TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ II

Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda, İngiltere, Danimarka, Norveç, İrlanda, İtalya, İsveç, savunma hariç insan haklarını ve demokrasiyi koruyup geliştirmek ve sağlık, sosyal refah, eğitim, kültür, çevre, yerel yönetimler ve adalet gibi konulardan oluşan çok geniş bir alanda faaliyet göstermek amacıyla 5 Mayıs 1949 tarihinde Londra’da toplanarak Avrupa Konseyi Statüsü’nü imzalamışlardır (Gözlügöl, s.109). Bu saydığımız
10 devlet Avrupa Konseyinin kurucu devletleridir. Doğru cevap B'dir.

Türkiye ise kendisine yapılan çağrı üzerine 08 Ağustos 1949’da Avrupa Konseyine (Council of
Europe) katılma kararını Konsey Sekreterliğine iletmiştir. Türkiye bu katılma kararını 12 Aralık
1949 tarihli 5456 sayılı Kanun ile iç hukukuna katmıştır. Daha sonra onay belgesi Avrupa Konseyi
Sekreterliğine 13 Nisan 1950 tarihinde iletilmiştir. Statü’nün 42. maddesinin c bendi gereği Türkiye
Avrupa Konseyine onay belgesini ilettiği tarihte yani 13 Nisan 1950 tarihinde, resmen üye olmuştur. Türkiye Yunanistan ve İzlanda’dan sonra Birliğe sonradan üye olan üçüncü devlet olmuştur. Doğru cevap C'dir.

Türkiye de sözleşmeyi Kasım 1950’de imzalamış, Mayıs 1954’de yürürlüğe koymuştur.

A, B, C ve D seçeneklerindeki ifadeler AİHM kapsamında Adil Yargılanma Hakkına İlişkin Güvenceler arasındadır. Makul sürede yargılanma hakkı da bu güvencelerden biridir. E seçeneğindeki ifade ise bu kapsamda değerlendirilememektedir. Doğru cevap E'dir.

B, C, D ve E seçeneklerindeki ifadeler Sözleşme’nin 4. maddesinin 3 fıkrasında zorla çalıştırma ve angarya yasağının istisnaları olarak belirtilmektedir. A seçeneğindeki ifade kişi özgürlüğü ve güvenliği kapsamında değerlendirilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Bu doğrultuda AİHM adil yargılanma hakkının kapsamında olan medeni hak ve yükümlülük niteliğindeki idari işlemleri belirtmiştir. Bunlar:
• Mülkiyet hakkı ve mamelek ile ilgili olan idari işlemler
• Bir meslek, zanaat veya başka bir iktisadi faaliyetin yürütülmesi ile ilgili idari kararlar
• Reşit olmayan çocukları ana-babadan ayırarak korunması amacı ile idari önlemler alınması
• Çalışma hayatı, sosyal sigorta, iş sözleşmesinin bozulması, işten çıkarmayla ilgili idari işlemler

• İdarenin kusurundan doğan zararın tazminine ilişkin davalar
• Taşınmaz devrine ilişkin işlemin yetkili idari makamca onanması hakkına ilişkin uyuşmazlıklar.

E şıkkı : Mahkeme somut olaylarda aldığı kararlar ile kamusal yönü ağır basan ve medeni hak ve yükümlülükleri kavramının dışında kalan davaları da belirtmiştir. Bunlar:
• Siyasi haklar
• Yabancıların ülkeye kabulü, sınır dışı etme
• Vergilendirme
• Kişi özgürlüğünün kısıtlanması
• Kamu fonlarından yapılan ödemeler
• Devlet memurluğu statüsüne ilişkin davalardır

AİHM içtihatlarından çıkarılabilecek, 6. madde kapsamında değerlendirilen bazı idari işlemler şu şekilde sıralanabilir:
a. Vergi cezaları gibi idari cezalar
b. Davacının inşaat yapma hakkını ortadan kaldıran süreklilik arz eden yasaklamalar
c. Havaalanı yakınlarında oturanların gürültü ve kirlilik nedeniyle ilgili idareye karşı ileri sürdükleri kişisel ve ayni hak iddiaları
d. Likit gaz işletmeciliği ile ilgili uyuşmazlıklar
e. Toplu taşımacılıkta ruhsatın idarenin iznine bağlı olması
f. İçki satma ruhsatı
g. Meslekten çıkarma sonucunu doğuran disiplin cezalarının 6. madde kapsamına alınması
f. Takdir hakkının kötüye kullanılması
g. Kanuni, bağımsız ve tarafsız bir mahkemeye başvurma hakkı (Tezcan-Erdem-Sancakdar, s. 234-236).

