TEMEL KLİNİK BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 1

Koyun ve keçi işletmelerinde erişkin hayvanlarda enfeksiyöz hastalıklar, infertilizasyon, yavru atımı, zayıf veya ölü yavru doğumu, meme hastalıkları görülen başlıca hastalıklardır. Kilo alması için yoğun beslenme yapılan koçlarda idrar yolu taşları sık rastlanan bir sorundur. Etçi işletmelerde görülen en önemli hastalıklar hayvanların nakli sonrası ortaya çıkan hastalıklar, solunum yolu hastalıkları, üriner sistem hastalıkları, paraziter hastalıklar, gelişme bozuklukları ve sindirim sistemi hastalıklarıdır.

Barınağa girildiğinde ilk önce barınağın havası değerlendirilir. Daha sonra barınağın zemini, duvarları ve tavanının fiziksel durumu, temizliği ve hijyeni değerlendirilir. Hayvanlara verilen gıda ve son zamanda kullanılan ilaçlar yerinde görülür ve saklanma süreleri öğrenilir. Yemlikler ve sulukların hijyenik olup olmadığı gözden geçirilir. Barınaktaki tüm hayvanlara dışarıdan bakılarak besi durumları, bakımları ve sağlık durumları hakkında bir ön fikir edinilir. Hayvanların önce önlerinden geçilerek ayakta duruşları, baş, vücut ve kuyruklarının fiziksel görünümü ve yem tüketimi izlenir. Muayene anında yem yiyen, idrar yapan ve dışkılayan hayvanlar gözlenir. Yerdeki idrar ve dışkıların özellikleri saptanır.

Hastalık çıkan sığır ile koyun-keçi yetiştiriciliklerindeki sorunların çözümünde görev almak oldukça önemli ve sorumluluk isteyen bir iştir. İşletmelerde, hastaların muayenesi ve hastalıkların analizi, hastalığın yayılmasını önlemek, sağaltım uygulamalarını yapmak ve koruyucu önlemleri almak yapılması gerekenlerdir.

Sığır veya koyun-keçi hastalıklarının çıkışında bölgeler arası hayvan hareketlerinin, hayvan pazarlarının ve sınırlarda yapılan hayvan kaçakçılığının veya kontrolsüz hayvan ürünlerinin girişinin önemi büyüktür.

Hastalık çıkan işletmelerde veya ailelerin inşa ettikleri barınaklarda hayvan sayısı, barınak havasının ve zemininin durumu, yemlik ve sulukların hijyeni ve barınak duvar ve çatısının fiziksel kontrolü yapılarak ortaya çıkan hastalıkla ilişkisinin olup olmadığı araştırılır.

Yaşayan canlıların besin gereksinimleri hayvan türüne göre temel değişiklik gösterir. Ayrıca yaş, verim yönü ile gebelik ve doğum dönemlerinde gıda maddeleri gereksiniminde farklılık ortaya çıkar. Bu gereksinimlerin karşılanamaması bazı hastalıkların ortaya çıkmasına neden olur. Örneğin buzağılarda gelişme geriliği, raşitizm, ineklerde karaciğer yağlanması, kan serumunda kalsiyum eksikliği, enerji yetersizliğine bağlı metabolik bozukluklar, koyunlarda gebelik zehirlenmesi bu hastalıklardandır. Sığır ve koyun-keçilere karbonhidrattan zengin (tane yemler, nişasta veya meyve) gıdaların ani olarak fazla miktarda verilmesi midede asit oluşumuna ve ölüme kadar götüren kan asidozisine yol açar.

Süt ve yavru verimi için ineklerin, buzağı ve danaların bulunduğu yetiştiriciliklere sütçü sığır işletmesi, et verimi için sadece tosun ve boğaların bulunduğu yetiştiriciliklere etçi sığır işletmesi denir.

Etçi sığır işletmelerinde çeşitli yörelerden toplanan erkek buzağıların taşınması ile ilgili hastalıklar, yeni çevre ve beslenme şartlarına uyumsuzluk etçi sığır klinikçiliği açısından ilk önemli durumdur. Buzağıların hızlı kilo almaları için yapılan beslemeye yanıtları ve bu dönemde ortaya çıkabilecek hastalıkların sağaltılması ikinci önemli durumdur. Etçi işletmelerde görülen en önemli hastalıklar hayvanların nakli sonrası ortaya çıkan hastalıklar, solunum yolu hastalıkları, üriner sistem hastalıkları, paraziter hastalıklar, gelişme bozuklukları ve sindirim sistemi hastalıklarıdır.

Koyun ve keçi işletmelerinde erişkin hayvanlarda enfeksiyöz hastalıklar, infertilizasyon, yavru atımı, zayıf veya ölü yavru doğumu, meme hastalıkları görülen başlıca hastalıklardır. Kilo alması için yoğun beslenme yapılan koçlarda idrar yolu taşları sık rastlanan bir sorundur.

Organ sistemlerinin sistematik muayenesi yapılır. Örneğin karın şişliği ve ishalde sindirim sistemi, idrar yapma güçlüğünde üriner sistem, burun akıntısında solunum sistemi, mukozalarda solgunluk olduğunda alınan kan örnekleri ve kan yapan organlar ayrıntılı olarak değerlendirilir.

Muayene edilecek sığır ahırda bağlı olduğu yerden alınarak gürültüsüz ve aydınlık bir ortama çekilir ve baş bölgesine yular takılarak bağlanır. Sığırlar baş, boyun ve boynuzlarını sallayarak, vücutları ile yana doğru sıkıştırarak, ön ayaklarını kaldırıp indirerek ve arka ayaklarına karın altından öne doğru bir yay şeklinde sallayarak tutulmaya ve muayeneye karşı koymaya çalışırlar. Sığırların baş, boynuz, ön ve arka bacakları, yana doğru hareketi ve kuyruk sallaması kontrol altına alınır. Bu amaç için en az iki yardımcı elemana gereksinim vardır. Baş, boyun ve boynuz kontrolü için hayvanın boynunun yanında durarak boynuz uçlarından tutma, burun deliklerinden parmaklarla veya muşetle sıkma yöntemleri uygulanır.

