TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ II

Ayrıcalıklar bakımından yukarıdan aşağıya doğru kesin ölçülerle sınırlanmış bulunan anlamına gelen kelime kasttır.

Çin medeniyetinin yetiştirdiği Konfüçyüs insanlığın bir bütün ve tüm insanların eşit olduğunu belirtmiş ve geliştirdiği özel eğitim yöntemleriyle insan kişiliğinin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur.

Orta Çağ Hristiyan dünyasının siyasal yapısı ise feodalitedir.

Derebeylik toplum düzeninde toprakla birlikte alınıp satılan köleye serfler adı verilir.

Orta çağda kralın hürriyetini kısıtlayan, dolayısıyla halkın hürriyetlerini genişleten en önemli belge MAgna Carta Libertium'dur.

İslam’da özgürlük anlayışının dolayısıyla insan haklarının temelinde yatan en önemli değer adalettir.

Konfüçyüs hümanizmi geliştiren rasyonalist düşünürlerden biri değildir

ABD’de Bağımsızlık Bildirgesi ilan edilmeden önce 1776 yılında Virginia Haklar Bildirgesi kabul edilmiştir.

“Birleşmiş Milletler” terimi de ilk kez Atlantik Şartı'nda dile getirilmiştir.

Birleşmiş Milletlerin kurulmasına giden bu yolda birinci adım olarak Franklin Roosevelt'in “Dört Özgürlük Üzerine Konuşması”ndan bahsedilebilir

Eski Yunan’da özgürlük sadece siyasal faaliyetlere katılabilmek olarak karşımıza çıkar. Bu bakımdan söylenebilir ki Eski Yunan devletlerinde siyasal yetki ile özgürlük birbirine karıştırılmıştır. Sistem içerisinde siyasal haklara sahip olan ve devlet yönetimine katılabilen kişiler toplumun geneli içerisinde azınlık olarak karşımıza çıkar. O tarihlerden elimize ulaşan verilere göre yönetime katılma oranı Eski Yunan uygarlığında %5 civarındadır.

Hint uygarlığındaki kişi hakları ya o kişinin dharmasını yani ödevlerinin ya da toplum, daha doğrusu ait olduğu sınıf içerisindeki statüsünü anlatırdı. Yani kişiler doğal olarak hak değil ödev sahibi olarak görülürlerdi. Kişinin sahip olduğu haklar ödevlerini yerine getirmesine ve statüsüne bağlıydı. Bu anlayış içerisinde kişi haklarını kazanmak ve onları kullanmak için öncelikle o haklarını talep etmesi gerekmekteydi. Bunun yanında herhangi bir hakkın talebi kişinin toplum içerisindeki statüsünün bir sonucudur. Kişi haklarını talep edebilmek ve onları elde edip kullanabilmek için üzerine düşen vazifeyi yapmış olmalıdır. Dolayısıyla bir Hintli, bir kimsenin sadece insan olmasından dolayı belli haklara sahip olacağı düşüncesine yabancıdır. Haklar ödevlerle tanımlanınca bir anlam kazanmaktadır.

Çin medeniyeti insanlığın en eski uygarlıklarından birisidir. Bu köklü uygarlık insan haklarının gelişmesine siyasi iktidarın sınırlandırılması öğretisiyle katkıda bulunmuştur. Çin’de iktidarı, hükmetme kudretini göklerden alan imparator, devleti halkın refah ve mutluluğu için yürütmekle görevlidir. İmparator bu görevini layıkı ile yerine getiremezse halkın ve devletin geleceğini tehlikeye atarsa halkın direnme hakkı vardır. İmparatorun yönetme vekaletini göklerden alması belki halka bazı somut haklar tanımamaktadır fakat bu vekalet imparatorun ahlaki bir yükümlülük altına girmesi ve siyasi iktidarın sınırlandırılması anlamına gelmiştir.

Konfüçyüs insanlığın bir bütün ve tüm insanların eşit olduğunu belirtmiş ve geliştirdiği özel eğitim yöntemleriyle insan kişiliğinin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur. Konfüçyüs bütün insanların doğal olarak iyi olduğunu kabul eder. İnsanların bir arada yaşayabilmesi için özel bir eğitime tabi tutulmaları gerektiği görüşündedir. Bu ahlaki eğitimin amacı sosyal düzende insanlık ve adaletin hâkim olmasını sağlamaktır. Zira bireyin haklarından çok, toplumsal düzenin işlevini görmesi ve grubun varlığının korunması Konfüçyüsçü öğretide öne çıkartılan değerlerdir  nedenle insan hakları bakımından Konfüçyüsçü ahlak ve siyasal düşünüş esas olarak toplumcu nitelik taşımaktadır.

