TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ II

Uluslararası Hukukçular Komisyonunun 1961 yılında Lagos’da (Nijerya) düzenlediği ve 23’ü Afrika devleti olmak üzere 32 devletin katıldığı Konferansta Lagos Yasası başlıklı bir metin oluşturulmuştur Metinde kişi özgürlüğü başta olmak üzere temel insan haklarının tüm anayasalarda yer almasının zorunluluğu ve kişi özgürlüğünün barış zamanında ancak bir mahkeme tarafından yapılacak yargılama neticesinde kısıtlanmasının gerekliliği vurgulanmıştır.

Amerika kıtasında insan hakları anlamında ilk resmî belgeye 1776 yılında rastlanmaktadır ve bu belge Virginia Haklar Bildirisi olarak bilinir. ABD’nin bağımsızlığına giden yoldaki ilk adımlardan birisi de Virginia Haklar Bildirisidir. Dolayısıyla, cevap B.

Amerika kıtasında insan hakları anlamında "ilk" resmî belge olarak bilinen "12 Haziran" 1776 tarihli "16" maddelik Virginia Bildirisi, "ABD’nin" bağımsızlığına giden yoldaki ilk adımlardan birisidir. Dolayısıyla, cevap C.

Bağımsızlık Bildirisi’nde Virginia Haklar Bildirisi’nden farklı olarak mülkiyet hakkına değinilmemiştir. Dolayısıyla, cevap A.

Bu iki anayasa insan hakları konusunda farklı bir üslupla silah taşımayı yani bireysel silahlanmayı da bir insan hakkı olarak değerlendirmiştir. (Massachusetts Anayasası mad. 17, Pennsylvania Anayasası mad. 13). Dolayısıyla, cevap E.

ABD Anayasası’nda yapılan ilk "10" değişiklik vatandaşların oy hakkını kapsamamaktadır. Vatandaşların oy hakkında ırk, renk (özellikle zenciler) ya da önceki kölelik durumu 1870 yılında 15. madde olarak mevzuata eklenmiştir. Dolayısıyla, cevap D.

ADÖ, 30 Nisan 1948’de Kolombiya’nın Bogota kentinde imzalanan bir anlaşmayla kurulmuştur. Örgütün merkezi Washington’dadır ve Kanada dâhil Amerika kıtasındaki ve Karayiplerdeki ülkeler olmak üzere 35 ülkeden oluşmaktadır. Son olarak örgütün danışma organı olarak hizmet etmek üzere bir Amerikalılararası İnsan
Hakları Komisyonu kurulmasını öngörmüş ancak ADÖ Şartı bu Komisyonun görev yetkilerini ilerleyen zamanlarda hazırlanmasını öngördüğü Amerikalılararası İnsan Hakları Sözleşmesi’ne bırakmıştır. Dolayısıyla, cevap B.

B, C, D ve E şıklarında bulunan hakları hem Ame.İHS’de hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde görmek mümkündür. Ancak tazminat hakkı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde ayrıca bir hak olarak sayılmayan haklardan birisidir. Dolayısıyla, cevap A.

Komisyon, 7 uzmandan oluşmaktadır. Dolayısıyla cevap C.

Siyasal iktidarın azınlık bir sınıfın elinde olması, sık sık ordunun siyasete karışması, ciddi ekonomik yetersizliklerin olması, gelenek temelli sistem yerine Batı taklidi bir
sistem yerleştirilmesi gibi nedenlerle uygulamada insan hakları ihlallerine son verilememiştir. Avrupa ülkelerinin engellemesi söz konusu değildir. Dolayısıyla, cevap B.

Afrika Birliği Örgütü, 1999’da düzenlediği İnsan Hakları Konferansı’nda Grand Bay Deklarasyonu’nu yayınlamıştır. Bu Deklarasyon’da Kadın ve çocuklara uygulanan ayrımcılığın ve onları küçük düşüren kültürel uygulamaların ortadan kaldırılması gerektiği vurgulanmıştır. Dolayısıyla, cevap E.

Amerika kıtasında insan hakları anlamında ilk resmî belgeye 1776 yılında rastlanmaktadır. Bu belge Virginia Haklar Bildirisi olarak bilinir. Virginia Anayasasının başına da eklenen 12 Haziran 1776 tarihli bu Bildiri 16 maddeden oluşmaktadır.

