Yıllık Ücretli İzin ve Diğer İzinler

İşçilerin günlük çalışma süresinin uzunluğuna bağlı olarak doğacak ihtiyaçları gidermek ve kısa bir dinlenme imkânı vermek için günlük çalışmanın ortalama bir zamanında “o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle” işçilerin ara dinlenme hakkı bulunmaktadır. Kanuni düzenleme gereğince günlük dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar süreli işlerde ara dinlenme süresi yarım saattir. Dolayısıyla Ahmet'in çalışma süresi esas alındığında kendisine kanunnen tanınan ara dinlenme süresi de yarım saattir. 

Hafta tatili izni hakkı, haftalık çalışma süresinin dolduran işçilere tanınmıştır. Yoksa bu hakkı kullanabilmek için işçinin haftanın hergünü çalışması şart değildir. Ayrıca işçinin hafta tatiline hak kazanması bakımından istihdam edildiği iş sözleşme türünün bir önemi yoktur. 

- İşçi fiilen çalışmadığı halde kanunen günlük çalışma süresinden sayılan zamanlar ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan ya da sözleşmeden doğan tatil günleri (örneğin cumartesi günü akdi tatil günü olarak kararlaştırılabilir),
- Ek 2. maddede sayılan doğum, ölüm, evlenme ve bakım izni süreleri,
- Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinler,
- Hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri,
- Kanuna göre bir ekonomik veya mücbir sebep olmadan işveren tarafından çalışmanın bir veya birkaç gün tatil edilmesi hâlinde de bu günler hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılır. 
- Ayrıca mücbir sebeple işyerinde faaliyetin bir haftadan fazla süreyle durması ya da işçinin bir haftadan fazla süreyle işe devam edemediği süreler de hafta tatiline hak kazanmada çalışılmış sayılan sürelerdir.  

Dolayısıyla yukarıdakilerden biri örnek olarak verilebilir. 

Ayşe'nin ücreti zaman esasına göre hesaplandığından, kararlaştırılmış ise saatlik ücreti esas alınır. Değilse saatlik ücreti belirlenir. Buna göre bir günlük ücreti, saatlik ücretinin 7,5 katıdır. Dolayısıyla Ayşe'ye ödenecek hafta tatili ücreti; bir günlük ücret yani saatlik ücretinin 7,5 katı olacaktır. 

Hafta tatili ücreti ücretinin içinde olan, bu nedenle kendisine ayrıca hafta tatili ücreti ödenmeyen işçi aylık maktu ücretle
çalışan bir işçidir. Zira aylık maktu (miktarı önceden belirlenmiş) işçinin hafta tatili izin ücreti ücrete dâhil olup kendisine ayrıca hafta tatili ücreti ödenmez. 

İşçiler hafta tatilinde çalışmayıp dinlenir ise kendilerine hesaplanan tatil ücreti işverence ödenir. Ancak işçi hafta tatilinde
çalışır ise bu çalışma; fazla çalışma niteliği kazanacağından bu süre için ayrıca fazla çalışma ücreti de ödenecektir. Dolayısıyla sözleşmelerle ayrıca artırılmamış ise hafta tatilinde çalışan işçiye hem bir günlük ücreti hem de fazla çalışma ücreti ödenecek ve bu ikisinin toplamı günlük ücretinin 2,5 katı edecektir. Sonuç olarak bu durumda işçiye günlük ücretinin 2,5 katı ödenir. .

Otel, lokanta, eğlence yerleri gibi işyerlerinde hesap pusulalarına belirli bir yüzde olarak eklenerek müşterilerden alınan paraların işyerinde çalışan tüm işçilere belirli oranlarda ödenmesi şeklinde uygulanan ücret sistemine yüzde usulü ücret denir. Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde işçilerin ulusal bayram ve genel tatil ücretleri, ödenecek yüzdeler dışında olmak üzere işveren tarafından işçiye ödenir.  

Bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde yasanın yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz. 

Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler iş sözleşmeleri devam ettiği sürece her yıl için hak ettikleri izinleri, bir sonraki yıl izin süresi içine isabet eden kısmi süreli iş günlerinde çalışmayarak kullanırlar. 

