TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ II

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi çerçevesinde Avrupa İnsan Hakları Konseyi (AİHK) işkence konusunu ilk olarak Yunanistan’ın 1956’da İngiltere’yi Kıbrıs’ta uyguladığı kırbaç cezası ve diğer toplu cezalandırma yöntemleri nedeniyle yaptığı şikâyet ile değerlendirmiştir. AİHK’nin İngiltere hakkında verdiği tazminat kararına karşın Kıbrıs sorununun Londra ve Zürich Antlaşmalarıyla çözümlenmesi ile, Bakanlar Komitesi herhangi bir önlem almaya gerek görmemiştir.

Kişi özgürlüğü ve güvenliği kavramları birbirlerini tamamlayan kavramlardır. Özgürlük ve güvenlik deyimleri bir bütün olarak, bir paranın iki yüzü olarak değerlendirilmektedir. İnsanlık tarihinde kişinin keyfi olarak tutuklanıp özgürlüğünün ortadan kaldırılamayacağına ilişkin ilk kayıt, İngiltere’de 1215 yılında kabul edilen “Magna Carta Libertium”da bulunmaktadır. Fakat konuyu sağlam temellere oturtan belge 1679 tarihli “Habeas Corpus Act”tır. Öyle ki bugün kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkına “Habeas Corpus Güvencesi” de denilmektedir.

Gözaltı süresi: Sözleşme’nin 5.maddesinin 3.fıkrası bir suç işlediği şüphesiyle yakalan kimsenin mümkün olan en kısa zamanda bir hâkim önüne çıkarılmasını emretmektedir. Böylelikle bu madde hükmü ile polisteki gözaltı süresi sınırlanmaktadır. Bu madde ile kişinin özgürlüğünün kısıtlanmasının idari bir tasarrufa değil de adli bir karara bağlanması sağlanmaktadır. Bu doğrultuda yakalanan kişiye adli makam önünde savunmasını yapmak imkânı vermek için, yakalanan kişinin kendisi bizzat hâkim huzuruna çıkarılmalıdır. Adli makam da olayı bizzat inceleyerek karar vermelidir. AİHM “mümkün olan en kısa zamanda” kavramını davanın kendi durumuna göre değerlendirmekle birlikte 4 günlük süreyi azami gözaltı süresi olarak kabul etmektedir.

AİHM adil yargılanma hakkının kapsamında olan medeni hak ve yükümlülük niteliğindeki idari işlemleri şu şekilde belirtmiştir:

• Mülkiyet hakkı ve mamelek ile ilgili olan idari işlemler
• Bir meslek, zanaat veya başka bir iktisadi faaliyetin yürütülmesi ile ilgili idari kararlar
• Reşit olmayan çocukları ana-babadan ayırarak korunması amacı ile idari önlemler alınması
• Çalışma hayatı, sosyal sigorta, iş sözleşmesinin bozulması, işten çıkarmayla ilgili idari işlemler

• İdarenin kusurundan doğan zararın tazminine ilişkin davalar
• Taşınmaz devrine ilişkin işlemin yetkili idari makamca onanması hakkına ilişkin uyuşmazlıklar.

AİHS’ye hak ve özgürlükler bağlamında katkı yapan protokollerden 1 no.lu Protokol Türkiye tarafından 6366 sayılı ve 10.03.1954 tarihli “İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Koruma Sözleşmesi ve Buna Ek Protokolün Tasdiki Hakkında Kanun ile onaylanmıştır. Protokol’de yer alan haklar şunlardır:

Mülkiyet Hakkı

Mülkiyet Hakkının Kapsamı Ve Sınırları

Eğitim ve Öğretim Hakkı

Resmî Okullarda Eğitim Hakkı

Ana Babanın Çocukları Üzerindeki Eğitim Hakkı

Seçim Hakkıdır.

IV Numaralı Protokol:
16.09.1963 tarihli bu Protokol Strazburg’da imzalanmış, 02.05.1968 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye imzalamakla birlikte hâlen bu protokole taraf değildir. Türkiye, Protokol’ü Resmî Gazete’nin Şubat 1994-21861 sayılı nüshasında yayımlanan 3975 sayılı Kanun ile onaylamış ancak onay belgesi hâlâ Avrupa Komisyonu Genel Sekreterine tevdi edilmediği için, Protokol Türkiye açısından yürürlüğe girmemiştir.

AİHS’ye ek 13 no.lu Protokol Mayıs 2002’de imzaya açılmış, 10 devletin onaylayıp yürürlüğe koyması ile Temmuz 2003’te yürürlüğe girmiştir. Günümüzde 47 Avrupa Konseyi üyesi devletten 45’i sözleşmeyi imzalamış, Ermenistan hariç 44 devlet sözleşmeyi yürürlüğe koymuştur. Türkiye, Protokol’ü Ocak 2004’de imzalamış, Haziran 2006’da onaylayıp yürürlüğe koymuştur. Sözleşme’yi imzalamayan 2 devlet ise Azerbaycan ve Rusya Federasyonu’dur. Bu Protokol en temel insan haklarının içerisinde gösterilen yaşam hakkının AİHS’de yer alan son istisnasını da ortadan kaldırmaktadır. AİHS madde 2’de yer alan yaşam hakkının maddenin 1950’deki hâliyle usulüne uygun verilen idam cezası ile sınırlandırılması mümkündür. Bu sınırlandırma önce 6 no.lu Protokol ile daraltılmış sonrasında ise bu 13 numaralı Protokol ile ortadan kaldırılmıştır. Çünkü bu Protokol ile her ne şartta ve koşulda olursa olsun yani savaş ve yakın savaş tehdidinde işlenen suçlar da dâhil olmak üzere her koşulda ölüm cezasını yasaklamaktadır.

