Birleşmiş Milletler ve İnsan Haklarının Korunmasında Dolaylı Etkiye Sahip Başlıklar

Tarihte de günümüzde de insan
haklarına yönelik en ciddi ihlaller devletler tarafından gerçekleştirilmiştir. Ancak günümüzde uluslararası terörizm tarihin hiçbir döneminde olmadığı
kadar yaygın, ciddi ve yıkıcıdır. Bu nedenle günümüzde insan haklarının ihlalinde uluslararası terörizmin de fark edilir bir payı vardır. İşte bu nedenle
Birleşmiş Milletler de dolaylı olarak insan haklarının korunmasında terörizmle mücadelenin içerisinde yer almaya çalışmaktadır. Birleşmiş Milletlerin insan haklarının evrensel korunmasında dolaylı
olarak faaliyet gösterdiği diğer başlıkların ötesinde
bu üç başlığın tercih edilmesinin nedeni de bu belirttiğimiz gerekçelerdir.. Bu başlıklar kanımızca,
insan haklarının Birleşmiş Milletlerce korunmasındaki dolaylı rolünün en güncel ve ciddi olanlarıdır.

Her ne kadar bir uluslararası ceza mahkemesi yönündeki çabalar içinde II. Dünya Savaşı’ndan sonra
yaşanan gelişmeler özel bir öneme sahip olsa ve 90’lı
yıllarda kurulan ad hoc ceza mahkemeleri hayati bir
gelişme teşkil etse de 20. yüzyıl öncesindeki birtakım
gelişmelerden de kısaca bahsetmekte yarar vardır.
Bu çerçevede yani, uluslararası insancıl hukuk,
insanlığa karşı suçlar ve savaş suçları konusunda,
20. yüzyıl öncesinde kayda değer üç önemli girişimden söz edilebilir. Bunlar: Peter von Hagenbach’ın
yargılanması, Gustave Maynier’in Girişimi ve La
Haye Barış Konferanslarıdır (Önok, s. 22).

Nuremberg Askerî Ceza Mahkemesi, II. Dünya Savaşı sonrası savaş suçlularının adalet önüne çıkarılması niyeti ile oluşturulmuş bir uluslararası ceza mahkemesidir (Yılmaz, s. 143).

Mahkeme, statüsünün 2 ve 14. maddeleri gereği Almanya’nın Nuremberg şehrinde iş görmüştür. Nuremberg Alman Nazi Partisinin gayriresmî
merkezi olduğundan sembolik değeri nedeniyle
mahkeme burada iş görmüştür.

Bu noktada Mahkemenin özellikleri şu şekilde
sıralanabilir:
• Mahkeme II. Dünya Savaşı’nın kazanan
devletlerin kendi aralarında yaptıkları bir
antlaşma ile (Londra Antlaşması) kurulmuştur.
• Mahkemenin yargı yetkisi uluslararası insancıl hukukun ihlallerine ilişkindir.
• Mahkeme jürili olmayan toplu mahkemelerdir.
• Mahkemenin gıyabi yargılama yetkisi mahkemenin gerekli görmesi hâlinde, gerekli
gördüğü oranda söz konusu olabilmekteydi.
• Kararlar kesindi ve tekrar incelenmelerine
yer yoktu, bununla birlikte mahkeme kararlarının gerekçeli olma zorunluluğu vardı.
• Mahkemenin uygun gördüğü takdirde
ölüm cezası verme yetkisinin yanında,
ömür boyu hapis ve süreli hapis cezası verme yetkisi de vardır.

Nuremberg Mahkemesinin yargısından sonra
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 11 Aralık 1946
tarihinde [res 95 (I)] kararı ile “Nuremberg Mahkemesi Statüsü Tarafından Tanınan Uluslararası
Hukuk İlkelerinin Tasdiki” adı ile gerek statüde
gerekse yargılama sırasında kabul edilen ilkeleri
tasdik ve tasvip ettiğini bildirmiştir. Bu ilkeler şu
şekilde sıralanabilir:
• Uluslararası hukuk uyarınca suç teşkil eden
bir fiil ika eden herkes bu fiilden dolayı cezai sorumluluk altında olacaktır.
• Suç sayılan ilgili fiil ilgili devletin iç hukukunda suç teşkil etmese dahi kişi bu sorumluluktan kurtulamayacaktır (Uluslararası suçlamanın ulusal hukuktan önceliği prensibi)
• Resmî sıfat veya görev uluslararası ceza hukukunda cezai sorumsuzluk ya da bağışıklık
nedeni olamaz. ( Uluslararası kişisel ceza
sorumluluğu prensibi)

• Amirin emrini ifa, hukuka uygunluk sebebi
sayılamaz (Sanığın emir altında bulunma
mazeretinin reddi prensibi)
• Adil yargılanma ilkesi
• Uluslararası ceza hukukuna yeni üç suç kategorisi daha eklenmiştir: Barışa karşı suçlar,
savaş suçu, insanlığa karşı suç. Söz konusu
bu suçların işlenmesine ortaklık etmek de
uluslararası ceza hukuku bakımından suç
olacaktır (uluslararası hukuk suçuna iştirak
etme prensibi).