Altı aya kadar ücretsiz izin süresi hariç olmak üzere kadın işçilerin doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler ya da röntgen muayenehanelerinde çalışanlara pazardan başka verilmesi gereken yarım günlük izinler, işverenin işçiye izin verdiği çalışılmayan, ancak yıllık iznin hesabında çalışılmış sayılan sürelere örnek olarak verilebilir. 

İşçilere verilecek yıllık ücretli iznin süresi, iş ilişkisinin (hizmet süresinin) uzunluğuna bağlıdır. Ali'nin hizmet süresi 18 yıl olduğundan, kullanacağı yıllık izin süresi 26 günden az olamaz. Kanunda ayrıca işçinin yaşıyla ilgili bir düzenlemede yer almaktadır. Buna göre elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. Ancak hizmet süresine ilişkin düzenleme bakımından Ali zaten daha avantajlı olduğu için yıllık izin süresini 26 günden az olmayacak şekilde kullanmalıdır. 

Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği'ne göre işçi sayısı 100 (yüz) aşan işyerlerinde bunun için bir izin kurulu oluşturulması ve bu kurulun işverene yapılan izin taleplerine göre planlama yapması gerekmektedir. 

İşçi yıllık izinde, çalışmadığı hâlde iş sözleşmesinin konusu işi yapmış gibi ücret almaya hak kazanacaktır. Yıllık izin ücretinin hesabında, işçiye iş karşılığı ödenen asıl ücret (çıplak ücret - temel ücret) esas alınır. Varsa fazla çalışma ücreti, daimi işçilerce kendi işyerlerinde yapılan hazırlama - tamamlama - temizleme ücreti, prim, ikramiye ya da işçiye sağlanan sosyal yardımlar yıllık izin ücreti hesabında dikkate alınmaz. 

Fatma yaptığı işin neticesine göre, sayısı bakımından ücretlendirildiği için parça başına ücretlendirme esasıyla çalışıyor demektir. Parça başına ücret ödenen işçinin izne çıkacağı tarihten geriye doğru bir yıl içinde aldığı asıl ücreti, çalıştığı günlere bölünerek günlük ücreti hesaplanır. Buna göre toplam yıllık izin ücreti belirlenir. Eğer son bir yıl içinde Fatma'nın ücretine zam yapılmış ise izin ücreti Fatma'nın izine çıktığı ayın başı ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi yoluyla hesaplanır. 

Yıllık izin ücreti, diğer ücret alacaklarında olduğu gibi 5 yıllık zamanaşımına tabi olup bu süre iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten başlar. 

İşçilerin sosyal ilişkileri ve acil gündelik ihtiyaçları gözetilerek, yasal olarak düzenlenen ücretli mazeret izinlerinden biri de işçinin evlenmesi ile ilgilidir. Buna göre evlenmesi nedeniyle Zeynep'e verilmesi gereken ücretli mazeret izni süresi 3 gündür. 

Analık izinleri sadece doğum hâlinde değil evlat edinme hâlinde de uygulanır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır (İK
74/1. m). Anne işçi değilse veya erkek tek ebeveyn ise bu izin baba tarafından da kullanılabilir. Dolayısıyla Merve'nin aileye teslim edildiği tarihtem itibaren Kerem, sekiz haftalık analık hali izni kullanabilir. 

İş Kanunu, doğum halinde kadın işçiye ücretsiz izin hakkı da tanımıştır. İsteği üzerine kadın işçiye, on altı (veya
çoğul gebelik hâlinde on sekiz) haftalık sürenin tamamlanmasından sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. İşçinin talebi hâlinde işveren, kadın işçiye altı aya kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. İşçi bu izni bir seferde, kesintisiz kullanabilir. 

4857 Sayılı İş Kanunu 74. maddesine göre “Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk (1,5) saat süt izni verilir. 

Yarım çalışma ödeneği alınan sürelere ilişkin işçi ve işverene ait sosyal sigorta primleri, prime esas kazanç alt sınırı üzerinden İşsizlik Sigortası Fonu'ndan Sosyal Güvenlik Kurumu'na ödenir.