TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ

Çevreye yönelik koruyucu hizmetler: besin kontrolü ve güvenliği, yeterli ve temiz su sağlanması, hava kirliliğinin kontrolü, atıkların kontrolü, konut sağlığı, iş ortamında sağlığı tehdit edebilecek etkenlerin kontrolüdür.

Yukarıda sayılan tüm maddeler kişiye yönelik sağlık hizmetlerinden aile planlamasının amaçları arasındadır.

Çevre bütün sağlık sorunlarının tek etkeni olamaz. Her sağlık sorunu için pek çok farklı etken bulunabilir.

Yatak odası, yemek odası ve oturma odası birleşik değil ayrı olmalıdır. Bunun dışındaki şıklar Amerikan Halk Sağlığı Örgütünün yayınladığı sağlıklı bir konut için gereken şartlar arasındadır.

Hastalık ve kazalara bağlı gelişen kalıcı bozuklukların ve sakatlıkların günlük yaşamı etkilemesini engellemek ya da bu etkiyi en aza indirmek, kişinin bedensel ve ruhsal yönden başkalarına bağımlı olmadan hayatını sürdürmesini sağlamak için düzenlenen hizmetlere rehabilite edici sağlık hizmetleri adı verilmektedir.

Sosyal rehabilitasyon: sakatlıkları nedeniyle eski işlerini yapamayan ya da belli bir işte bile çalışamayan kişilere iş öğretme, iş bulma ya da işe uyum sağlamaları için yapılan yardımların tümüdür. Amacı günlük yaşamda kişilerin başkalarına olan bağımlılığını azaltmak ve yaşama daha aktif katılımlarını sağlamaktır.

Kişilerin ve toplumların sağlıklarını korumak, hastalananların tedavisini yapmak iyileşmenin tam olmadığı durumlarda başkalarına bağımlı olmadan yaşamayı sağlamak ve toplumların sağlıklarını daha iyi durumlara getirmek için yapılan planlı çalışmaların tümüne “sağlık hizmeti” denmektedir. Sağlık hizmetlerinin temel amacı sağlığın korunmasıdır. Sağlık hizmetinin temel alanları, koruma, tedavi ve rehabilitasyondur.

Bir görüş olarak TSH kavramını ele alırsak dört nokta son derece önemlidir: A. Sosyal eşitlik: sağlık hizmeti doğuştan kazanılmış bir haktır ve tüm topluma, en uzak noktaya kadar sosyal adalet anlayışı içerisinde hizmet götürülmelidir. B. Öz sorumluluk: herkes kendi sağlığının önemini bilmeli ve kendinden, çocuklarından sorumlu olmalıdır. Bunun sağlanabilmesi için kişiler eğitilmeli ve kişilerdeki farkındalık düzeyi arttırılmalıdır. Farkındalığı artan bireyler daha çok sorumluluk hissederek sağlık hizmetlerinin planlanma ve sunum aşamasında söz sahibi olmaktadırlar. Tüm bunların sonucu olarak toplum sağlık hizmetine katılmaktadır. C. Sağlık hizmetlerinin boyutu: sağlık hizmetleri yürütülürken diğer sektörlerden de yardım alınmaktadır. O halde sektörlerarası koordinasyon (eşgüdüm) mutlaka gereklidir. D. Uluslar arası dayanışma: sağlık tüm Dünya ülkelerini ilgilendiren bir konudur ve bu konu ile ilgili olarak gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelerdeki sağlık hizmetlerin kalkınması ve gelişimi için mutlaka destek olması gerekmektedir. Ulusal kalkınma bu maddelerden biri değildir.

224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun 5 Ocak 1961 yılında kabul edilmiştir. Böylece sağlık hizmetleri tarihinde “Sosyalleştirme Dönemi” başlamıştır.

a. Kişiye yönelik koruyucu hizmetler: 1. Bağışıklama 2. Hastalıkların erken tanı ve tedavisi 3. İlaçla koruma 4. İyi beslenme 5. Kişisel temizlik ve bakım 6. Aile planlaması 7. Sağlık eğitimi b. Çevreye yönelik koruyucu hizmetler: 1. Besin kontrolü ve güvenliği 2. Yeterli ve temiz su sağlanması 3. Hava kirliliğinin kontrolü 4. Atıkların kontrolü 5. Konut sağlığı 6. İş ortamında sağlığı tehdit edebilecek etkenlerin kontrolü.