Mahkemenin özellikleri şu şekilde sıralanabilir: • Mahkeme II. Dünya Savaşı’nın kazanan devletlerin kendi aralarında yaptıkları bir antlaşma ile (Londra Antlaşması) kurulmuştur. • Mahkemenin yargı yetkisi uluslararası insancıl hukukun ihlallerine ilişkindir. • Mahkeme jürili olmayan toplu mahkemelerdir. • Mahkemenin gıyabi yargılama yetkisi mahkemenin gerekli görmesi hâlinde, gerekli gördüğü oranda söz konusu olabilmekteydi. • Kararlar kesindi ve tekrar incelenmelerine yer yoktu, bununla birlikte mahkeme kararlarının gerekçeli olma zorunluluğu vardı. • Mahkemenin uygun gördüğü takdirde ölüm cezası verme yetkisinin yanında, ömür boyu hapis ve süreli hapis cezası verme yetkisi de vardır.

Tokyo Askerî Ceza Mahkemesi de Uzak Doğu’da işlenen savaş suçlarının faillerini yargılamak üzere kurulmuştur.

Eski Yugoslavya İçin Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsünü uygulamak üzere 21 devlet kanun çıkarmıştır. Bu devletler Yunanistan, Romanya, Macaristan, Hırvatistan, İngiltere, Avusturya, Belçika, İsviçre, Avusturya, Yeni Zelanda, Almanya, Bosna Hersek, Fransa, Danimarka, İsveç, Norveç, İspanya, Hollanda, Finlandiya, ABD ve İtalya’dır.

Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesinden 18 ay sonra Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 955 sayılı kararı ile Ruanda için de aynı paralelde bir ad hoc mahkeme kurulmuştur. Bu doğrultuda Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi de Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesinin tabi olduğu kuralları esas almıştır. Fakat bununla birlikte iki mahkeme arasındaki en önemli farklardan biri Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesinin Yugoslavya’da çatışmalar devam ederken kurulmuş olmasına karşın Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesinin, ülkede iç savaşın bitip sonra göreceli de olsa bir barış ortamı sağlandıktan sonra kurulmasıdır (Başak, s. 47).

Uluslararası Ceza Mahkemesi 15 Haziran-17 Temmuz 1998 tarihlerinde Roma’da Birleşmiş Milletlerin girişimiyle toplanan “Uluslararası Ceza Mahkemesini Kuran Diplomatik Konferans”ta alınan kararlar ve kabul edilen statü ile kurulmuştur.

Uluslararası Ceza Mahkemesine taraf olan ilk devlet Şubat 1999’da Senegal, taraf olan son devlet ise Mart 2016’da El Salvador’dur.

İnsani müdahale, “bir devletin, başka bir devletteki insan hakları ihlallerini önlemek amacıyla Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin izni olmaksızın kuvvet kullanması”dır.

Selfdeterminasyon; halkların kendi kaderlerini kendilerinin tayin hakkıdır.

Meşru müdafaa, bir devletin haksız bir taarruz karşısında bunu ortadan kaldırmak için sahip olduğu haktır (Bozkurt, s. 120).

Uluslararası alanda Milletler Cemiyeti Misakı ile 1920 yılında, daha sonra da 1928 yılında Briand-Kellogg Paktı ile ilk kez savaş ve dolayısı ile kuvvet kullanımı yasaklanmıştır.

BM Antlaşması dört durumda kuvvet kullanılmasına olanak tanımıştır. Bunlar; • Meşru müdafaa hâlinde kuvvet kullanma • BM Güvenlik Konseyi tarafından kuvvet kullanma • Güvenlik Konseyi faaliyete geçmeden beş sürekli üyenin kuvvet kullanması • İkinci Dünya Savaşı’ndaki düşman devletlere karşı kuvvet kullanılması

Terörizmin hedef aldığı semboller demokratik toplumlarda, hukukun üstünlüğü, demokratik yönetim ve insan haklarına saygı olarak düşünülebilir (Başeren, s. 206). Terörist stratejinin başarılı olabilmesi için bu kilit taşlarını ortadan kaldırması gerekir.

AİHS devletlerin önleme (prevention) ve bastırma (suppression) konularında yasal yükümlülükleri olduğunu kabul etmektedir.

Günümüz dünyasında insan haklarının korunmasında en etkili sistem (Patrice, s. 217) olarak karşımıza çıkan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve onun denetim organı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, terörizmin önlenmesi ya da cezalandırılmasına ilişkin olarak herhangi bir görev ya da sorumluluk sahibi değildir (Beşe, s. 151). AİHM’nin yapılanması terörizm suçlarının yargılanmasına da yönelik değildir. AİHM bir ceza ya da devlet güvenlik mahkemesi değildir. Bu bağlamda da yapılanması buna yöneliktir ve yetki alanı “subsidiarite (ikincillik) prensibi” ile sınırlıdır (Patrice, s. 217). Terörizm eylemleri olarak kişi ya da gruplarca yapılan eylemlerin insan haklarını ihlal ettiğine ve AİHS’nin ihlali olduğuna şüphe yoktur (Ünal, s. 88).