Avrupa Konseyi Statüsü 10 bölüme ayrılmış 42 maddeden oluşmaktadır. Taraf devletler egemenliklerini korumaktadır. Genel kurul niteliğinde olan Danışma Genel Kurulu, Bakanlar Komitesine, Bakanlar Komitesi de hükûmetlere ancak tavsiyelerde bulunabilir. Son kararlar genel hükûmetlere bırakılmıştır (Meray s. 266-267).

Bu kararlardan hareketle diyebiliriz ki Avrupalı devletler insan haklarının ve özgürlüklerinin korunmasının uluslararası barışın, ekonomik kalkınmanın ve toplumsal refahın önemli bir bileşeni olarak görmüştir. Kongrenin hemen sonrasında “Avrupa Hareketi” örgütü doğmuş, Avrupa Konseyi de işte bu Avrupa Hareketi’nin bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Belçika, Fransa, Lüksemburg,
Hollanda, İngiltere, Danimarka, Norveç, İrlanda, İtalya, İsveç, savunma hariç insan haklarını ve demokrasiyi koruyup geliştirmek ve sağlık, sosyal refah, eğitim, kültür, çevre, yerel yönetimler ve adalet gibi konulardan oluşan çok geniş bir alanda faaliyet göstermek amacıyla 5 Mayıs 1949 tarihinde Londra’da toplanarak Avrupa Konseyi Statüsü’nü imzalamışlardır (Gözlügöl, s.109).

Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda, İngiltere, Danimarka, Norveç, İrlanda, İtalya, İsveç, savunma hariç insan haklarını ve demokrasiyi koruyup geliştirmek ve sağlık, sosyal refah, eğitim, kültür, çevre, yerel yönetimler ve adalet gibi konulardan oluşan çok geniş bir alanda faaliyet göstermek amacıyla 5 Mayıs 1949 tarihinde Londra’da toplanarak Avrupa Konseyi Statüsü’nü imzalamışlardır (Gözlügöl, s.109). Bu saydığımız 10 devlet Avrupa Konseyinin kurucu devletleridir.

Konseye en son katılan devlet 2007 yılında Karadağ olmuştur.

Türkiye Avrupa Konseyine onay belgesini ilettiği tarihte yani 13 Nisan 1950 tarihinde, resmen üye olmuştur.

13. no.lu protokol ile idam cezası her ne şart altında olursa olsun yasaklanmıştır.

Avrupa İnsan Hakları Konseyi (AİHK) işkence konusunu ilk olarak Yunanistan’ın 1956’da İngiltere’yi Kıbrıs’ta uyguladığı kırbaç cezası ve diğer toplu cezalandırma yöntemleri nedeniyle yaptığı şikâyet ile değerlendirmiştir.

Strazburg organlarının özel hayat saydığı konular şöyledir:

Kamu Güvenliği: Unutulmamalıdır ki din ve vicdan hürriyeti ile bu hürriyete bağlı olarak elde edilen haklar kamu güvenliğini tehdit edecek şekilde kullanılamaz.

“Toplanma ve dernek kurma” özgürlüğü çağdaş toplumlarda “düşünceyi açıklama ve bilgi edinme” özgürlüğünün bir uzantısıdır, bu özgürlüğün önemli bir gerçekleşme aracıdır (Reisoğlu, s. 90).

Diğer bir ifade ile dernek değişken şekil şartlarını yerine getirerek bir amaç etrafında iradi olarak bir araya gelen ve zaman içerisinde devamlılık gösteren bireyler topluluğudur (Gölcüklü Gözübüyük, s. 369).

IV Numaralı Protokol: 16.09.1963 tarihli bu Protokol Strazburg’da imzalanmış, 02.05.1968 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda, İngiltere, Danimarka, Norveç, İrlanda, İtalya, İsveç, savunma hariç insan haklarını ve demokrasiyi koruyup geliştirmek ve sağlık, sosyal refah, eğitim, kültür, çevre, yerel yönetimler ve adalet gibi konulardan oluşan çok geniş bir alanda faaliyet göstermek amacıyla 5 Mayıs 1949 tarihinde Londra’da toplanarak Avrupa Konseyi Statüsü’nü imzalamışlardır (Gözlügöl, s.109). Bu saydığımız
10 devlet Avrupa Konseyinin kurucu devletleridir. Türkiye bu kurucu devletler arasında yer almamıştır. Konsey daha sonraları genişleyerek Kasım 1998 itibariyle 40, Eylül 2001 tarihi itibariyle 43, Haziran 2002 tarihi itibariyle 44, Ekim 2003 itibariyle 45, Eylül 2018 itibariyle de 47 üyeli bir uluslararası örgüt hâline gelmiştir. Konseye en son katılan devlet 2007 yılında Karadağ olmuştur. Doğru cevap A'dır.