TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ

Kişilerin ve toplumların sağlıklarını korumak, hastalananların tedavisini yapmak iyileşmenin tam olmadığı durumlarda başkalarına bağımlı olmadan yaşamayı sağlamak ve toplumların sağlıklarını daha iyi durumlara getirmek için yapılan planlı çalışmaların tümüne “sağlık hizmeti” denmektedir. Sağlık hizmetlerinin temel amacı sağlığın korunmasıdır. Sağlık hizmetinin temel alanları
• Koruma
• Tedavi
• Rehabilitasyondur.

a. Kişiye yönelik koruyucu hizmetler:
1. Bağışıklama
2. Hastalıkların erken tanı ve tedavisi
3. İlaçla koruma
4. İyi beslenme
5. Kişisel temizlik ve bakım
6. Aile planlaması
7. Sağlık eğitimi
b. Çevreye yönelik koruyucu hizmetler:
1. Besin kontrolü ve güvenliği
2. Yeterli ve temiz su sağlanması
3. Hava kirliliğinin kontrolü
4. Atıkların kontrolü
5. Konut sağlığı
6. İş ortamında sağlığı tehdit edebilecek etkenlerin kontrolü.

Bulaşıcı hastalıklardan korunmanın en etkili yollarından biri kişilerin bağışıklanmasıdır. Çevremiz milyonlarca hastalık yapabilen mikroplarla kaplı durumdadır. Bu mikroplara ve onların zararlı etkilerine karşı vücudumuzun dirençli hale gelmesine bağışıklık denir. Kişi bir enfeksiyon hastalığına karşı ya doğuştan bağışıktır ki buna doğal bağışıklık adı verilir. Ya da hayatı boyunca bir şekilde bağışıklık kazanır ki ona da edinsel bağışıklık adı verilmektedir. Edinsel bağışıklık iki şekilde ortaya çıkar:
a. Aktif bağışıklık: Aşılama
b. Pasif bağışıklık: Serumla hazır antikor verilmesi. Bağışıklama hizmeti bebekleri, çocukları ya da erişkin bireyleri enfeksiyona yakalanma riskinin yüksek olduğu dönemlerden, çok daha önceki dönemlerde aşılayarak bu hastalıklara yakalanmalarını engelleyen bir temel sağlık hizmetidir. Bir toplumda bulaşıcı bir hastalığın kontrol altın alınabilmesi için toplumun %85-90’nının bağışık olması gerekmektedir. Özellikle bebek ölümlerinin önlenmesinde aşılama hizmeti çok önemli bir yer tutmaktadır.

Sağlık eğitimi ile birey yada toplumlarda istenilen yönde davranış değişikliği oluşturabilmek için o toplumun önceliklerinin belirlenmesi, gelenek ve göreneklerinin neler olduğunun tespit edilmesi, inançlarının sağlıkla ilgili beklentilerinin belirlenmesi gerekir. Bunu yaparken de çift yönlü iletişim kullanılmalı ve toplumla birlikte sorunlar saptanmalıdır. Çünkü toplumların sağlıkla ilgili algıları gelenek ve görenekleri, sağlık davranışının esas belirleyicileridir. Sağlık eğitimi planlanırken bu algılara mutlaka dikkat edilmelidir. Alma-Ata bildirgesinde Temel Sağlık Hizmetleri kapsamı içerisinde “vazgeçilmez” hizmetlerden biri olarak “bir toplumda yaygın görülen sağlık sorunları ve bunların önlenmesi ve denetimi için halkın eğitilmesi” yer almıştır. Sağlığı geliştirme DSÖ tarafından herkes için sağlık politikasına ulaşmak için gerekli bir strateji olarak belirlenmiştir. Sağlığı geliştirme, kişilerin kendi sağlıkları üzerinde kontrolleri arttırmayı ve geliştirmeyi olanaklı kılan bir süreçtir. Halk sağlığı ve koruyucu hekimliğin önemli bir parçasıdır. Ottawa’da 1986 yılında yapılan uluslararası konferans sonrası Ottawa Sağlığı Geliştirme Bildirgesi yayımlanmıştır.