Sütçü sığırlarda ağız ve mide sondalaması, meme sondalaması, güç doğum müdahalesi, uterus kataterizasyonu, idrar yolu kataterizasyonu tırnak operasyonları, apse açılması yapılan başlıca sağaltım uygulamalarıdır.

Baş, boyun ve boynuz kontrolü için hayvanın boynunun yanında durarak boynuz uçlarından tutma, burun deliklerinden parmaklarla veya muşetle sıkma yöntemleri uygulanır. Arka ayakların kontrolü için kuyruğu bacak arasından geçirerek tutma, kavram bölgesini elle sıkıştırma, kuyruğu dik pozisyonda tutup ileri doğru itekleme, iki ayağı birbirine sekiz tarzında bağlayarak sabit bir cisme bağlama yöntemleri uygulanır. Kuyruk sallama kuyruğun arka bacaklara iple bağlanmasıyla önlenir. ağırsaklar rektal olarak muayene edilirken dışkının kan, parazit yumurtası ve mikroorganizma yönünden analizi yapılır. Baş ve boynun tutuluşu ile nefes alma ve verme durumu ilişkilendirilerek varsa solunum güçlükleri ortaya konur. Nefes alma güçlüğünde baş yukarı ve ileride tutulurken nefes verme güçlüğünde baş aşağı ve ileride tutulur. Trakea el kullanılarak, bronş ve akciğerler ise stetoskopla dinlenir.

Kalp ön ayak dirseği gerisinden stetoskopla, vena jugularis boyun bölgesinde dışarıdan bakılarak ve el kullanılarak, kılcal damarlar gözün beyaz renkli bölgesindeki görünümleri, mukozalardaki renk değişimi incelenerek değerlendirilir.

Sürü muayenesinde koyun ağılda veya yaylada sürü halinde iken gözlenir. Sağlıklı koyunlar sürü halinde birbirlerine sokulmuş şekilde ve başlarını birbirlerinin yan ve alt kısımlarına saklayarak dururlar. Yanlarına yaklaşıldığında başlarını kaldırır ve yakalanmamak için üzerine gelen kişilerin aksi yönünde kaçma eğilimine girerler. Daha fazla yaklaşıldığında grup halinde hızla kaçarlar. Hasta koyunlar bu reaksiyonu hızlı veremezler, başlarını kaldırmakta güçlük çekerler ve yavaş hareket ederler. Sürü yürütüldüğünde hasta olan koyunlar sürünün arkasında kalır. Keçiler de koyunlar gibi sürü halindeyken gözlenirler. Yalnız keçiler koyunlardan daha aktiftirler ve birbirlerine fazla sokulmazlar ve üzerlerine doğru gidildiğinde bir arada kaçmaktan çok bağımsız olarak kaçma ve dağılma eğilimindedirler. Keçiler yürütüldüğünde koyunlara göre daha hızlı yol kat ederler, hasta olan keçiler koyunlar kadar hastalığını dışarıya yansıtmaz. Ancak ciddi derecede hasta olan keçiler yerinden kalkamaz.

Hasta koyun ve keçiler yakalanarak sistematik muayeneleri yapılır. Hasta koyun ve keçilerin muayenesi için koyun veya keçi bir yardımcı tarafından baş, boyun ve sırtından tutulur. Arka kısmı sabit bir cisme veya duvara dayanarak geriye doğru kaçması önlenir. Daha sonra rektumdan beden sıcaklığı ölçülür. Hastaların ağız, göz ve burun bölgesi muayenesinde; nefes alış veriş, burun, göz akıntısı, ağızda diş etleri ve ağız mukozasının rengi değerlendirilir. Yapağı ve derinin fiziksel görünümü çeşitli hastalıklar yönünden değerlendirilir. Gerekirse deri kazıntısı alınarak mikroskobik inceleme yapılır. Akciğerler ve kalp bölgesi stetoskopla dinlenir, ön mide hareketleri stetoskopla belirlenir, tırnak lezyonlarının varlığı araştırılır. Muayenede erkek hayvanlarda dış cinsiyet organı ve idrar taşı, dişilerde ise dış genital organ, meme ve uterus hastalıkları düşünülür. Alınan mide içeriğinin ve idrar örneğinin analizleri yapılır. Dışkı parazit erişkini ve yumurtası yönünden incelenir. Alınan kan örneğinde kan hücrelerinin sayısı belirlenir ve kan parazitlerinin varlığı araştırılır. Hasta kuzu ve oğlaklar deneyimlere ve yörede görülen hastalıklar dikkate alınarak muayene edilir.

Besi danalarında akciğer yangısı, sindirim bozukluğu hastalıkları ve idrar yolu taşlarına sık rastlanır. Buzağılarda ishal, askaridiozis, koksidiyozis, raşitizm, akciğer hastalıkları ve septisemiye sık rastlanır. Erkek danalarda ayrıca idrar yolu taşı tıkanması ortaya çıkar.

Sütçü sığırlarda ağız ve mide sondalaması, meme sondalaması, güç doğum müdahalesi, uterus kataterizasyonu, idrar yolu kataterizasyonu tırnak operasyonları, apse açılması yapılan başlıca sağaltım uygulamalarıdır. Etçi sığırlarda ise mide sondalaması, solunum ve idrar yolu hastalıklarına müdahale başlıca sağaltım uygulamalarıdır.