Düşünce ve Vicdan Özgürlüğü Kısıtlamasının Haklı Olduğu Hâller
Kamu Güvenliği: Unutulmamalıdır ki din ve vicdan hürriyeti ile bu hürriyete bağlı olarak elde edilen haklar kamu güvenliğini tehdit edecek şekilde kullanılamaz.
Kamu Düzeninin Korunması: AİHM davaları kendine has özellikleri ile değerlendirmekle birlikte, devlet, kamu düzenini korumak için bu özgürlükle ilgili haklara sınırlamalar getirebilir; tabii bu sınırlar demokratik devletin ilkelerine aykırı olmamalıdır.
Kamu Sağlığı: Bilhassa salgın hastalıklar ve karantina gibi durumlarda devletin diğer özgürlüklerde olduğu gibi bu özgürlüğü ve buna bağlı hakları sınırlayabilmesi tabiidir.
Başkalarının Hak ve Özgürlüklerinin Korunması: Özgürlüklerin sınırı başka bir özgürlüğün başladığı yere kadardır. Sonuçta talep ettiğimiz özgürlüğümüzle ilgili haklar bir başkasının haklı olarak kullandığı özgürlüğünün başladığı yere kadardır. B seçeneğindeki ifade bu kısıtlama ile ilgili haklı hallerden biri değildir. Doğru cevap B'dir.

Adil yargılama hakkına 7 no.lu Protokol ile bazı yenilikler getirilerek hakkın kapsamı genişletilmiştir. Türkiye bu Protokolü imzalamış fakat onaylamamıştır. 7 No.lu Protokol’ün 2. maddesi ile ceza davaları için iki dereceli yargılama mecburiyeti getirilmiş, 3. maddesi ile adli hata söz konusu olduğunda bazı koşullar altında sanığa tazminat hakkı tanınmış, 4. madde ile de aynı suç dolayısıyla kişinin iki kez yargılanamayacağı ve cezalandırılamayacağı belirtilmiştir (Gölcüklü-Gözübüyük, s. 312-313). Bu eklemeler ile demokratik ve çağdaş devletin gereklerinden olan adil yargılanma ilkesi bugünkü şeklini almıştır.

Ayrımcılık Yasağı
Sözleşme’nin 14. maddesi eşitlik ilkesinden hareketle Sözleşme’de öngörülen temel hak ve özgürlüklerden yararlanmada her türlü ayrımcılığı yasaklamıştır.
Bu yasağın etkili olabilmesi için yasağa yasalarda uyulduğu kadar uygulamada da uyulması gerekir. İlke olarak bireyler arasında eğitim, istihdam, sağlık hizmetlerinden ve her türlü sosyal yardımlardan yararlanma gibi toplumsal yaşamın bütün alanlarında ayrımcılık yapılamamalı ve ihlal hâllerinde etkin yaptırımlar uygulanmalıdır.

I Numaralı Protokol
Protokol 20.03.1952 tarihinde imzalanmış ve 18.05.1954 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye tarafından 1 no.lu Protokol 6366 sayılı ve 10.03.1954 tarihli “İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Koruma Sözleşmesi ve Buna Ek Protokolün Tasdiki Hakkında Kanun ile onaylanmıştır. (RG.T.19.03.1954, S.8662). Protokol’de yer alan haklar şunlardır:

Mülkiyet Hakkı

Seçim Hakkı

Resmî Okullarda Eğitim Hakkı: Ana Babanın Çocukları Üzerindeki Eğitim Hakkı

Resmî Okullarda Eğitim Hakkı

B şıkkı 4 numaralı protokolde yer alır.

Bu yasaklama 13no.lu Protokol’ün 1. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre “Ölüm cezası kaldırılmıştır. Hiç kimse bu cezaya çarptırılamaz ve idam edilemez”. Protokolde getirilen idam yasağı mutlaktır. Sözleşme’nin 15. maddesine dayanılarak bu Protokol’ün hükümleri askıya alınamaz (mad. 2) ve
Sözleşme’nin 57. maddesine dayanılarak bu Protokol’ün hükümleriyle ilgili hiçbir çekince konulamaz
(mad. 3).

VII Numaralı Protokol
Sınır Dışı Edilmede Yasal Güvenceler
Protokol’ün 1. maddesi yasal bir şekilde ülkeye giriş yapmış ya da yasa dışı yollardan girmekle birlikte durumu sonradan yasal hâle gelmiş akit devletin ülkesinde ikamet eden kişileri korumaktadır. Yani ülkede turizm amacıyla bulunan veya transit geçen kimseler bu haklardan yararlanamaz. Tabi ki
bir yabancının Suçluların İadesi Sözleşmesi çerçevesinde talep eden devlete gönderilmesi de madde kapsamına girmemektedir.

2) Protokol No. 4
1. Borçtan ötürü hapis yasağı
2. Seyahat özgürlüğü
3. Vatandaşların sınır dışı edilmesi yasağı
4. Yabancıların toplu olarak sınır dışı edilmesi yasağı

I. Haksız mahkûmiyetten ötürü tazminat: 7 numaralı Protokol

II. Eğitim Hakkı: 1. numaralı protokol

Unutulmamalıdır ki madde sadece barışçıl (peaceful) amaçlarla yapılacak toplantı ve gösterileri korumaktadır. Sözleşme’de barışçıl teriminin tam bir tanımı yapılmamıştır. Bununla birlikte Mahkeme içtihatlarında toplantıyı düzenleyen ve katılanların kamu düzenini bozmaya yönelik şiddet eylemlerine başvurma niyetlerinin anlaşılması hâlinde o toplantı ve gösterinin barışçı sayılamayacağını belirtmiştir. Doğru cevap C'dir.

Eğitim ve Öğretim Hakkı I numaralı protokolde bulunmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Ön bilgisi verilen protokol XIII numaralı protokoldür. Doğru cevap D'dir.