Doğada bulunan bitkilerin besin maddesi olarak tüketilmesi yaşam için gerekli olan enerjinin elde edilmesi açısından önemlidir. Canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan bitkiler daha bir çok alanda fayda sağlamaktadır.

TSH kavramının ele alındığı dört önemli nokta; sosyal eşitlik, öz sorumluluk, sağlık hizmetlerinin boyutu ve uluslararası dayanışmadır.

Herkese her yerde ve her zaman hizmet sunulması anlamına gelen ilgili ilke sürekli hizmettir. Bu madde, yerleşik hizmetin sunulamadığı durumlarda da gezici hizmet birimleri kurulmasını öngörmektedir.

Hastalıklardan korumak, oluşumunu önlemek, her zaman için tedavi etmekten çok daha kolay ve ucuzdur. Bu yüzden korumaya yönelik hizmetlere öncelik verilmesi gerekmektedir. Koruyucu hizmetleri götürürken bazı gruplarında, öncelikli hizmet alması gerekir. Bu unsurlar öncelikli hizmet bağlamında ele alınmaktadır.

Her hastalıktan korunmak için aşı yoktur. Belli hastalıklar içinde diğer kişileri korumak amaçlı ilaç verilmekte dolayısıyla da tehlike altındaki bireyler ilaçla korunmuş olmaktadır. Bu işleme kemoproflaksi adı verilmektedir. Söz konusu girişim ilaçla korunma bağlamında değerlendirilmektedir.

Suyun Ph’sı 6.5-8.5 olmalı ve sıcaklığı 8-16 0C olursa tadı hoş olarak algılanır.

Hava kirliliğini önlemek için alınacak önlemler: sanayi tesislerinin bacalarına filtre takılması, sanayinin uygun yerlerde inşa edilmesi, evlerdeki bacalar düzenli temizlenmesi, kaçak kömür kullanımının önüne geçilmesi, doğalgaz kullanımının teşvik edilmesi, kalorifer ve doğalgaza periyodik bakım yapılması, yeşil alanların arttırılması, toplu taşmanın yaygınlaştırılması, ormanların korunması, sayısı arttırılması bulunmaktadır. Özel araç kullanımı, toplu taşıma kullanımının aksi yönünde bir ifadedir.

Özellikle sağlıkla ilgili yerlerde çalışan bireylerin karşılaşma riskinin daha fazla olduğu faktörler biyolojik faktörler içinde ele alınmaktadır.

Alma- Ata’da ki tanıma göre “TSH, pratik ve bilimsel temellere oturmuş, bilimsel ve sosyal açıdan kabul edilebilir yöntemler ve teknoloji ile, toplumda bireylere ve ailelere onların tam katılımı ve kabul edebilecekleri bir maliyetle sunulan ve evrensel düzeyde ulaşılabilir, esas/temel sağlık hizmetleridir.

TSH içinde en azından olması gereken belli başlı 8 tane hizmet bulunmaktadır. Bunlar: ana çocuk sağlığı ve aile planlanması, başlıca enfeksiyon hastalıklarına karşı bağışıklama, yerel endemik (yerleşik, o alanda sürekli bulunan) hastalıklardan koruma ve kontrol, sık görülen hastalıklar ve yaralanmalara karşı uygun tedavi, toplumun sağlık sorunlarını çözmek amaçlı sağlık eğitimi yapılması, uygun beslenme ve gıda temini, güvenli su ve temel sanitasyonun sağlanması, temel ilaçların sağlanmasıdır.

Yaşamın bütünlüğü: insan hayatının doğum öncesi dönemden ölüme kadar geçen süre içerisinde bir bütün olarak ele alınması gereklidir. Dolayısıyla insanlar sadece hasta iken değil sağlıklı oldukları zaman içinde de sağlık hizmeti alabilmelidirler.

Kişiye yönelik koruyucu hizmetler: Bağışıklama, hastalıkların erken tanı ve tedavisi, ilaçla koruma, iyi beslenme, kişisel temizlik ve bakım, aile planlaması, sağlık eğitimi’dir.