Bulaşıcı hastalıklardan korunmanın en etkili yollarından biri kişilerin bağışıklanmasıdır. Çevremiz milyonlarca hastalık yapabilen mikroplarla kaplı durumdadır. Bu mikroplara ve onların zararlı etkilerine karşı vücudumuzun dirençli hale gelmesine bağışıklık denir. Kişi bir enfeksiyon hastalığına karşı ya doğuştan bağışıktır ki buna doğal bağışıklık adı verilir. Ya da hayatı boyunca bir şekilde bağışıklık kazanır ki ona da edinsel bağışıklık adı verilmektedir. Edinsel bağışıklık iki şekilde ortaya çıkar: a. Aktif bağışıklık: Aşılama b. Pasif bağışıklık: Serumla hazır antikor verilmesi. Bağışıklama hizmeti bebekleri, çocukları ya da erişkin bireyleri enfeksiyona yakalanma riskinin yüksek olduğu dönemlerden, çok daha önceki dönemlerde aşılayarak bu hastalıklara yakalanmalarını engelleyen bir temel sağlık hizmetidir. Bir toplumda bulaşıcı bir hastalığın kontrol altın alınabilmesi için toplumun %85-90’nın bağışık olması gerekmektedir. Özellikle bebek ölümlerinin önlenmesinde aşılama hizmeti çok önemli bir yer tutmaktadır.

“Kişiye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmeti”, sağlık eğitimi ile birey ya da toplumlarda istenilen yönde davranış değişikliği oluşturabilmek için o toplumun önceliklerinin belirlenmesi, gelenek ve göreneklerinin neler olduğunun tespit edilmesi, inançlarının sağlıkla ilgili beklentilerinin belirlenmesi gerekir.

Doğada bulunan bitkilerin besin maddesi olarak tüketilmesi yaşam için gerekli olan enerjinin elde edilmesi açısından önemlidir. Canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan bitkiler daha birçok alanda fayda sağlamaktadır.

Hava kirliliğinin önlenmesi için alınabilecek önlemler şunlardır: 1. Sanayi tesislerinin bacalarına filtre takılması 2. Sanayinin uygun yerlerde inşa edilmesi 3. Evlerdeki bacaların düzenli temizlenmesi 4. Kaçak kömür kullanımının önüne geçilmesi 5. Doğal gaz kullanımının teşvik edilmesi 6. Kalorifer ve doğal gaza periyodik bakım yapılması 7. Yeşil alanların arttırılması 8. Toplu taşımanın yaygınlaştırılması 9. Ormanların korunması, sayısının arttırılması.

Hastalanan insanların tekrar sağlığına kavuşması için yapılan çalışmaların tamamı bu başlık altında toplanır. Kendi içinde; birinci basamak tedavi hizmetleri (ilk başvuru ve ayakta tedavi), ikinci basamak tedavi hizmetleri (yataklı tedavi hizmetleri) ve üçüncü basamak tedavi hizmetleri olarak üçe ayrılır. Üçüncü basamakta kendi alanında uzmanlaşmış kişilerin bulunduğu ve ileri teknolojinin kullanıldığı hastaneler yer alır. Bu hizmetler tamamen sağlık personeli ve sağlık sektörünce yürütülen hizmetlerdir. Tedavi edici hizmetler genellikle koruyucu hizmetlerin yetersizliğinden ortaya çıkan problemlerle baş etmek için düzenlenmiş hizmetlerdir.

D ve E şıkları sağlık hizmetleri ana başlıklarından değildir.

Herkese her yerde ve her zaman hizmet sunulması anlamına gelen ilgili ilke sürekli hizmettir. Bu madde, yerleşik hizmetin sunulamadığı durumlarda da gezici hizmet birimleri kurulmasını öngörmektedir.

Hastalıklardan korumak, oluşumunu önlemek, her zaman için tedavi etmekten çok daha kolay ve ucuzdur. Bu yüzden korumaya yönelik hizmetlere öncelik verilmesi gerekmektedir. Koruyucu hizmetleri götürürken bazı gruplarında, öncelikli hizmet alması gerekir. Bu unsurlar öncelikli hizmet bağlamında ele alınmaktadır.

Kişiye yönelik koruyucu hizmetler; bağışıklama, hastalıkların erken tanı ve tedavisi, ilaçla koruma, iyi beslenme, kişisel temizlik ve bakim, aile planlaması, sağlık eğitimi şeklinde sıralanmaktadır. Diğer seçenekler çevreye yönelik koruma sistemleri bağlamında değerlendirilmektedir.

Her hastalıktan korunmak için aşı yoktur. Belli hastalıklar içinde diğer kişileri korumak amaçlı ilaç verilmekte dolayısıyla da tehlike altındaki bireyler ilaçla korunmuş olmaktadır. Bu işleme kemoproflaksi adı verilmektedir. Söz konusu girişim ilaçla korunma bağlamında değerlendirilmektedir.