İlk Çağ’da birey yalnızca devletin malı iken Orta Çağ’da bireyin iki efendisi olmuştur: Devlet ve kilise. Bu anlayışa göre her Hristiyan’ın bazı hakları bulunmaktadır. Her Hıristiyan için aynı olan bu haklar doğal hukuk tarafından hükümdara karşı da korunmuştur. Bu bahsettiğimiz düşünce aslında ilk çağda stoa okulundan çıkan ve Çiçero’nun da benimsediği görüşün Orta Çağ’da vücut bulan hâlidir.

Yeni Çağ ile birlikte insan hakları artık anayasalarda yer almaya başlamıştır. Böylelikle insan hakları pozitif hukuka girmiştir. Orta Çağ’da Hristiyanlığın tesirinde kalan doğal hukuk yeniden eski hüviyetine kavuşturulmuştur.

Yeni çağın rasyonalist düşünürleri hümanizmi geliştirmişlerdir (Bodin, Althusius, Grotius, Hobbes, Leibniz, Kant, Christian Wolf…). Düşünürler doğal hukuk anlayışını yeniden değerlendirerek tanımlamışlardır. Buna göre doğal hukuk diğer çağlarda kabul edildiği gibi ebediyen geçerli kurallardır fakat bu kurallar bilhassa Orta Çağ’da olduğu gibi Tanrı’nın bir iradesi değildir. Hatta Grotius bu konuda daha da ileri giderek doğal hukuku Tanrı’nın bile değiştiremeyeceğini dile getirmiştir.

Yeni Çağ’da ise direnme hakkının baş savunucusu Locke’tur. Locke, halkın direnme hakkını,toplum sözleşmesinin bir sonucu olarak görür. Günümüzde Georges Burdeau direnme hakkını idare edenlerin iktidarını sınırlayan ve hürriyetlerin korunmasını sağlayan vasıtalardan biri saymaktadır. Teorideki gelişim böyle iken pratikte zulme karşı direnme hakkı ilk defa resmen 4 Temmuz 1776 tarihli Amerikan Bağımsızlık Bildirisinde görülür. Daha sonra 1789 Bildirisi bu hakkı, hürriyet, mülkiyet ve güvenlikle birlikte, insanın “doğal ve zaman aşımına uğramaz” haklarından saymıştır.

Doğal hukuk anlayışına dayalı “Toplumsal Sözleşme” doktrininin en önemli temsilcileri olarak T. Hobbes, J. Locke ve J.J. Rousseau’dur. Bu üç düşünür de ortaya koydukları toplumsal sözleşmeleri halkın can ve mal güvenliğini sağlayarak onu dış tehlikeler karşı savunmak ile sınırlandırmışlardır. Fakat bu husus dışında düşünürlerin öngörmüş oldukları toplumsal sözleşme modelleri birbirlerinden farklıdır.

1941’de hayata geçirilen “Atlantik Şartı” ABD’nin ve İngiltere’nin ortak bir deklarasyondur. Uluslararası hukuk açısından değerlendirildiğinde bu belge iki güç arasında bir antlaşma değildir, bu belge daha çok iki ülkenin ulusal politikalarındaki ortak ilkelerin dünya için daha iyi bir gelecek umuduyla dünyanın geri kalanı ile paylaşılmasıdır. “Birleşmiş Milletler” terimi de ilk kez bu şartta dile getirilmiştir. 1942’da ilan edilen “Birleşmiş Milletler Bildirisi",  Almanya, İtalya ve Japonya’ya karşı savaşan 26 devlet tarafından imzalanmıştır. Bu Bildiri ile imzacı devletler “Atlantik Şartı” olarak bilinen belgedeki amaçları ve ilkeleri ortak program kabul ederek, düşmanları üzerinde tam bir zafer kazanılması zorunluluğuna inanmış olarak şunları açıklamışlardır: Her hükûmet, savaş içinde bulunduğu Üçlü Paktın üyelerine (Almanya, İtalya, Japonya) ve onlara katılanlara karşı tüm askerî ya da ekonomik kaynaklarını kullanmayı yükümlenmiştir. Bu Bildirinin önemi aslında Atlantik Şartının ve dolaylı olarak da insan haklarının uluslararası korunması fikrinin ABD ve İngiltere haricinde belli sayıdaki devlet tarafından da kabul edilmiş olmasıdır.