TEMEL KALEM MEVZUATI BİLGİSİ

Ülkemizde davaların görülüp karara bağlandığı ve hüküm verildiği yer olan mahkemeler, farklı ölçütler esas alınarak sınıflandırılmıştır. Mahkemeler; kuruluş ve çalışma şekilleri bakımından, derecelerine göre ve uyuşmazlığın niteliği bakımından sınıflandırılmakta ve buna göre çeşitli türlerden oluşmaktadır.

Uyuşmazlığın Niteliğine veya Tarafların İçinde Bulundukları Konuma Göre Mahkemeler, genel ve özel
(ihtisas/uzmanlık) mahkemeler olarak ikiye ayrılmaktadır.

Bu kapsamda istinaf mahkemeleri olarak anılan ikinci derece mahkemeleri; adli yargıda “Bölge Adliye
Mahkemeleri”, idari yargıda ise “Bölge İdare Mahkemeleri” dir. Temyiz mahkemeleri olarak da anılan
üçüncü derece mahkemeler ise T.C. Anayasasına göre adli yargıda “Yargıtay”, idari yargıda ise “Danıştay”
olarak üst mahkemeler arasında yer alır.

adli yargıda yer alan ve bir ilk derece mahkemesi olan Aile Mahkemeleridir.

Üst dereceli mahkemeler ise ilk derece mahkemesinin yargılama faaliyeti sona erdikten ve nihai karar
verildikten sonra, ancak tarafların itirazları ile görevi başlayan ve kararın hukuka ve vakıaya uyguluğunu
ya da sadece vakıaya uygunluğunu denetleyen mercilerdir.Bu kapsamda istinaf mahkemeleri olarak anılan ikinci derece mahkemeleri; adli yargıda “Bölge Adliye Mahkemeleri”, idari yargıda ise “Bölge İdare Mahkemeleri” dir. Temyiz mahkemeleri olarak da anılan üçüncü derece mahkemeler ise T.C. Anayasasına göre adli yargıda “Yargıtay”, idari yargıda ise “Danıştay”
olarak üst mahkemeler arasında yer alır.

1. Adli Yargı
• Medeni Yargı (Hukuk Yargısı)
• İlk Derece Mahkemeleri
• Genel Mahkemeler (Asliye Hukuk
Mahkemesi, Sulh Hukuk Mahkemesi)
• Özel Mahkemeler (AsliyeTicaret Mahkemesi, Aile Mahkemesi, Tüketici Mahkemesi, İş Mahkemesi, İcra Hukuk Mahkemesi, Kadastro Hukuk Mahkemesi, Fikri
ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi)

Ceza Yargısı
• İlk Derece Mahkemeleri
• Genel Mahkemeler (Asliye Ceza
Mahkemesi, Ağır Ceza Mahkemesi)
• Özel Mahkemeler (Çocuk Mahkemesi, Çocuk Ağır Ceza Mahkemesi, İcra Ceza Mahkemesi, Kadastro
Ceza Mahkemesi, Fikri ve Sınai
Haklar Ceza Mahkemesi, Trafik
Mahkemesi)

• Ceza Yargısı
• İlk Derece Mahkemeleri
• Genel Mahkemeler (Asliye Ceza
Mahkemesi, Ağır Ceza Mahkemesi)
• Özel Mahkemeler (Çocuk Mahkemesi, Çocuk Ağır Ceza Mahkemesi, İcra Ceza Mahkemesi, Kadastro
Ceza Mahkemesi, Fikri ve Sınai
Haklar Ceza Mahkemesi, Trafik
Mahkemesi)
• Üst Dereceli Mahkemeler
• Bölge Adliye Mahkemesi (BAM)
• Yargıtay

Anayasa Mahkemesi hem ilk derece mahkemesi, hem üst derece mahkemesi sıfatıyla görev yapan bir mahkemedir. Ayrıca bireysel başvuruları karara bağlama, Yüce Divan yargılamalarını yerine getirme, siyasi partilerin kapatma davaları hakkında karar verme, siyasi partilerin mali denetimini gerçekleştirme, yasama dokunulmazlığı işleri ve milletvekilliğini düşürme işleriyle görevlidir.

sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin, usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası antlaşmaların Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvuru mümkün değildir (6216 sayılı Kanun 42/1. m).