4 Temmuz 1776’da ilan edilen Amerikan Bağımsızlık Bildirisi özünde bir insan hakları metni değildir. Amerikan (Kuzey Amerika) devletlerinin yani İngiliz kolonilerinin kolonist İngiltere’ye karşı ilan ettikleri bağımsızlıklarını, bu bağımsızlık kararına giden süreci ve bu kararın nedenlerini açıkladıkları bir belgedir.

ABD Anayasası’nın 1787 yılında kabul edilen ilk hâlinde bir haklar listesi bulunmamaktaydı. Fakat Anayasa büyük oranda daha sonra bir haklar bildirisi eklenmesi şartıyla kabul edilmişti ve 1791’de bu gerçekleşti. ABD Anayasası’nda yapılan ilk değişiklik Haklar Bildirisi (Federal Bill of Rights) olarak nitelenmektedir.

II. Dünya Savaşı sonrasında Birleşmiş Milletlerin kurulmasını takiben tüm Avrupa kıtası başta olmak üzere tüm dünyada olduğu gibi Amerika’da da bölgesel örgütlenme çabaları yoğunlaşmıştır. Bu çerçevede Amerikan Devletleri Örgütü (ADÖ), (Organization of American States-OAS) 30 Nisan 1948’de Kolombiya’nın Bogota kentinde imzalanan bir anlaşmayla kurulmuştur.

Sözleşme’nin tek maddeden oluşan Üçüncü Bölümünde ekonomik, sosyal ve kültürel hak olarak “kademeli kalkınma” hakkına yer verilmiştir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile karşılaştırılınca bu hak oldukça ilerici bir hak koruma mantığı ile kendisine Sözleşme’de yer bulmuştur, değerlendirmesi yapılabilir. Buna göre devletler vatandaşların kalkınmasını temin edecek ulusal ya da uluslararası sorumlulukları alıp bunları hayata geçirecek düzenlemeleri hayata geçirmekle görevlidir.

Sömürge öncesi dönemde Afrika’da günlük yaşamda bazı hakların kullanımına rastlıyoruz. Örneğin yaşama hakkı ki bu hak sadece insanlara değil, kendini savunma, yiyecek temini, adak adama gibi hâllerin dışında hayvanlara da tanınıyordu. Ayrıca ifade özgürlüğü, din özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü, seyahat özgürlüğü, çalışma hak ve ödevi ve eğitim hakkı gibi hak ve özgürlükler de tanınıyor ve kullanılıyordu. Fakat haklar yazılı belgelere dayalı olarak değil, örf ve adetlerle korunurdu.

Bağımsızlıklarını kazanan Afrika devletleri, anayasalarında BM Şartı ve özellikle BM İnsan Hakları Evrensel Beyannamesine göndermeler yapmışlardır. Örneğin 1959 Madagaskar, 1960 Kamerun, 1962 Ruanda, 1963 Senegal Anayasaları. Fakat devletlerin anayasalarında kapsamlı hak listelerine yer vermelerine, çeşitli bölgesel ya da uluslararası belgelere taraf olarak bazı yükümlülükler üstlenmelerine rağmen etnik bakımdan, din, ırk vs. bakımından bölünmüşlük nedeniyle ulusal bütünleşmenin gerçekleşememesi, siyasal iktidarın azınlık bir sınıfın elinde olması, sık sık ordunun siyasete karışması, ciddi ekonomik yetersizliklerin olması, gelenek temelli sistem yerine Batı taklidi bir sistem yerleştirilmesi gibi nedenlerle uygulamada insan hakları ihlallerine son verilememiştir.

Siyasal bağımsızlıkların kazanılmasının yoğunlaştığı 1960’lı yıllardan sonra Afrikalı devletler bölgesel birlik oluşturma çabalarına hız verdiler ve 1963’te Afrika Birliği Örgütünü kurdular. Örgüt Addis Ababa’da (Etiyopya) 32 bağımsız Afrika devletinin devlet ve hükûmet başkanı tarafından kurulmuştur.

Afrika Birliği Örgütü, 27.06.1981 tarihinde Afrika İnsan ve Halklarının Hakları Şartı’nı (Afrika Şartı) kabul etmiş ve bu Şart, 21.10.1986 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Günümüzde 55 ABÖ üyesi devletten 54’ü sözleşmeye taraftır. Taraf olmayan tek örgüt üyesi ise Fas’tır.