TEMEL İŞ HUKUKU

Ülkemizde kıdem tazminatı ilk olarak 1936 tarihli 3008 sayılı İş Kanununda düzenlenmiştir. Güncel mevzuat bakımından kıdem tazminatına ilişkin temel düzenlemeler, 1475 sayılı İş Kanununun 14. maddesinde düzenlenmektedir.

İşçinin, bazı istisnalar dışında, İş Kanunu'nun 17. maddesine göre iş sözleşmesini feshetmesi durumunda kıdem tazminatına hak kazanması mümkün değildir.

Eski İş Kanununun 14. maddesinin 1. fıkrası uyarınca kadın işçi evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde iş sözleşmesini kendi arzusu ile sona erdirmesi hâlinde, işçi kıdem tazminatına hak kazanabilir.

Hukukumuzda ibra sözleşmeleri ilk kez 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 132. ve 420. maddeleriyle yasal dayanağa kavuşmuştur.

İş Kanununun 28. maddesinde işverenin işçiye çalışma diğer adıyla hizmet belgesi verme yükümlülüğü düzenlenmiştir.

Kanunun 50. maddesinin 2. fıkrasına göre “Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olanlardan, son üç yıl içinde; a) 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün, b) 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün, c) 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün, Süre ile işsizlik ödeneği verilir.”

Sigortalı işsizlere işsizlik sigortası kapsamında hangi ödeme ve hizmetlerin sağlanacağı İşsizlik Sigortası Kanununun 48. maddesinin 6. fıkrasında düzenlenmiştir. Maddeye göre “Sigortalı işsizlere bu Kanunda belirtilen esas ve usuller çerçevesinde, Kurumca aşağıda belirtilen ödemeler yapılır ve hizmetler sağlanır; a) İşsizlik ödeneği, b) 5510 sayılı Kanun gereği ödenecek sigorta primleri, c) Yeni bir iş bulma, d) Aktif iş gücü hizmetleri kapsamında kurs ve programlar”

Kıdem tazminatı ise 1475 sayılı İş Kanunu uyraınca belirli koşullar altında iş sözleşmesi sona erdikten sonra işçiye ödenir.

Eski İş Kanununun 14. maddesinin 13. fıkrasında kıdem tazminatına bir tavan (üst sınır) getirilmiştir. Maddeye göre “(…)toplu sözleşmelerle ve hizmet akitleriyle belirlenen kıdem tazminatlarının yıllık miktarı, Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek Devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemez.” Güncel mevzuat açısından en yüksek devlet memuru Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanıdır.

Eski İş Kanununun 14. maddesi uyarınca iş sözleşmesinin kıdem tazminatına hak kazandıracak şekilde sona ermesi hâlinde “İşçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.”

Bireysel veya toplu iş sözleşmeleriyle bir yıllık kıdem koşulu aşağıya çekilebilir. İkale sözleşmesi ile iş sözleşmesi sona erdiğinde işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz. Grev ve lokavt nedeniyle iş sözleşmesinin askıda olduğu süre, kıdem tazminatının hesabında dikkate alınmaz. 12.7.1975 tarihinden sonra işyeri devri gerçekleşmişse işlemiş kıdem tazminatlarından eski ve yeni işveren birlikte sorumludur. İşçinin ölümü halinde kıdem tazminatı işçinin kanuni mirasçılarına ödenir.

4857 sayılı İş Kanununda kıdem tazminatına ilişkin tek düzenleme Geçici Madde 6’da yer almaktadır. Maddeye göre “Kıdem tazminatı için bir kıdem tazminatı fonu kurulur. Kıdem tazminatı fonuna ilişkin Kanunun yürürlüğe gireceği tarihe kadar işçilerin kıdemine ilişkin 1475 sayılı İş Kanununun 14’üncü maddesi hükümlerine göre kıdem tazminatı hakları saklıdır.” Görüldüğü üzere kıdem tazminatı fonuna ilişkin kanuni düzenleme yapılana kadar Eski İş Kanununun 14. maddesinin uygulanacağı belirtilmiştir.

Kıdem tazminatı, ibraname, çalışma belgesi ve işsizlik sigortası iş sözleşmesinin hukuki sonuçları arasında iken özlük dosyası tutma borcu işverenin iş sözleşmesi devam ederken yerine getirmesi gereken borçlardan birisidir.

1475 sayılı İş Kanunu'nda kıdem tazminatına hak kazanabilmek için en az bir yıllık kıdem aranırken Basın İş Kanununa gazeteciler açısından bu süre beş yıl olarak düzenlenmiştir.

Kıdem tazminatına hak kazanılacak şekilde sona erme, işçi veya işveren tarafından kanunda sayılan hâllere dayanarak iş sözleşmesinin feshedilmesi şeklinde olabileceği gibi işçinin ölümü suretiyle de gerçekleşmiş olabilir. İşçinin ölümü hâlinde kıdem tazminatı, mirasçılara ödenecektir. Bu nedenle işçinin yanında, işçinin mirasçıları da kıdem tazminatına hak kazanabilir.

İşçinin kıdeminin başlangıcı, işe başladığı tarihtir. Bu nedenle deneme süresi içinde çalıştığı süre de işçinin kıdemin hesabında dikkate alınır.

Kıdem tazminatı, işçinin son brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Ayrıca kıdem tazminatının hesaplanmasında temel ücret değil, giydirilmiş ücret esas alınacaktır.

Hukukumuzda ibra sözleşmeleri ilk kez 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 132. ve 420. maddeleriyle yasal dayanağa kavuşmuştur.

İş sözleşmesi devam ederken de işçi alacakları bakımından ibra sözleşmesi yapılamaz.

İşsizlik Sigortası Kanunu'nun 48. maddesine göre, "sigortalı işsizin, bu maddede belirtilen ödeme ve hizmetlerden yararlanabilmesi için işten ayrılma bildirgesi ile birlikte hizmet akdinin feshedildiği tarihi izleyen günden itibaren otuz gün içinde Kuruma doğrudan veya elektronik ortamda başvurması gerekir. Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre işsizlik ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülür.”

Sigortalı işsizlere işsizlik sigortası kapsamında hangi ödeme ve hizmetlerin sağlanacağı ise Kanunun 48. maddesinin 6. fıkrasında düzenlenmiştir. Maddeye göre “Sigortalı işsizlere bu Kanunda belirtilen esas ve usuller çerçevesinde, Kurumca aşağıda belirtilen ödemeler yapılır ve hizmetler sağlanır; a) İşsizlik ödeneği, b) 5510 sayılı Kanun gereği ödenecek sigorta primleri, c) Yeni bir iş bulma, d) Aktif iş gücü hizmetleri kapsamında kurs ve programlar”