Sayıştay; kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve işlemlerini hesap verme sorumluluğu çerçevesinde denetler ve sonuçları hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisine doğru, yeterli, zamanlı bilgi ve raporlar sunar

İdarenin eylem ve işlemlerine ilişkin davaların idari yargıda açılabilmesi için kamu hukukuna yönelik faaliyetlerden kaynaklanması gerekir. İdarenin özel hukuk işlemlerinden kaynaklanan davalarda adli yargı görevlidir.

Örneğin idarenin bir özel hukuk kişisi gibi yapmış bulunduğu sözleşmeden (kira sözleşmesi gibi) kaynaklanan uyuşmazlıkta adli yargı görevlidir.

Çok hâkimli mahkemeler ise yargılama faaliyetinin birden fazla hâkim tarafından yürütüldüğü mahkemelerdir. Bu mahkemelerde hüküm, kurul (heyet) halinde verilir. Bu halde, mahkemenin bir başkanı ve
üyeleri mevcut olup tahkikatın bir üye tarafından yapılması mümkündür (HMK 185. m). Karar birlikte
verilir, ancak oy çokluğu ile karar verilmesi mümkündür (HMK 296. m). Bir mahkemenin toplu mahkeme olması, kişiler için güvence teşkil eder. Çünkü kararların müzakere edilmesi ve tartışılması ile daha isabetli olması temenni edilir. Bununla birlikte, kurul halinde çalışma, daima beklenen verimi sağlamayabilir,
davaların daha da uzamasına sebep olabilir. Zira, bu durumda hakimlerin tek başına karar vermek zorunda
olmamaları, onların inisiyatif alma becerilerini olumsuz etkileyebilir.

Genel anlamda yargı; devletin, hukuk düzeninin devam etmesi ve kişilerin subjektif haklarının korunmasını sağlamayı amaçlayan faaliyetidir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Temyiz mahkemeleri olarak da anılan üçüncü derece mahkemeler ise T.C. Anayasasına göre adli yargıda “Yargıtay”, idari yargıda ise “Danıştay” olarak üst mahkemeler arasında yer alır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Ülkemizdeki yargı kolu sayısı yüksek mahkemelerin sayısıyla doğru orantılıdır. Şu halde, ülkemizde bulunan yüksek mahkemeler; Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay ve Uyuşmazlık Mahkemesidir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Sayıştay, merkezî yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Sayıştay’ın organları Başkanlık, Daireler, Genel Kurul, Temyiz Kurulu, Daireler Kurulu, Rapor Değerlendirme Kurulu, Yüksek Disiplin Kurulu, Meslek Mensupları Yükseltme ve Disiplin Kurulu ile Denetim, Planlama ve Koordinasyon Kurulu ile Başsavcılık’tır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Anayasa Mahkemesi hem ilk derece mahkemesi, hem üst derece mahkemesi sıfatıyla görev yapan bir mahkemedir. Anayasa mahkemesi kanunların, cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasa’ya şekil ve esas bakımlarından uygunlu- ğunu denetleyip, anayasa değişikliklerini ise sa- dece şekil bakımından inceleme ve denetlemekle görevlidir. Ayrıca bireysel başvuruları karara bağlama, Yüce Divan yargılamalarını yerine getirme, siyasi partilerin kapatma davaları hakkında karar verme, siyasi partilerin mali denetimini gerçekleştirme, yasama dokunulmazlığı işleri ve milletvekilliğini düşürme işleriyle görevlidir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Danıştay, idarî mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idarî yargı merciine bırakma- dığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Medeni yargıda özel mahkemelerin kurulmadığı yerlerde asliye hukuk mahkemesi özel mahkeme olarak görev yapar. Doğru cevap C şıkkıdır

Ceza yargılamasında,asliye ceza ve ağır ceza mahkemeleri ilk derece mahkemesi; bölge adliye mahkemeleri ve Yargıtay ise üst derece mahkemesi olarak görevlidir. Doğru cevap D şıkkıdır.

UYAP olarak kısaltılan “Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi”, yargı birimlerinin ve Adalet Bakanlığının merkez birimlerinin iş süreçlerini hızlandıran, güvenilirliğini arttıran ve kurumu kâğıtsız ortama taşıyan bilgi sistemidir. Doğru cevap E şıkkıdır.