TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ

Sağlık, yalnızca hastalık ya da sakatlığın olmayışı değil bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik hâlidir. Günümüzde sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalar ve alınan temizlik önlemlerinin tümü hijyen olarak tanımlanır. Hijyenin sözcük anlamı sağlık bilimi demektir.

Beslenme durumunun değerlendirilmesinde en pratik olanı boy ve ağırlık ölçümlerinin elde edilmesi ile boya göre ağırlığın saptanmasıdır. Bunun için beden kitle indeksi (BKİ) kullanılır. BKİ’nin yaşam boyu 20.0–24.9 arasında tutulması yeterli ve dengeli beslenmenin göstergesidir. Aşırı zayıflık ve şişmanlık ölüm riskini arttırır. Yaş ilerledikçe doğal olarak BKİ’de belirli bir artış olur.

Eller, özelikle yemeklerden önce ve sonra, yemek hazırlamadan önce ve sonra, diş, ağız, yüz, göz temizliği yapmadan önce ve sonra, işe başlamadan önce, kirli, tozlu bir işi tamamladıktan sonra, dışarıdan eve geldikten sonra, tuvaletten sonra, bebek emzirmeden önce yıkanmalıdır.

Sağlığın korunması, geliştirilmesi, sürdürülmesi ve sağlık için yararlı davranış ve uygulamalara kişisel hijyen kuralları denir. Bu kuralların alışkanlık haline dönüşmesi, hem bebeklik çağından itibaren aileden, hem de toplu yaşamın olduğu okullardan elde edilen bir birikimdir. Bireyin ait olduğu sosyal grup, hijyen uygulamalarını etkileyici özelliğe sahiptir. Birey hijyen uygulamalarını çocukluk döneminde ebeveynlerinden öğrenir ve kazandığı bu alışkanlıkları genellikle yaşamı boyunca sürdürür.

Gündelik temizlik uygulamaları; genel vücut, cilt, saç, yüz, göz, kulak, ağız, diş, el ve ayak, cinsel bölge temizliği olarak sınıflandırılabilir. Ayrıca adet dönemi temizlik ve bakımı, tuvalet sonrası beden temizliği, cinsel ilişki sonrası temizlik de kişisel hijyen açısından özellikle önemli konulardır.

Beslenme biliminde besin ögeleri; makro ve mikro besin ögeleri olarak iki gruba ayrılmıştır. Makro besin ögeleri proteinler, karbonhidratlar, yağlar ve sudur. Mikro besin ögeleri, vitaminler, mineraller ve iz elementler (demir, flor vb.) gibi diyette küçük miktarlarda bulunan ögelerdir. Tüm canlılar yaşamlarını idame ettirebilmek için enerjiye gereksinim duyarlar. Enerjilerini oksijen kullanarak veya oksijensiz yollarla sağlarlar. Ancak enerji üretimi için besin kullanımı ortaktır.

Vücudun normal yaşamını ve çalışmalarını sürdürebilmesi için gerekli olan enerji ve besin ögelerinin bireyin yaşına, cinsiyetine ve içinde bulunduğu fizyolojik ortama göre tam ve eksiksiz olarak sağlanmasına “yeterli ve dengeli beslenme” denir. Yeterli ve dengeli beslenmek için günde en az üç öğün besin tüketilmelidir. Öğünler arasındaki sürenin, 4–5 saati geçmemesi önerilmektedir.

C vitamininden en zengin olanlar; turunçgiller ve koyu yeşil sebzeler, karotence en zengin olanlar ise havuç, bal kabağı, kayısı, şeftali, ıspanak, pazı, asma yaprağı gibi sarı, koyu sarı ve koyu yeşil sebze ve meyvelerdir.

Yaşlıda aşırı kilo kaybı; kas zayıflığı, immun yetersizlik, depresyon, dekübit (yatalak hastalardaki bası yarası) ülserlerinin gelişimi ve çeşitli hastalıklardaki komplikasyonlardaki artışa neden olur.

1. Sağlıklı beslenme önerileri uygulamak 2. Gün içinde sık yemek yemeyi sağlamak 3. Yaşlıya en uygun menüyü sunmak 4. Geceleri 12 saatten fazla aç kalmasını önlemek 5. Yüksek enerji ve/veya yüksek proteinli besinleri hastaların tercihlerine göre temin etmek 6. Yemek yerken teknik ve insani yardım sağlamak, kabul edilebilir bir çevre yaratmaktır. Yaşlı da beslenme yetersizliğine neden olabilen risk faktörlerinden biri de diş kaybı ve ağızda ağrıdır. Diş problemi olanlara, sert besinleri tüketmemeleri, sütlü, yoğurtlu çorbalar, sebze püreleri, sütlü ve meyveli tatlılar ile kıymalı sebzeleri, et ve tavukları kıyma veya köfte şeklinde kullanılmalıdır.

Sağlığın korunması, geliştirilmesi, sürdürülmesi ve sağlık için yararlı davranış ve uygulamalara kişisel hijyen kuralları denir.

Banyo, temiz çamaşır ve takımlar, el ve ayak temizliği kişisel hijyen uygulamaları arasındadır.

Yumuşak ya da orta sertlikte ve ağza uygun bir dış fırçası seçilmelidir. Diş fırçalama en az 2-3 dakika sürmelidir. Fırçalama bittikten sonra ağız bir iki kez çalkalanır. Fırça diş etinden dişe doğru hareket ettirilir. Dil de bakterilerin uzaklaştırılması için 30 saniye süresince fırçalanmalıdır.

Elma, havuç gibi meyveleri ısırarak yemek, diş etini güçlendirir.

Yatağa gitmeden hemen önce egzersiz yapmak ve Akşam kahve ya da çay gibi kafeinli gıda almak, uyku hijyeni için yapılmaması gerekenler arasında sayılmaktadır.

Uyurken yatak odasının sessiz olmasını sağlamak, düzenli olarak doğa yürüyüşleri yapmak ve ve güneş koruyucu sürerek güneş ışığına çıkmak, ayak ve elleri sıcak tutmak ve hergün aynı saatte yataktan kalkmak; uyku hijyeni için yapılması gerekenler arasında sayılmaktadır.

Braham tarafından geliştirilen stresle başa çıkma yolu DKBY modelidir; D: değiştir, K: kabul et, B: boş ver, Y: yaşam tarzını yönet şeklindedir.

Mevsim ve dış koşullara göre giysi seçimi, vücut ölçülerine göre giysi seçimi, ham maddesine göre giysi seçimi ve rengi ve dokunuşuna göre giysi seçimi uygun giyim için gerekli olan seçim kriterleridir.

BKİ’nin 20.0 – 24.9 arasında tutulması yeterli ve dengeli beslenmenin göstergesidir. Doğru cevap C'dir.

Malnutrisyon, beslenmenin içerik ve/veya miktar açısından yetersiz olması sonucunda, vücudun gereksinmelerine karşın, sağlanan enerji ve besin öğelerinin yetersiz kalmasından kaynaklanan klinik durumdur.