nedeni olan kızamığa bağlı kayıplarda küresel düzeyde 2000 yılından 2010 yılına gelindiğinde %74 azalma sağlanmıştır. Yeni doğan tetanozuna bağlı 1988 yılında meydana gelen 790 000 ölüm sayıca azalmış ve günümüzde yılda 59 000 ölüme gerilemiştir.

Endemik hastalık: Bir toplumda ya da bölgede bir hastalığın sürekli olarak görülmesi anlamı taşır. • Epidemi: Bir toplumda bir hastalığın beklenenden fazla sayıda görülmesidir. Salgın olarak da bilinir. • Serum: Hastalık etkenine karşı aktif olarak bağışıklık kazanan (kazandırılmış) bireyin ya da hayvanın kanından sağlanan plazmadır. Plazmanın fibrinojeni alınmıştır. • Aşılama: Bağışıklamanın oluşması/sağlanması için hastalığa karşı risk altındaki sağlam kişilere yapılan işlemin adıdır. • Bağışıklama: Bulaşıcı ya da bulaşıcı olmayan bazı hastalıklardan korunmak için vücutta savunma mekanizmalarının göstergesi olan maddelerin (antikor) istenilen/koruyucu seviyeye ulaşması aracılığı ile bağışıklık/direnç sisteminin güçlenmesidir.

1. Halkın sağlık eğitimi 2. Yeterli ve dengeli beslenme 3. Temiz suya ulaşabilme 4. Ana çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetleri 5. Bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklama 6. Endemik hastalıkların kontrolü 7. Sık görülen hastalıkların tedavisi 8. Temel ilaçların sağlanması.

Aşının ekonomik açıdan uygulanabilir olması çok önemlidir. Çünkü ulaşıla bilinir olmalıdır.

1. Kas içi: Difteri-Boğmaca-Tetanoz aşısı, Hepatit B aşısı, grip, kuduz aşıları bu yolla yapılır. 2. Ağız yoluyla: Canlı çocuk felci aşısının yapılma yöntemidir. 3. Buruna damlatma yoluyla 4. Deri içi: BCG aşısı bu yolla yapılır. 5. Deri altı uygulaması da aşıların uygulanmasında kullanılan bir tekniktir.

1. Canlı aşılar a. Bu tür aşılarda aşı içinde yer alan mikroorganizma canlıdır, ancak uygulandığında zararsızdır, hastalık oluşturmaz. b. Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, Suçiçeği, Verem (BCG) aşıları canlı aşılar için verilebilecek bazı örneklerdir. Gebelik döneminde canlı aşı yapılmaması gerekmektedir. 2. İnaktive aşılar a. Hastalık yapan etken fiziksel, kimyasal yollarla öldürülmüştür (inaktive edilmiştir). Aşı yapıldığında vücutta bağışıklık sağlayan maddeler (antikor) yükselir. Bu tür aşılar canlı aşılara göre hücresel düzeyde bağışıklık sisteminde daha zayıf bir yanıt oluştururlar, tekrar dozları yapmaya gereksinim olur. b. Grip ve Hepatit B aşıları bu tür aşılara örnektir. 3. Toksoid aşılar a. Hastalıklar bakterilerin toksini aracılığı ile oluşan durumlarda kullanılan aşılardır. b. Tetanoz, difteri aşıları örnek olarak verilebilir. 4. Subunit aşılar a. Bu tür aşılar mikrobun tamamı yerine sadece bağışıklık sistemini uyaran antijenleri içerirler. b. Hepatit B aşısı örnek olarak verilebilir. 5. Konjuge aşılar a. Pnömokok (zatürre), meningokok aşıları örneklerdir. 6. DNA aşıları ve rekombinant vektör aşıları da diğer aşılar arasındadır.

Hepatit B donma açısından OPV ise sıcaklık açısından en hassas aşılardır. Hassaslıklar şıklarla doğru orantılı olarak azalmaktadır.

Hepatit B (Sarılık) Hepatit B aşısı, Verem BCG, Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak aşısı, Çocuk felci (poliomyelit) OPA (ağızdan Polio aşısı,) Zatürree Konjuge pnömokok aşısı, Boğmaca, Difteri, Tetanoz, Grip DaBT-İPA-Hib: Difteri, aselüler Boğmaca, Tetanoz, İnaktif polio, Hemofilus influenza tip b aşısı (Beşli Karma Aşı).

1. Mevsimsel grip aşısı 2. Zatürree (pnömokok) aşısı 3. Tetanoz aşısı 4. Hepatit B aşısı 5. Su çiçeği aşısı.

Genel bir yaklaşımla bir aşıya ya da aşının bileşenine karşı daha önceden anaflaktik (yaşamı tehdit edecek kadar alerji gelişmesi) bir reaksiyon gelişmiş ise aşı yapılması önerilmez. Bağışıklık sisteminin çok zayıflamasına neden olan kimi durumlarda da aşı yapılmasında sakınca olabilir.